OD REDAKCJI: Prezentujemy relację z ogólnopolskiej konferencji naukowej „Kultury muzyki popularnej II: Ciała” organizowanej przez UKEN, która odbyła się w dniach 26–27 września ubiegłego roku. Patronem medialnym wydarzenia była MEAKULTURA.pl.
_____
W dniach 26–27 września 2024 roku w murach Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie odbyła się ogólnopolska konferencja naukowa pt. „Kultury muzyki popularnej II: Ciała”. Wydarzenie zorganizowali: dr Jakub Kosek, pracownik Katedry Mediów i Badań Kulturowych Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej, oraz mgr Dawid Kaszuba, dziennikarz magazynu muzycznego „Metal Hammer”, absolwent Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wydarzenie odbywało się pod patronatem czasopisma MEAKULTURA.pl oraz portalu internetowego Muzobar, przy współpracy ze studencką sekcją muzykoznawczą działającą w IFP UKEN. Była to druga edycja konferencji, która w zamyśle ma zbierać rozproszone polskie środowiska akademickie i umożliwiać wspólną refleksję nad muzyką popularną w kontekście zjawisk kluczowych dla współczesnego dyskursu popular music studies.
Po wydarzeniu skupionym wokół tematyki tożsamościowej w 2023 roku kolejna edycja poświęcona została namysłowi nad ciałami i cielesnością w muzyce. Jak bowiem wskazywali organizatorzy w konferencyjnym zaproszeniu, „współczesna kultura popularna stawia w centrum problemy reprezentacji i mediatyzacji ciał. Fundamentalne stają się pytania o to, czyje ciała są reprezentowane i w jaki sposób ciało może funkcjonować w (pozornie) zdematerializowanej, wirtualnej rzeczywistości. Dlatego w przekonaniu organizatorów, podjęcie refleksji nad ciałem i cielesnością w muzyce popularnej stanowi nie tylko naturalną kontynuację linii tematycznej pierwszej edycji, ale i kluczowe intelektualne zadanie dla rodzimego muzykoznawstwa”.
Po uroczystym powitaniu uczestników przez organizatorów jako pierwszy przy mównicy pojawił się dr hab. prof. UJ Andrzej Juszczyk. Badacz skonfrontował popularne ujęcia koncertu jako rytuału czy bachtinowskiego karnawału z ideą celebracji, która tworzy przestrzeń dwugłosu, w zamyśle zaprojektowaną na obalanie autorytarnej powagi. Następnie profesor UAM w Poznaniu dr hab. Dorota Jewdokimow przedstawiła semiotyczną analizę wideoklipu grupy Shortparis, który podejmuje krytyczną grę z nacjonalistycznym lękiem przed Innym i esencjalistyczną kategorią „Ciała Rosji”. Dr Dariusz Baran z Uniwersytetu Andrzeja Frycza Modrzewskiego w Krakowie zaprezentował wyniki projektu fotograficzno-naukowego. W tym projekcie osobiste doświadczenia koncertowe stały się przyczynkiem do refleksji nad rozmaitością reprezentacji nagości artysty na scenie, ze szczególnym uwzględnieniem ciał kobiet-performerek.
Drugi panel otworzyła dr Joanna Płoszaj z Uniwersytetu Wrocławskiego. Jej analiza poświęcona była literacko-językowym sposobom obrazowania ciałem w tekstach utworów zespołu Nocny Kochanek, które w komiczny sposób operują stereotypami związanymi z muzyką metalową, sięgając po takie strategie, jak absurd, groteska czy hiperbola. Absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego mgr Olivier Nowakowski podjął refleksję na temat ciał symbiotycznych i cyborgicznych w oparciu o case studies dwóch osób artystycznych – Arki i yeule, performujących postpłciowe i posthumanistyczne zarazem, zdigitalizowane tożsamości. Lic. Kamila Łuczyk z Uniwersytetu Warszawskiego skupiła się na ciało-psycho-społecznym wymiarze kołysanki, prezentując kołysankę jako gatunek sensoryczny, funkcjonujący w różnych przestrzeniach, a tym samym – w różnych kontekstach kulturowych.
Pierwsze wystąpienie w panelu trzecim również nawiązywało do polityk ciał nienormatywnych i zmarginalizowanych. Analiza teledysku Q.U.E.E.N. Janelle Monáe, przeprowadzona przez dr Lidię Kniaź-Hunek z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, eksplorowała afrofuturystyczne strategie amerykańskiej artystki, oparte o kody wizualne i gatunkowe. Referat mgr. Marcina Olesia z Uniwersytetu Adama Mickiewicza poświęcony był z kolei komparatystycznej analizie dwójki artystów, którzy wycofali się z działalności scenicznej – Glenna Goulda i Marka Hollisa. Autor starał się odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób cielesna nieobecność w przestrzeni koncertowej i medialnej wpłynęła na ich proces twórczy. Trzecie wystąpienie w panelu stanowiło swoistą klamrę, gdyż podejmowało temat wideoklipów i posthumanistycznych reprezentacji. Oliwię Pruś z Uniwersytetu Jagiellońskiego interesowały ciała nie-ludzkie (bądź też więcej-niż-ludzkie) wykreowane w teledyskach amerykańskiego zespołu metalowego Tool.
