pixabay.com

edukatornia

Muzyka jako środek terapeutyczny

1. Czym jest muzykoterapia? O terapii muzyką słów kilka

Zastosowanie muzyki jako środka terapeutycznego sięga kilku tysięcy lat [Natanson, 1979]. Rozkładając pojęcie muzykoterapia na czynniki pierwsze, dowiemy się, że termin ten złożony jest z dwóch członów, z których pierwszy pochodzi od greckiego słowa „mousike” oraz łacińskiego „miusica” oznaczających muzykę, grę na instrumentach oraz śpiew [Wesołowska, 2005], drugi natomiast od greckiego „therapeucin” oznaczającego leczenie [Spiegl, 1996]. Jak podaje Światowa Federacja Muzykoterapii, muzykoterapia: „jest wykorzystaniem muzyki lub jej elementów (dźwięk, rytm, melodia i harmonia) przez muzykoterapeutę i pacjenta/klienta lub grupę w procesie zaprojektowanym dla ułatwienia komunikacji, uczenia się, mobilizacji, ekspresji, koncentracji fizycznej, emocjonalnej, intelektualnej i poznawczej w celu rozwoju wewnętrznego potencjału oraz rozwoju lub odbudowy funkcji jednostki tak, aby mogła ona osiągnąć lepszą integrację intra i interpersonalną, a w konsekwencji lepszą jakość życia” [Szulc, 2005, s. 16-17].

Muzyka oficjalne uznanie jako środek terapeutyczny uzyskała w czasie II Wojny Światowej – wówczas, wykorzystywano ją w szpitalach w celu leczenia zranionych żołnierzy, a następnie na stałe wprowadzono do szpitali wojskowych jako formę terapii [Śliwka i in., 2006]. Po zakończeniu II wojny światowej zaczęły powstawać ośrodki promujące muzykoterapię, a dzielenie się wynikami przeprowadzonych badań między placówkami na całym świecie – dzięki znacznemu rozwojowi techniki, a co za tym idzie – płynniejszemu przepływowi informacji między kontynentami, stawało się coraz szybsze [Cyroń i in., 2018]. Tutaj sięga również historia zawodu muzykoterapeuty; początkowo byli to przeszkoleni do pracy w szpitalach muzycy, którzy zajmować się mieli medycyną oraz psychologią [Paszkiewicz-Mes, 2013]. W roku 1944 w Michigan State University powstał pierwszy na świecie program szkolący muzykoterapetów [www.mmtonline.org/schools; dostęp 24.01.2021]. W 1972 roku z inicjatywy prof. Tadeusza Natansona oraz dr. n. med. Andrzeja Janickiego – uważanych za prekursorów muzykoterapii w Polsce – powstał Zakład Muzykoterapi w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej we Wrocławiu [Śliwka i in., 2006].

Katalizatorem w rozwoju muzykoterapii była medycyna, a mianowicie  – uznanie przez nią podłoża emocjonalnego za źródło chorób [Paszkiewicz-Mes, 2013].

Muzykoterapia wykorzystywana jest w lecznictwie, rehabilitacji oraz profilaktyce zdrowia psychicznego u osób zdrowych; stosuje się ją m.in. w takich dziedzinach medycyny jak psychiatria, neurologia, onkologia, stomatologia, geriatria, kardiologia czy położnictwo [Ruda i Kazanowska, 2011], gdzie wspomaga oraz uzupełnia tradycyjne metody leczenia. Dzięki efektywności muzykoterapii, a w następstwie –  opracowaniu przez naukowców zasad i metod przydatnych muzykoterapeutom, terapia muzyką stała się oddzielną metodą oddziaływania terapeutycznego, wykorzystującą wpływ muzyki na sferę psychosomatyczną [Dobrzyńska i in., 2006].

