Twórczość dla dzieci polskich kompozytorów muzyki współczesnej

Polscy kompozytorzy muzyki współczesnej tworzą niezwykle interesujące, wartościowe i zróżnicowane utwory, poświęcone dzieciom i młodzieży. Jednym z takich twórców był Witold Lutosławski[1], który na trwałe zaznaczył swoją obecność w sztuce dla dzieci, tworząc utwory barwne, mistrzowsko zinstrumentowane i często utrzymane w stylu folklorystycznym.

W zeszłym roku obchodziliśmy jubileusz stulecia urodzin tego wybitnego polskiego artysty, który sam podkreślał: Po prostu lubię pisać muzykę dla dzieci[2]. Z tej okazji Polskie Wydawnictwo Muzyczne PWM wydało trzynaście zeszytów nutowych zawierających utwory dla dzieci do wierszy m.in Juliana Tuwima (Ptasie plotki, O Panu Tralalińskim), Janiny Porazińskiej (Siwy mróz), Janiny Osińskiej (Pióreczko), Agnieszki Barto (Srebrna Szybka) czy Lucyny Krzemienieckiej (Wróbelek). Kompozytor podzielił swoje utwory na dwie kategorie – pierwsza dotyczyła kompozycji przeznaczonych „dla dzieci słuchających muzyki”, a druga „dla dzieci śpiewających”, samodzielnie wykonujących przydzielone im partie. Jednym z interesujących utworów fortepianowych Lutosławskiego jest Zasłyszana melodyjka, niezwykle piękny duet fortepianowy, powstały dla córki przyjaciół kompozytora, Zosi Owińskiej. Utwór pod kątem technicznym odpowiada możliwościom młodych pianistów, ale w znakomity sposób wprowadza młodego adepta sztuki w świat muzyki współczesnej i pozwala na kreowanie własnej interpretacji, przez co dominuje w repertuarach utworów obowiązkowych, które wykonywane są podczas konkursów kameralistyki fortepianowej dla dzieci i młodzieży.

ZASŁYSZANA MELODYJKA

Inny kompozytor – Andrzej Koszewski badał szczegółowo twórczość Fryderyka Chopina i innych polskich kompozytorów XIX wieku, interesował się także etnomuzykologią, ale jego głównym obszarem zainteresowań była muzyka współczesna i improwizacja fortepianowa. W związku z tym tworzył utwory, które z jednej strony nawiązywały do tradycji, głównie do polskiej muzyki ludowej, jednak często wprowadzał też twórcze innowacje i eksperymenty, głównie na gruncie chóralnej obsady wykonawczej. Dzięki takim zabiegom kompozytorskim czemu powstało wiele nowatorskich kompozycji na chór dziecięcy[3], jak np. Gry czyli mała suita dziecięca, Kantylena, Canzone e danza, Suita lubuska, Zaklęcia. W utworach chóralnych szczególnie interesowała go przestrzenność brzmienia, polichóralność i niekonwencjonalne środki artykulacyjne. Co oznacza iż często oprócz zwykłego, tradycyjnego śpiewu pojawiały się krzyki, szepty, mruczenie, gwizdy czy klaskanie.

Kompozycje chóralne Andrzeja Koszewskiego są popularne na całym świecie, były wykonywane przez wiele znakomitych zespołów w całej Europie, Ameryce Północnej, połowie krajów Ameryki Południowej, Azji czy Australii.

ZDROWAŚ KRÓLEWNO WYBORNA

Wysokiej jakości twórczość Andrzeja Koszewskiego i Witolda Lutosławskiego skierowana do dzieci stanowi ważne źródło inspiracji dla kompozytorów młodszych pokoleń. Warto jednak wspomnieć, że obok dzieł tych dwóch mistrzów powstawały także utwory innych znamienitych artystów, przeznaczone głównie na fortepian i głosy dziecięce m.in. utwory Janiny Garści, Feliksa Rybickiego, Władysławy Markiewiczówny, Romualda Twardowskiego, Marty Ptaszyńskiej czy Andrzeja Hundziaka. Większość z tych twórców czynnie zajmowało się pedagogiką lub nadal naucza w szkołach o profilu muzycznym i ogólnym, organizując koncerty i festiwale promujące muzykę dla dzieci i młodzieży.

