Friedrich Wilhelm Rust jest dziś twórcą znanym jedynie prawdziwym pasjonatom stylu galant. Żył w latach 1739-1796, pierwsze lekcje gry na skrzypcach i klawesynie odebrał od swojego starszego brata, kolejno sztuki muzycznej, w tym także kompozycji i kontrapunktu, uczył się pod okiem najznamienitszych mistrzów swoich czasów – Wilhelma Friedmanna i Carla Philippa Emanuela Bachów, Giuseppe Tartiniego, czy Giovanniego Battisty Martiniego. Za życia zasłynął głównie jako skrzypek, kompozytor literatury skrzypcowej i utworów scenicznych oraz nauczyciel. Tworzył niemalże wszystkie ówcześnie uprawiane gatunki muzyczne za wyjątkiem symfonii. Do dziś zachowały się jego utwory kameralne i solowe przeznaczone na instrumenty klawiszowe, violę d’amore, harfę, lutnie, skrzypce oraz dzieła wokalno-instrumentalne, w tym przede wszystkim pieśni. Twórczość Rusta bywa zaliczana do stylistyki galant, a sam d’Indy, francuski teoretyk muzyki mówił, że jest ona idealnym łącznikiem pomiędzy dziełami Haydna i Mozarta z jednej strony a Beethovena i jemu współczesnych z drugiej.
Jermaine Sprosse, niemiecki klawesynista i pianista, uznawany za jednego z najlepszych interpretatorów muzyki Carla Philippa Emanuela Bacha, doskonale sprawdził się w wykonaniu muzyki Rusta. Muzyk od lat specjalizuje się w wykonawstwie muzyki synów Johanna Sebastiana Bacha i kompozytorów z ich kręgu. Sprosse, obecnie związany ze Schola Cantorum Basiliensis, jest laureatem wielu prestiżowych konkursów i stypendiów. W centrum jego zainteresowań leży twórczość kompozytorów stylu galant, w tym głównie Carla Philippa oraz nieco mniej znanych twórców. Jako główne zadanie stawia przed sobą przywrócenie do życia koncertowego zapomnianego dziś repertuaru, a także powrót do niezmiernie popularnej w XVIII wieku praktyki improwizacji.
Realizacją powyższych celów jest z całą pewnością album Der Clavierpoet. Co bardzo istotne Sprosse gra na niej na instrumentarium z epoki – zachowanym do dziś fortepianie Johanna Andreasa Steina z 1792 roku oraz kopii klawikordu Christiana Gottloba Huberta z 1772 roku. Decyzja o wykorzystaniu dwóch instrumentów i ich dobór nie jest oczywiście kwestią przypadku. Większość literatury klawiszowej w XVIII wieku oznaczona była jedynie adnotacją fur Clavier, per il cembalo czy pour le clavecin, co oznacza tyle co utwór na instrument klawiszowy. Z tego względu niemożliwym jest dziś dokładny podział zachowanej literatury na konkretne instrumenty. Sprosse doskonale zdając sobie sprawę z tego faktu, postanowił wybrane dzieła Rusta wykonać na odpowiednim dla niego instrumencie obierając za rozstrzygające kryterium chronologię ich powstawania oraz estetykę – i tak Sonaty g-moll i C-dur, jedne z jego najwcześniejszych dzieł, swoim charakterem i stylistyką nawiązujące do fantazji Carla Philippa czy Wilhelma Friedemanna Sprosse wykonał na kopi klawikordu a Wariacje na temat Schulza i Sonatę D-dur, powstałe znacznie później, o wyraźnym już preromantycznym charakterze na fortepianie Steina. Był to z całą pewnością trafny wybór ukazujący zarówno przekrój i różnorodność twórczości Rusta oraz możliwości wyrazowe i idiomatyczne walory dźwiękowe każdego z instrumentów. Na szczególną uwagę zasługuje tu tzw. Bebüng, czyli technika wydobycia dźwięków na klawikordzie pozwalająca na uzyskanie efektu vibrato.