2. Co jest celem muzykoterapii?

Terapia muzyką umożliwia osiągnięcie licznych celów, takich jak: kształtowanie sfery emocjonalnej oraz osobowości pacjenta, rozwój właściwej komunikacji międzyludzkiej, wpływ na stan pobudzenia psychomotorycznego oraz emocjonalne i mięśniowe napięcie, korzystny wpływ na stan psychofizyczny pacjenta, wspomaganie oraz wzbogacanie metod diagnostycznych, aktywacja określonych reakcji fizjologicznych i wpływanie na zachodzące w ustroju przemiany biochemiczne [Galińska, 1990]. W zależności od oddziaływania terapeutycznego, wyróżnia się muzykę: uspokajającą (m.in. powolne tempo, płynny rytm oraz melodia, niska głośność, unikanie kompozycji wokalnej oraz ograniczenie liczby akcentów muzycznych) oraz aktywizującą (m.in. szybkie tempo, zróżnicowana dynamika, kontrastująca melodyka) [Śliwka i in., 2006]. 

3. Czym jest muzyka?

Definicja muzyki – w zależności od perspektywy – może być różna, ponieważ inaczej postrzega ją muzyk, naukowiec, psycholog czy filozof. W ujęciu neurobiologicznym, muzyka to: „złożony, ustrukturyzowany czasowo język dźwiękowy, który pobudza mózg ludzki: równocześnie na poziomie sensorycznym, motorycznym, percepcyjno-kognitywnym i emocjonalnym oraz stymuluje i integruje połączenia neuronowe w specyficzny dla niej sposób” [Leins i in., 2011, s. 526]. Muzyka przetwarzana jest w słuchowym obszarze mózgu, ale i również w wielu innych jego obszarach [Schlaug, 2011]. Na muzykę reaguje cały mózg; w zależności od poszczególnych elementów muzycznych, uaktywniają się różne jego części. Dla przykładu, w prawych płatach skroniowych kory mózgowej przetwarzana jest wysokość dźwięku [Patel, 2008; Peterson i Thaut, 2007]. W przedczołowej korze motorycznej, móżdżku oraz in. obszarach stymulujących różne sieci neuronowe przetwarzane są sygnały rytmiczne [Tomaino, 2011], z kolei powiązane z emocjami limbiczne obszary mózgu przetwarzają rytm oraz tonalność. Zdarza się, że słuchając muzyki, pewne fragmenty utworów sprawiają nam szczególną przyjemność – dochodzi wówczas do uaktywnienia obszarów mózgu, które połączone są z pozytywnymi emocjami, jak również systemem nagrody. Wzbudzające w nas emocje utwory muzyczne czy też struktury harmoniczne, połączone są z pamięcią skojarzeniową (asocjacyjną), ta z kolei może pobudzać systemy pamięci [Tomaino, 1993]. Część sieci neuronowych jest podzielna i przetwarza bodźce zarówno muzyczne jak i niemuzyczne, inne natomiast są dystynktywne, a ich przykładem jest mowa oraz śpiew [Peterson i Thaut, 2007; Tomaino, 2011]. Muzyka może pobudzić mózg oraz wzbudzić jego uwagę, dzięki zaangażowaniu obu półkul mózgowych, stąd w przypadku nauki materiału werbalnego, bardziej efektywną formą jest nauka poprzez pieśni, niż przy użyciu werbalnej prezentacji. Muzyka angażuje dodatkowe obszary oraz połączenia w mózgu u pacjentów z niepełnosprawnością neurologiczną, uzyskuje więc dostęp do funkcji, które są niedostępne przy użyciu bodźców niemuzycznych [Thaut, 2005; Altenmüller i Schlaug, 2013; Tomaino, 1993; Schlaug, 2011; Sluming i in., 2002].