Ważną instytucją kultury, która promuje wartościowe i nowatorskie zjawiska artystyczne, jest Ogólnopolskie Centrum Sztuki Dziecka, którego siedziba mieści się w Poznaniu. Dzięki swojej blisko trzydziestoletniej działalności Centrum popularyzuje i wspiera nowe metody edukacji kulturalnej najmłodszego pokolenia oraz kreuje wydarzenia artystyczne, współdziałając z wieloma artystami w kraju i za granicą. Na pierwszym miejscu stoi młody adept sztuki, jak mówią pracownicy tej instytucji kultury:

Dziecko to dla nas partner w odbywającej się poprzez sztukę – rozmowie o sprawach ważnych. Sztuka dla dzieci to mądra zabawa i rozrywka. Do sztuki przybliża własna twórczość najlepiej, gdy wspierana jest przez współdziałającego z najmłodszym artystę[4].

Takie wydarzenia kulturalne, jak np. Biennale Sztuki dla Dziecka czy Międzynarodowy Festiwal Młodego Widza Ale Kino! powstają dzięki aktywnym działaniom pracowników Centrum.

Istotnym projektem zmierzającym do powstawania i upowszechniania współczesnych utworów dla dzieci i młodzieży jest cykl Muzyka i zabawa. Celem jest uświadomienie młodym odbiorcom, iż muzyka klasyczna, inaczej określana jako poważna, może również być dowcipna i interesująca.

Jednym z wartych podkreślenia wydarzeń jest projekt zatytułowany Baśnie ze świata dźwięków, podczas którego prezentowane są utwory różnych kompozytorów, współpracujących z Centrum Sztuki Dziecka[5]. Oprócz klasycznego koncertu łączącego instrumenty akustyczne z elektroniką, istotnymi elementami wydarzenia artystycznego jest rozmowa z dziećmi prowadzona przez animatorów, która ma na celu działanie na ich wyobraźnię i pobudzanie emocji. Poza utworami przeznaczonymi na różnorodne obsady wykonawcze (od instrumentów solowych, po kwartety złożone z instrumentów smyczkowych, dętych i perkusyjnych do orkiestry kameralnej), dzieci słuchają także czytanych fragmentów baśni Hansa Christiana Andersena. Niejednokrotnie najmłodsi uczestniczą w procesie powstawania utworów muzycznych w trakcie koncertów, “na żywo”, jak np. w projekcie Co nowego w muzyce z udziałem kwartetu smyczkowego, pająka (animator) i publiczności dziecięcej. Poprzez nowatorskie wykorzystanie głosu, ruchu, gestu, współtworzą dzieła muzyczne, współpracując z profesjonalnymi muzykami.

W pracy z najmłodszymi istotne jest pobudzanie wielu zmysłów, tak jest w przypadku wielu projektów, np. w zdarzeniu multimedialnym Kululu, które odwołuje się do uniwersalnych zabaw dzieci kulkami, piłkami jako wyraz fascynacji ruchem różnych przedmiotów. W muzyce następuje próba odzwierciedlenia urzeczenia przedmiotami kulistymi. Dzięki wydarzeniu parateatralnemu dzieci biorą udział we wspólnej zabawie, łącząc wrażenia ruchowe, muzyczne i obrazowe w postaci projekcji multimedialnej. Podobna sytuacja zachodzi w przypadku projektu LaBorańcza, którego celem jest uruchomienie polisensorycznego poznania rzeczywistości. Elementem integrującym całe wydarzenie jest owoc pomarańczy i symbole, które mogą się z nim kojarzyć, dźwięk la (a) jako motyw przewodni ożywia owoc, przez co staje się impulsem do podjęcia działania twórczego. Istotne stają się słowa-klucze: kształt, barwa, zapach, smak, faktura i wielowarstwowość owocu, który dzieci poznają je wieloma zmysłami. Podczas warsztatów towarzyszących wydarzeniu, dzieci wykorzystują owoc pomarańczy jako mały instrument muzyczny, a także tworzą autorskie prace plastyczne.