Wybrany przez Sprosse repertuar tworzy interesujący obraz twórczości niemieckiego kompozytora, a jednocześnie pozwala zaprezentować muzykowi jego niezaprzeczalne umiejętności techniczne i wyrazowe. Wcześniejsze utwory, naszpikowane szybkimi przebiegami i pasażami w częściach skrajnych zagrane błyskotliwie i energetycznie ukazują ponadprzeciętną sprawność techniczną muzyka, natomiast niezwykle liryczne ustępy środkowe odkrywają jego bardziej subtelne i emocjonalne oblicze, zwłaszcza Andante-Adagio sostenuto-Andante w Sonacie D-dur. Centralnymi punktami krążka wydają się jednak być kompozycje wykonane na fortepianie, którego brzmienie jest zdecydowanie bardziej szkliste i przenikliwe aniżeli doskonale znanych nam współczesnych instrumentów. Zarówno Wariacje na temat Canzony Blühe liebes Veilchen, jak i Sonata C-dur zdają się być potwierdzeniem tezy d’Indiego i rzeczywiście przywołują skojarzenia nawiązujące do twórczości klasyków wiedeńskich. Ich stylistyka zdecydowanie różni się od kompozycji otwierającej i zamykającej album. Mają one bardziej romantyzujący charakter, który uwidacznia się chociażby przez rezygnację ze swobodnego kontrapunktycznego fantazjowania na rzecz bardziej zwartych struktur muzycznych o budowie okresowej i wyraźnej tonalności dur-moll.
Der Clavierpoet z całą pewnością zasługuje na uwagę wszystkich melomanów zainteresowanych instrumentarium historycznym, a także tych chcących odkrywać na nowo często niesłusznie zapomnianą twórczość minionych mistrzów. Dla mnie jednak najciekawsze i najbardziej pasjonujące jest zestawienie ze sobą tak odmiennych stylistycznie kompozycji jednego twórcy, powstałych w stosunkowo nie aż tak sporej odległości czasowej, co dodatkowo podkreśla różnorodność brzmień wykorzystanych instrumentów. Pozycja absolutnie godna polecenia!
Repertuar:
1. Sonata g-moll cz. I. Allegro brillante
2. Sonata g-moll cz. II. Adagio sostenuto
3. Sonata g-moll cz. III. Allegretto
4. Sonata D-dur cz. I. Adagio con espressione (wstęp: Jermaine Sprosse)
5. Sonata D-dur cz. II. Allegro
6. Sonata D-dur cz. III. Poco grave
7. XII Wariacji na temat Canzony Blühe liebes Veilchen
8. Sonata C-dur cz. I. Allegro
9. Sonata C-dur cz. II. Andante – Adagio sostenuto – Andante
10.Sonata C-dur cz. III. Allegro assai
Spis treści numeru Przybysze z Italii. Pierwsze fortepiany:
Maurycy Raczyński, Wstęp redakcyjny – Przybysze z Italii. Pierwsze fortepiany
Felietony
Katarzyna Drogosz, Oryginał czy kopia?
Dominika Maszczyńska / Agnieszka Porzuczek, Pianoforte. Adaptacja. Refleksja
Wywiady
Recenzje
Iwona Granacka, Partnerstwo historyczne. Drogosz, Thiel i Beethoveen
Publikacje
Edukatornia
Dorota Relidzyńska, Narodziny króla. O włoskich początkach fortepianu
Paweł Miczka, Sonaty na pianoforte z akompaniamentem skrzypiec
Kosmopolita
Karol Furtak, Nie każdy instrument musi grać – słów kilka o Beniaminie Voglu
Maurycy Raczyński, Martyna Kaźmierczak i fortepian stołowy Broadwood
Rekomendacje
Aleksandra Bliźniuk, I Międzynarodowy Konkurs Chopinowski na Instrumentach Historycznych
Publikacja powstała dzięki Funduszowi Popierania Twórczości Stowarzyszenia Autorów ZAiKS