4. Zastosowanie muzykoterapii w praktyce

Okazuje się, że korzyści płynące ze słuchania muzyki mogą towarzyszyć nam przez całe życie. Jedno z przeprowadzonych badań miało na celu ocenę wpływu muzyki skomponowanej przez Jana Sebastiana Bacha na relaksację kobiet w ciąży, dla których muzyka pełniła bardzo ważną rolę w życiu, będąc także odskocznią w chwilach smutku. Wyniki badań wykazały, że na zdecydowaną większość kobiet muzyka wpłynęła relaksująco i odprężająco – bez względu na ich preferencje muzyczne czy też wiek. Co ciekawe, za sprawą regulacji neurohormonalnej kobiet w ciąży, muzyka wpływa również na płód; odpowiednio głośna, dociera do płodu, który początkowo zwiększa swoją aktywność, natomiast później uspokaja się, zachowując się jak podczas koncertu symfonicznego [Pospiech, 2009]. Jak dowiedziono, muzyka towarzysząca kobietom podczas porodu zmniejsza u nich poziom stresu oraz sprawia, że poród jest sprawniejszy oraz bardziej świadomie przeżywany [Chang i Chen, 2004], a w przypadku oddziałów neonatologicznych, wpływa na wcześniaki uspokajająco, zwiększając u nich również poziom nasycenia tlenem [Desquitos-Sunnen, 2008]. 

Muzykoterapia odnajduje zastosowanie w wielu dziedzinach medycyny, jednak szczególnie istotną rolę pełni w psychiatrii.

Muzyka wpływa w bardzo istotny sposób na ludzką psychikę, m.in. ze względu na fakt, iż usuwa napięcie psychofizyczne, koryguje zaburzone funkcje organizmu, wzbogaca o pozytywne doświadczenia społeczne oraz pobudza rozwój w warunkach ograniczonego dostępu do bodźców.

Efektem terapii w schorzeniach psychicznych jest lepsze samopoczucie pacjenta, usunięcie lęku, pobudzenie wyobraźni, odreagowanie napięcia czy lepsza relacja w grupie [Wilczek-Różyczka, 2007]. Pozytywny wpływ terapii muzyką można zauważyć także w przypadku m.in. chorych na schizofrenię [Laskowska, 2000], nerwicę [Borecki i in., 2005] czy depresję [Maratos i in., 2011]. Jedno z badań przeprowadzone na pacjentach po przebytych zabiegach chirurgicznych wykazało, że muzykoterapia (pacjenci słuchali muzyki zgodnej ze swoimi preferencjami) zmniejszyła u nich poziom bólu oraz potrzebę zażywania leków [Bernatzky i in., 2011]; zmniejszenie bólu może być efektem większego wydzielania endorfin podczas słuchania muzyki, które dodatkowo wprawiają organizm w euforyczny stan [Pospiech, 2009]. Jedno z przeprowadzonych przez amerykańskich naukowców badań wykazało wpływ muzykoterapii na obniżenie poziomu lęku oraz istotność doboru muzyki do celów terapeutycznych. Badanie przeprowadzono na trzech grupach; pierwszą z nich stanowiła grupa kontrolna (pozbawiona terapii muzyką), w pozostałych dwóch zastosowano muzykoterapię, z czego: w grupie drugiej dobór muzyki – na podstawie preferencji muzycznych badanych – leżał po stronie terapeutów, natomiast w trzeciej grupie to badani dokonywali samodzielnego wyboru co do rodzaju muzyki. Analiza wyników badań wykazała większe obniżenie poziomu lęku w grupach, w których praktykowano terapię z udziałem muzyki oraz potwierdziła, iż rodzaj muzyki odpowiadający preferencjom badanych wpływa u nich pozytywnie na zmniejszenie lęku [Deloach Walworth, 2003].

Muzykoterapię stosuje się także w onkologii. W jednym z badań, w którym analizowano wpływ terapii muzyką na zmniejszenie bólu u kobiet po radykalnej mastektomii, w grupie, w której oprócz farmakologii wykorzystano także terapię muzyką, zaobserwowano zmniejszenie poziomu bólu u pacjentek [Li i in., 2011]. W innym badaniu, dotyczącym rehabilitacji kobiet po mastektomii, wykazano pozytywny wpływ muzykoterapii – w połączeniu z odpowiednimi ćwiczeniami – na jakość oraz siłę chwytu, zręczność manipulacyjną dłoni oraz zmniejszenie napięcia spoczynkowego mięśni, jak również ich mimowolnego drżenia [Ochwanowska i in., 2005]. Zastosowanie muzyki u pacjentów w mocno zaawansowanym stadium choroby nowotworowej oraz w opiece paliatywnej wpływa na poprawę kondycji psychicznej i nastroju, mniejsze są również duszności, osłabienie czy zmęczenie [Bohen, 2006].  