Na ostatni panel pierwszego dnia obrad złożyły się trzy bardzo różnorodne wystąpienia. W pierwszej kolejności głos zabrała dr Karolina Karbownik, przedstawicielka Sony Music Entertainment, w prezentacji poświęconej choreografii twarzy w występach zespołów k-popowych. Stawiając sobie za punkt wyjścia pracę Facial Choreographies autorstwa Sherril Dodds, dr Karbownik analizowała rozmaite emocje kodowane przez artystów i artystki w wideoklipach oraz konteksty społeczne i genderowe, w jakich się one pojawiają. Referat lic. Zuzanny Heger (UAM) skupiony był z kolei wokół problematyki wykonawczej i edukacji muzycznej. Przy użyciu takich metod, jak analiza danych zastanych, obserwacja i wywiady pogłębione, autorka starała się wykazać, w jaki sposób w nauce śpiewu przekazywana jest „wiedza milcząca”. Jako ostatni głos zabrał Patryk Kominek z Uniwersytetu Śląskiego, który w oparciu o wybrane utwory przybliżył reprezentacje cielesności i transgresyjne sceniczne performanse niszowego artysty, jakim jest Fad Gadget.
Na drugi dzień obrad przewidziane zostały trzy panele. Panel piąty złożony z czterech wystąpień otworzył dr Sławomir Kuźnicki reprezentujący Uniwersytet Opolski. Badacz skupił się na tekstach utworów Anohni, transseksualnej artystki, która osobiste doświadczenie tranzycji przekuwa w rozpisany na szereg albumów, transgresyjny projekt muzyczny. Tekstualna analiza w referacie mgr Ayi Al Azab-Ruszowskiej (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II) poświęcona była z kolei cielesności Czarnych kobiet w bluesie i ambiwalentnym strategiom autokreacji, oscylującym pomiędzy upodmiotowieniem a uprzedmiotowieniem, a także krytycznym dyskursom wokół nich. Trzecia panelistka, mgr Karolina Kozłowska z Uniwersytetu Wrocławskiego, w wystąpieniu poświęconym irlandzkiej grupie post-punkowej Fontaines D.C., w oparciu o okładki albumów, materiały promocyjne i wideoklipy dowodziła ścisłej relacji między ewolucją stylistyczną i estetyczną zespołu. Czwarte wystąpienie stanowiło powrót do tematu kobiecości i Czarnej cielesności w muzyce. Piotr Góra z Uniwersytetu Jagiellońskiego poddał analizie przypadek raperki Megan Thee Stallion, sytuując jej ciałopozytywne performanse w szerszym historycznym kontekście rozwoju hip-hopu, piętnujących Ratchet politics i ewoluujących kulturowych reprezentacji afroamerykańskich kobiet.
Referat dr. Mateusza Żyły (Uniwersytet Bielsko-Bialski) poświęcony był tekstom utworów dwóch polskich zespołów blackmetalowych: Mānbryne i Blaze of Perdition. Dr Żyła swoją literaturoznawczą analizę porównawczą poprowadził w oparciu o zawartą we wspomnianych tekstach tematykę somatyczną. Mgr Grzegorz Zyzik, reprezentujący Uniwersytet Opolski, podjął z kolei refleksję nad zjawiskiem air guitar. Ujmując je w kategorii cielesnego performansu kulturowego, wskazywał na jego historyczne źródła w legendarnych scenicznych występach artystów rockowych i poszukiwał odpowiedzi na pytanie o jego międzynarodową popularność.
Ostatnim oficjalnym segmentem konferencji był panel siódmy. Za pierwsze z czterech wystąpień odpowiadał mgr Mateusz Borkowski, reprezentant Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie. Autor podjął się przekrojowej analizy reprezentacji cielesności we współczesnych musicalach amerykańskich i brytyjskich w kontekście zmieniającej się rzeczywistości społecznej oraz wymagań wykonawczych względem artystów. Prezentacja mgr. Jakuba Sybilskiego, absolwenta Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, poświęcona była występom na żywo jako formie para-religijnej celebracji i związanej z nią fetyszyzacji scenicznych ciał artystów. Lic. Dominik Wojtuń z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu przybliżył zmiany, jakie zaszły w wystąpieniach w Konkursie Piosenki Eurowizja na przestrzeni ostatnich 20 lat, ze szczególnym uwzględnieniem prymarnej roli (queerowych) ciał artystycznych. Z kolei Katharina-Sophia Styś z Uniwersytetu Rzeszowskiego wykazywała silną relację pomiędzy tańcem a muzyką, analizując znaczenie cielesności w percepcji muzyki, rolę stylu tańca w ewokowaniu różnych emocji i znaczenie improwizacji. To wystąpienie zakończyło ostatni panel konferencji. Nie zabrakło oczywiście okazji do podziękowań, skierowanych przez organizatorów wydarzenia w stronę uczestników oraz patronów medialnych.
Organizatorzy zarówno podkreślili chęć kontynuowania serii naukowych spotkań w kolejnym roku, jak i przybliżyli pokonferencyjne plany wydawnicze.
Druga edycja konferencji dowodzi niegasnącego zainteresowania tematyką popular music studies w Polsce i potwierdza potrzebę dalszego zacieśniania relacji badawczych i regularnej wymiany refleksji.
Do grona uczestników skupionych wokół organizowanej od 2017 roku w UKEN konferencji z zakresu metal music studies dołączają nowe osoby zainteresowane muzyką popularną w szerszych kontekstach gatunkowych i metodologicznych, reprezentujące rozmaite polskie ośrodki badawcze. Wsparcie medialne wydarzenia ze strony tegorocznych patronów pozwala liczyć nie tylko na przyszłe owocne współprace na pograniczu akademicko-publicystycznym, ale również rosnącą rozpoznawalność konferencji w kręgach pozanaukowych.