Istotne są także projekty edukacyjne – warsztaty prowadzone przez profesjonalnych muzyków, które mają za zadanie wprowadzić najmłodszych odbiorców muzyki w jej bogaty świat brzmieniowy, prezentując możliwości wielu instrumentów muzycznych, muzykę elektroniczną czy teatr instrumentalny.

Z inicjatywy Centrum Sztuki Dziecka wydawane są także płyty, jedną z najnowszych jest płyta wydana przy współpracy z wydawnictwem fonograficznym SONY MUSIC POLSKA, a mianowicie Lutosławski, Tuwim. Piosenki nie tylko dla dzieci, która w obecnym roku uzyskała status złotej płyty i zdobyła nominację do prestiżowej nagrody Fryderyk.

CENTRUM SZTUKI DZIECKA

Co ciekawe – rok 2013 został ogłoszony rokiem dwóch wielkich polskich artystów – wspomnianego przeze mnie wcześniej Witolda Lutosławskiego (w setną rocznicę urodzin) i Juliana Tuwima (w sześćdziesiątą rocznicę śmierci), co stanowiło znakomitą okazję dla młodych artystów do nowego i odkrywczego spojrzenia na twórczość mistrzów. Jak mówi jeden z członków zespołu Kwadrofonik, Bartłomiej Wąsik:

Wyzwaniem było przeznaczenie tej muzyki. To przecież utwory dla dzieci. Zastanawialiśmy się, jak do nich podejść. Czy traktować je poważnie, czy jednak myśleć, że nie są przeznaczone dla dorosłych. Nie chcieliśmy żeby brzmiały infantylnie, bo dzieci natychmiast wyczuwają fałsz, są bardzo wymagającymi słuchaczami. Nie było żadnej taryfy ulgowej. [6]

Taryfy ulgowej nie chcą mieć także organizatorzy największego w Polsce Festiwalu Współczesnej Muzyki Dziecięcej i Młodzieżowej ‘Srebrna Szybka’, odbywającego się w Krakowie. Od dwunastu lat odbywają się regularnie dwa konkursy – wykonawczy i kompozytorski, których celem jest promowanie współczesnych technik kompozytorskich i wykonawczych wśród dzieci i młodzieży. Kompozytorom proponuje się zwykle kilka kategorii, takich jak: utwór na fortepian solo, utwór na instrument solowy z towarzyszeniem fortepianu lub kompozycja na mały zespół instrumentalny, dzięki czemu powstało do tej pory około pięćdziesięciu nowych utworów, wykorzystywanych w trakcie konkursu wykonawczego, ale nie tylko – stopniowo wchodzą na stałe do repertuarów młodych wykonawców.

SZEHEREZADA

Komponowanie utworów muzycznych dla dzieci i młodzieży staje się przedmiotem zainteresowanie coraz większej grupy twórców reprezentujących różne pokolenia. Dziecko jest słuchaczem wymagającym, ale otwartym na intrygujące i oryginalne techniki kompozytorskie. Taki odbiorca sztuki to skarb, którego poprzez nowo tworzone utwory można wprowadzić w świat muzyki i zatrzymać jego fascynację brzmieniem na całe, także dorosłe życie.

—————–

BIBLIOGRAFIA:

Encyklopedia Muzyczna PWM pod redakcją E. Dziębowskiej, hasła: Lutosławski oraz Koszewski.

L. Zielińska, Przewodnik po twórczości Andrzeja Koszewskiego, Wydawnictwo Muzyczne BREVIS, Poznań 1933.

Zasoby internetowe:

www.pwm.com.pl

www.csd.poznan.pl

https://lutoslawskidzieciom.pl/

https://www.srebrnaszybka.pl/