Muzykoterapia przynosi pozytywne rezultaty także u osób starszych i może stanowić dodatkową, oprócz tradycyjnych, metodę terapeutyczną, zwłaszcza w przypadku pacjentów przebywających w długoterminowych placówkach opieki. Podczas jednego z badań zaobserwowano u pacjentów zwiększenie poziomu energii oraz poprawienie nastroju zaraz po przebudzeniu w efekcie stosowania terapii muzyką. Wykazywali bardziej pozytywne podejście do życia i przyszłości, byli także mniej znudzeni [Pospiech, 2009]. Podczas innych badań, u pacjentów z otępieniem starczym zaobserwowano obniżenie poziomu lęku [Sung i in., 2010], natomiast u chorujących na Alzheimera – zmniejszenie poziomu lęku oraz depresji, jak również pozytywny wpływ na sferę emocjonalną oraz fizyczną opiekunów tychże pacjentów [Guetin i in., 2009]. Muzyka jest środkiem terapeutycznym stosowanym także w przypadku rehabilitacji neurologicznej, np. w chorobie Parkinsona, gdzie za sprawą śpiewu, tańca, ruchu oraz grania na instrumentach muzycznych (zwłaszcza perkusyjnych), uzyskuje się u pacjentów działanie relaksacyjne oraz wspomagające rehabilitację, m.in. poprawę równowagi i funkcjonowania emocjonalnego czy też usprawnianie mowy [Zawadka i Krajewski, 2009]. 

Muzyka, oprócz szerokiego zastosowania w lecznictwie czy rehabilitacji wielu schorzeń, obecna jest również w profilaktyce zdrowia psychicznego osób zdrowych [Schwabe, 1972]. Szybkie tempo życia, stres, ambicje, problemy dnia codziennego, mogą wpływać negatywnie na nasze zdrowie i równowagę psychiczną. Muzyka relaksuje, odpręża, uspokaja, dodaje otuchy. Dodatkowo, gdy słuchamy muzyki relaksacyjnej, łatwiej przyswajamy wiedzę oraz uczymy się nowych rzeczy [Wilczek-Różyczka, 2007].

5. Dlaczego słuchamy muzyki?

Z kilku przeprowadzonych z udziałem ludzi badań wynika, że jednym z najważniejszych powodów, dla których słuchamy muzyki, jest jej wpływ na regulację nastroju oraz zarządzanie emocjami [North i in., 2000; Saarikallio i Erkkilä, 2007; Sloboda, 1992; Wells i Hakanen, 1991]. Badania pokazują, że na zmniejszenie niepokoju oraz napięcia, wpływa nie tylko sama obecność muzyki, ale i jej rodzaj [Davila i Menendez, 1986; McCraty i in., 1996; Milliman, 1982, 1986]. Dla przykładu, spokojna, wolna muzyka działa bardziej relaksująco, niż ta z szybkim tempem [Milliman, 1986; Smith i Morris, 1976]; muzyka rockowa wpływa na szybkość wykonywanej przez ludzi pracy, z kolei dzięki muzyce klasycznej, praca przebiega w bardziej spokojnym tempie [Dalton i Behm, 2007]. 

Stany emocjonalne jakie pojawiają się pod wpływem słuchanej przez nas muzyki, mogą być spowodowane pewnymi jej cechami, np. smutek może ujawniać się wówczas gdy mamy do czynienia z wolnym tempem i artykulacją, niższym tonem czy wąskim zakresem częstotliwości i przeciwnie – zwiększone tempo oraz artykulacja, rosnące i zmienne tony wywołują uczucia radosne. Wraz ze wzrostem częstotliwości podstawowej oraz intensywności (amplituda) może ujawniać się gniew. Strach z kolei, może być efektem szybszej artykulacji, podwyższonej częstotliwości podstawowej i innych wysokoczęstotliwościowych komponentów [Scherer, 1995].

6. Benefity płynące ze słuchania muzyki

Słuchanie muzyki niesie za sobą mnóstwo prozdrowotnych korzyści, zarówno w sferze psychologicznej, jak i fizjologicznej. Co do afektywnego wpływu muzyki „ludzkiej” na słuchaczy zgodne są również teorie ewolucji muzyki [Snowdon i Teie, 2010].

Liczne publikacje wykazały, że słuchanie muzyki relaksacyjnej lub klasycznej zmniejsza uczucie niepokoju [Dubois i in., 1995], wycisza i wprowadza w dobry nastrój [Cooper i Foster, 2008], sprzyja snu [de Niet i in., 2009], powoduje wzrost zachowań prospołecznych [Gueguen i in., 2010], obniża ciśnienie krwi oraz tętno [Chlan i in., 2000], dodaje otuchy [North i in., 2004], zmniejsza uczucie bólu [Bampton i Draper, 1997; Nelson i in., 2008] oraz łagodzi potrzebę zażywania środków uspokajających [Nelson i in., 2008; Schiemann i in., 2002].

Muzyka klasyczna od lat wykorzystywana jest w celu zmniejszenia stresu społecznego, depresji, bólu oraz objawów związanych z lękiem [McCaffrey i Good, 2000; Hilliard, 2001; Vickers i Cassileth, 2001] czy też jako alternatywna forma terapii u osób z problemami emocjonalnymi [Lipe, 1987; Christie, 1992]. Słuchanie optymistycznych utworów tego gatunku wpływa również na zwiększenie poziomu noradrenaliny w organizmie oraz zwiększa aktywność [Hirokawa i Ohira, 2003]. Muzyka relaksacyjna wykorzystywana jest często jako tło muzyczne w sieciach handlowych, z uwagi na korzystny wpływ na ilość spędzanego na zakupach czasu [Milliman, 1982, 1986], jak i ilość wydawanych pieniędzy [Areni i Kim, 1993].

Wraz z poznawaniem korzystnego wpływu muzyki na fizjologię oraz psychologię człowieka, zakres badań poszerzono o liczne gatunki zwierząt; ich obserwacje ukazują między nami pewne podobieństwa. Spokojna muzyka – jak pokazują badania – może zmniejszać poziom stresu i pobudzenie oraz wpływać na poprawę nastroju, zarówno w przypadku ludzi, jak i zwierząt [Tabloski i in., 1995; Ragneskog i in., 1996; Wells i in., 2002, 2006]. Liczne publikacje wskazują na wpływ muzyki klasycznej, instrumentalnej czy relaksującej muzyki wokalnej na zmniejszenie częstotliwości występowania niepożądanych stereotypii [Kogan i in., 2012; Videan i in., 2007; Wells i Irwin, 2008]. Informacje te mogą być szczególnie istotne w przypadku zwierząt przebywających w niewoli, ze względu na możliwy wpływ muzyki na poprawę ich dobrostanu [Robbins i Margulis, 2014]. Badania potwierdzają również wpływ skomponowanego przez Mozarta utworu „Sonata K 448” na poprawę funkcji poznawczych, zarówno u ludzi jak i u zwierząt [Rauscher i in., 1993; Hetland, 2000]. 

Wpływ muzyki na zachowanie różnych gatunków zwierząt pozostaje przedmiotem badań naukowych [Kogan i in., 2012; Wells i Irwin, 2008].

——————-

Bibliografia:

  • Altenmüller E, Schlaug G., Neurologic music therapy: The beneficial effects of music making on neurorehabilitation, Acoust. Sci. Technol., 34(1): 5–12, 2013.
  • Areni C.S., Kim D., The influence of background music on shopping behavior–classical versus Top-40 music in a wine store, Adv. Consum. Res., 20: 336-340, 1993.
  • Bampton P., Draper B., Effect of relaxation music on patient tolerance of gastrointestinal endoscopic procedures, J. Clin. Gastroenterol., 25: 343-345, 1997.
  • Bernatzky G., Presch M., Anderson M. at al., Emotional foundations of music as a non-pharmacological pain management tool in modern medicine, Neurosci. Biobehav. Rev., 35(9): 1989-1999, 2011.
  • Bohen D., Rola muzykoterapii w opiece nad pacjentami w zaawansowanym okresie choroby nowotworowej, Onkol. Pol., 9(4): 133-136, 2006.
  • Borecki M., Ochwanowska A., Ochwanowski P., Badania nad wykorzystaniem muzykoterapii receptywnej w lecznictwie psychiatrycznym, Ann. UMCS Lublin, LX(suppl. XVI), 38: 171-173, 2005.
  • Chang SC., Chen CH., The application of music therapy in maternity nursing, Hu Li Za Zhi, 51(5): 61-66, 2004.
  • Chlan L., Evans D., Greenleaf M., Walker J., Effects of a single music therapy intervention on anxiety, discomfort, satisfaction, and compliance with screening guidelines in outpatients undergoing flexible sigmoidoscopy, Gastroenterol. Nurs., 23: 148-156, 2000.
  • Christie M.E., Music therapy applications in a skilled and intermediate care nursing home facility: A clinical study, Activities Adaptation and Aging, 16: 69-87, 1992.
  • Cooper L., Foster I., The use of music to aid patients’ relaxation in a radiotherapy waiting room, Radiography, 14: 184-188, 2008.
  • Cyroń S., Czyż K., Patkowska-Sokoła B., Wpływ muzyki klasycznej na behawior psów w schronisku, Wiadomości Zootechniczne, R. LVI, 3: 137-147, 2018.
  • Dalton B.H., Behm D.G., Effects of noise and music on human and task performance: a systematic review, Occup Ergon., 7: 143–152, 2007.
  • Davila J.M., Menendez J., Relaxing effects of music in dentistry for mentally handicapped patients, Spec. Care Dent., 13: 18–21, 1986.
  • de Niet G., Tiemens B., Lendemeijer B., Hutschemaekers G., Music-assisted relaxation to improve sleep quality: meta-analysis, J. Adv. Nurs., 65: 1356-1364, 2009.
  • Deloach Walworth D., The effect of preferred music genre selection versus preferred song selection on experimentally induced anxiety levels, J. Mus. Ther., 40(1): 2-14, 2003.
  • Desquitos-Sunnen N., Singing for preterm born infants music therapy in neonatology, Bull. Soc. Sci. Med. Grand Duche Luxemb., 1: 131-143, 2008.
  • Dobrzyńska E., Cesarz H., Rymaszewska J. i wsp., Muzykoterapia, Psychiatr. Prakt. Lek., 2(6): 84-88, 2006.
  • Dubois J.M., Bartter T., Pratter M.R., Music improves patient comfort level during outpatient bronchoscopy, Chest, 108: 129-130, 1995.
  • Galińska E., Kierunki rozwojowe w polskiej muzykoterapii, Zesz. Nauk. Akad. Med. we Wrocławiu, 45: 162, 1990.
  • Gueguen N., Jacob C., Lamy L., ‘‘Love is in the air’’: effects of songs with romantic lyrics on compliance with a courtship request, Psychol. Music, 38: 303-307, 2010.
  • Guetin S., Portet F., Picot MC., Impact of music therapy on anxiety and depression for patients with Alzheimer’s disease and burden felt by the main caregiver, Encephale, 35(1): 57-65, 2009.
  • Hilliard R.E., The effects of music therapy‐based bereavement groupson mood and behavior of grieving children: a pilot study, J. Music Ther., 38: 291–306, 2001.
  • Hirokawa E., Ohira H., The effects of music listening after a stressful task on immune functions, neuroendocrine responses and emotional states of college students, J. Mus. Ther., 60: 189–211, 2003.
  • https://www.mmtonline.org/schools.html; dostęp 24.01.2021.
  • Kogan L.R., Schoenfeld-Tacher R., Simon A.A., Behavioral effects of auditory stimulation on kenneled dogs, Journal of Veterinary Behavior, 7: 268–275, 2012.
  • Leins AK, Spintge R, Thaut M., Music therapy in medical and neurological rehabilitation settings [w:] Hallam S, Cross I, Thaut M. (red.), The Oxford handbook of music psychology, Oxford, New York: Oxford University Press, 526–536, 2011.
  • Li XM., Yan H., Zhou KN., Dang SN. at al., Effects of music Therapy pain among female breast cancer patients after radical mastectomy, Breast Cancer Res. Treat., 128(2): 411-419, 2011
  • Lipe A.W.,The use of music therapy as an individual activity, Activities Adaptation and Aging, 10: 93-102, 1987.
  • Maratos A., Crawford MJ., Procter S., Music therapy for depression: it seems to work, but how?, Br. J. Psychiatry, 199(2): 92-93, 2011.
  • McCaffrey R.G., Good M., The lived experience of listening to music while recovering from surgery, J. Holist. Nurs., 18: 378–390, 2000.
  • McCraty R., Atkinson M., Rein G., Watkins A.D., Music enhances the effect of positive emotional states on salivary IgA, Stress Med., 12: 167–175, 1996.
  • Milliman R E., Using background music to affect the behavior of supermarket shoppers, J. Market., 46: 86-91, 1982.
  • Milliman R.E., The influence of background music on the behavior of restaurant patrons, J. Consumer Res, 13: 286–289, 1986.
  • Natanson T., Wstęp do nauki o muzykoterapii, Ossolineum, Wrocław 1979.
  • Nelson A., Hartl W., Jauch K.W., Fricchione G.L., Benson H., Warshaw A.L., i in., The impact of music on hypermetabolism in critical illness, Curr. Opin. Clin. Nutr. Metab. Care, 11: 790-794, 2008.
  • North A.C., Hargreaves D.J., O’Neill S.A., The importance of music to adolescents, Br. J. Educ. Psychol., 70: 255-272, 2000.
  • North A.C., Tarrant M., Hargreaves D.J., The effects of music on helping behavior: a field study, Environ. Behav., 36: 266-275, 2004.
  • Ochwanowska A., Ochwanowski P., Gałuszka G. i wsp., Badanie nad wpływem muzykoterapii na rehabilitację kobiet po mastektomii, Ann. UMCS Lublin, LX (Suppl. XVI), 361: 115-119, 2005.
  • Paszkiewicz-Mes E., Muzykoterapia jako metoda wspomagająca leczenie, Hygeia Public Health, 48(2): 168-176, 2013.
  • Patel AD., Music, language and the brain, New York: Oxford University Press, 2008.
  • Peterson DA, Thaut MH., Music increases frontal EEG coherence during verbal learning, Neurosci. Lett., 412(3): 217–221, 2007.
  • Pospiech W. (red) Muzykoterapia służbą człowieka, UMK, Toruń 2009.
  • Ragneskog H., Brane G., Karlsson I., Kihlgren M., Influence of dinner music on food intake and symptoms common in dementia, Scandinavian Journal of Caring Sciences, 10: 11-17, 1996.
  • Robbins L., Margulis S.W., The Effects of Auditory Enrichment on Gorillas, Zoo Biology, 9999: 1-7, 2014.
  • Ruda K, Kazanowska B., Muzykoterapia jako jeden z elementów kompleksowej opieki nad dzieckiem z chorobą nowotworową, Onkol. Pol., 1: 22-25, 2011.
  • Saarikallio S., Erkkilä J., The role of music in adolescents’ mood regulation, Psychol. Music, 35: 88-109, 2007.
  • Scherer, K.R., Expression of emotion in voice and music, J. Voice, 9: 235–248, 1995.
  • Schiemann U., Gross M., Reuter R., Kellner H., Improved procedure of colonoscopy under accompanying music therapy, Eur. J. Med. Res., 7: 131-134, 2002.
  • Schlaug G., Music, musicians, and brain plasticity [w:] Hallam S, Cross I, Thaut M. (red.) The Oxford handbook of music psychology, Oxford, New York: Oxford University Press, s. 197–207, 2011.
  • Schwabe C., Leczenie muzyką chorych z nerwicami i zaburzeniami czynnościowymi, PZWL, Warszawa 1972.
  • Sloboda J.A., Empirical-studies of emotional response to music [w:] Jones M.R., Holleran S. (Eds.), Cognitive Bases of Musical Communication, American Psychological Association, Washington, DC, US, 33-50, 1992.
  • Sluming V., Barrick T., Howard M., Cezayirli E., Mayes A., Roberts N., Voxel-based morphometry reveals increased gray matter density in Broca’s area in male symphony orchestra musicians, Neuroimage, 17: 1613–1622, 2002.
  • Smith C.A., Morris L.W., Effects of stimulative and sedative music on cognitive and emotional components of anxiety, Psychol. Rep., 38: 1187–1193, 1976.
  • Snowdon C.T., Teie D., Affective responses in tamarins elicited by species-specific music, Biol. Lett., 6: 30–32, 2010.
  • Spiegl F., “Stick Notes”: An Alphabetical Browsing-Book of Medical Derivations, Abbreviations, Mnemonics and Slang for the Amusement and Edification of Medics, Nurses, Patients and Hypochondriacs, The Parthenon Publishing Group, New York/London 1996.
  • Sung HC., Chang AM., Lee WL., A preferred music listening interventions to reduce anxiety in older adults with dementia in nursing homes, J. Nurs. Clin., 19(7-8): 1056-1064, 2010.
  • Szulc W., Muzykoterapia jako przedmiot badań i edukacji, UMCS, Lublin 2005.
  • Śliwka A, Jarosz A, Nowobilski R., Muzykoterapia jako składowa kompleksowego leczenia, Pol. Merk. Lek., XXI: 401-405, 2006.
  • Tabloski P.A., McKinnon-Howe L., Remington R., Effects of calming music on the rest and activity disturbance in Alzheimer’s disease, American Journal of Alzheimer’s Care, 10: 10-15, 1995.
  • Thaut MH.,Rhythm, music and the brain: scientific foundations and clinical applications, New York: Routledge, 2005.
  • Tomaino CM., Music and limbic system [w:] Bejjani F. (red.) Current research in arts and medicine, Chicago: A Capella Books, 393–398, 1993.
  • Tomaino CM., Using rhythmic auditory stimulation for rehabilitation [w:] Berger J., Turow G. (red.) Music, science, and the rhythmic brain. Cultural and clinical implication, New York, London: Routledge, 11–121, 2011.
  • Vickers A.J., Cassileth B.R., Unconventional therapies for cancer and cancer‐related symptoms, Lancet Oncol., 2: 226–232, 2001.
  • Videan E.N., Fritz J., Howell S., Murphy J., Effects of Two Types and Two Genre of Music on Social Behavior in Captive Chimpanzees (Pan troglodytes), Journal of the American Association for Laboratory Animal Science, 46(1): 66-70, 2007.
  • Wells A., Hakanen E.A., The emotional use of popular-music by adolescents, Journalism Quarterly, 68: 445-454, 1991.
  • Wells D.L., Coleman D., Challis M.G., A note on the effect of auditory stimulation on the behaviour and welfare of zoo-housed gorillas, Applied Animal Behaviour Science, 100: 327-332, 2006.
  • Wells D.L., Graham L., Hepper P.G., The influence of auditory stimulation on the behaviour of dogs housed in a rescue shelter, Animal Welfare, 11: 385-393, 2002.
  • Wells D.L., Irwin R.M., Auditory stimulation as enrichment for zoo-housed Asian elephants (Elephas maximus), Animal Welfare, 17: 335-340, 2008.
  • Wesołowska M., Wędrówki po muzykoterapii, Andiamo, Warszawa 2005.
  • Wilczek-Różyczka E. (red.) Podstawy pielęgniarstwa psychiatrycznego, Czelej, 186-204, Wrocław 2007.
  • Zawadka M., Krajewski S., Muzykoterapia jako forma wspomagania leczenia choroby Parkinsona, Valetudinaria – Post. Med. Klin. Wojsk., 14 (1): 32-35, 2009.

Partnerem Meakultura.pl jest Fundusz Popierania Twórczości Stowarzyszenia Autorów ZAiKS

ZAiKS Logo

Wesprzyj nas
Warto zajrzeć