OD REDAKCJI: Poniższy artykuł powstał w oparciu o fragmenty pracy licencjackiej Niny Gontarz – Inicjatywa „Godzin ciszy” i jej funkcjonowanie na przykładzie wybranych przestrzeni handlowych we Wrocławiu napisanej w Uniwersytecie Wrocławskim pod kierunkiem dr Wiolety Muras i obronionej w 2025 roku.
_____
Cisza stanowi złożone zjawisko, które odgrywa istotną rolę w ludzkim doświadczeniu zarówno na płaszczyźnie psychicznej, jak i społecznej. Jej percepcja jest silnie uwarunkowana kulturowo, indywidualnie oraz sytuacyjnie, co sprawia, że może być odbierana zarówno jako wartość pozytywna, jak i źródło dyskomfortu. W literaturze naukowej podkreśla się jej wpływ na procesy poznawcze, emocjonalne oraz zdrowie psychiczne, co czyni ją istotnym przedmiotem badań interdyscyplinarnych.
„Godziny ciszy” to inicjatywa zapoczątkowana w 2018 roku, mająca na celu stworzenie bardziej przyjaznej atmosfery w przestrzeniach handlowych. W wyznaczonych godzinach i dniach tygodnia sklepy rezygnują z odtwarzania muzyki oraz komunikatów głosowych, ograniczają hałas, a także redukują natężenie oświetlenia. Celem tej inicjatywy jest stworzenie odpowiednich warunków dla osób z różnorodnymi potrzebami sensorycznymi, w tym nadwrażliwością na bodźce dźwiękowe i wzrokowe. Dzięki temu mogą one robić zakupy w spokojnym otoczeniu, wolnym od przeciążenia sensorycznego[1]. Idea ta znajduje zastosowanie m.in. w: supermarketach, centrach handlowych, muzeach i innych instytucjach, stanowiąc odpowiedź na potrzeby osób wysoko wrażliwych na bodźce dźwiękowe, w tym osób w spektrum autyzmu.
Na przełomie 2024 i 2025 roku przeprowadzone zostały badania dotyczące sposobów funkcjonowania „Cichych godzin”, a głównym ich celem miała być weryfikacja respektowania ich założeń. Analiza obejmowała cztery wybrane placówki handlowe we Wrocławiu: dwie galerie (Pasaż Grunwaldzki i Wroclavia) oraz dwa supermarkety (Lidl i Aldi przy ul. Jana Długosza). Badania realizowano zarówno podczas „Godzin ciszy”, jak i w normalnych godzinach działalności placówek, dodatkowo uwzględniona została specyfika pejzażu dźwiękowego badanych przestrzeni w okresie przedświątecznym, zestawiając ją z wynikami uzyskanymi poza tym szczególnym czasem.
„Godziny ciszy” w przestrzeniach publicznych wnoszą szereg pozytywnych wartości. Przede wszystkim mają na celu poprawę środowiska brzmieniowego poprzez ograniczenie nadmiernych bodźców akustycznych. Zwiększają one również społeczną świadomość problemu hałasu i jego wpływu na zdrowie oraz samopoczucie. Wprowadzanie takich rozwiązań świadczy o rosnącej wrażliwości na potrzeby osób, dla których zgiełk miasta jest przytłaczający, i ogólnym zwrocie ku tworzeniu zrównoważonej, przyjaznej przestrzeni publicznej. To krok w stronę bardziej empatycznego i odpowiedzialnego kształtowania wspólnego otoczenia. Pozytywnym zjawiskiem jest również fakt, że coraz więcej placówek, zarówno handlowych, jak i kulturalnych, decyduje się na wprowadzenie tego rozwiązania w swoich przestrzeniach.
Jednak jest to nowa inicjatywa, posiadająca pewne mankamenty wymagające dopracowania. Największym wyzwaniem pozostaje zachowanie klientów, które w badanych przestrzeniach, szczególnie w supermarkecie Lidl oraz obu galeriach handlowych, miało dominujący wpływ na odbiór otoczenia. Dźwięki generowane przez obecność człowieka, takie jak: rozmowy, szuranie obuwia, stukot kółek wózków sklepowych czy inne odgłosy związane z ruchem, w znaczącym stopniu ingerują w ciszę i bywają uciążliwe. Wynika to z braku jasno określonych zasad korzystania z przestrzeni w trakcie „Cichych godzin”, co sprawia, że idea ta nie zawsze jest realizowana zgodnie z założeniami.
Problemem pozostaje także niespójność w zakresie wyciszania przestrzeni. W supermarkecie Lidl mimo wyłączenia muzyki w dalszym ciągu odtwarzane były komunikaty głosowe informujące o zamknięciu lub otwarciu kas. Zostało to zarejestrowane m.in. na nagraniu z dnia 9 listopada 2024 roku, na którym można usłyszeć, że komunikat powtarza się czterokrotnie w krótkim odstępie czasowym[2]. Każda informacja głosowa poprzedzona była brzmieniem rozłożonego trójdźwięku, który po wielokrotnym powtórzeniu stawał się uciążliwy. W przeciwieństwie do sklepu Lidl, w Aldi podczas „Cichych godzin” nie pojawiały się żadne komunikaty emitowane przez system nagłośnieniowy, co sprawiało, że przestrzeń dźwiękowa była wolna od tego rodzaju zakłóceń.
Nagranie nr 1, sklep Lidl, ul. Jana Długosza, Wrocław, 9 listopada 2024, godz. 19:21, czas trwania: 2 min 16 s. / autor: Nina Gontarz
Nagranie nr 4, Pasaż Grunwaldzki, Wrocław, Wejście Główne, 26 listopada 2024, godz. 16:11, czas trwania: 2 min. 2 s. / autor: Nina Gontarz
W centrach handlowych – Wroclavii i Pasażu Grunwaldzkim zaobserwowano również pewną niespójność. Pomimo wyłączenia muzyki w częściach wspólnych (korytarze, strefa gastronomiczna) w poszczególnych sklepach nadal odtwarzane były odrębne ścieżki dźwiękowe. Klient, przemieszczając się między różnymi lokalami, był więc nieustannie narażony na zmienne i intensywne bodźce dźwiękowe. Dodatkową niekonsekwencję stanowi fakt, że niektóre sklepy, takie jak Empik czy Smyk, wprowadzają własne, niezależne „Godziny ciszy”, które nie pokrywają się z harmonogramem obowiązującym w danej galerii, co obniża skuteczność całej inicjatywy. Innym przypadkiem była organizacja form rozrywki (przeznaczonych głównie dla dzieci), takich jak jazda na wrotkach w obrębie pasażu handlowego czy wydarzenie zorganizowane 26 listopada w Pasażu Grunwaldzkim. Było to spotkanie z twórcami internetowymi zakończone koncertem. Miało ono miejsce we wtorek ok. godziny 16:00, a więc w czasie objętym zasadami wyciszenia[3]. Zarówno sam koncert, jak i rozmowy prowadzone przy użyciu mikrofonów generowały znaczny hałas, który był słyszalny nie tylko w bezpośrednim sąsiedztwie wydarzenia (przy głównym wejściu do galerii), ale również w innych jej częściach: przy schodach ruchomych na niższym poziomie oraz w strefie gastronomicznej na drugim piętrze[4]. Użycie nagłośnienia o dużej mocy skutkowało niemal całkowitym zanikiem ciszy, której obecność jest kluczowym założeniem tej inicjatywy.
Nagranie nr 5, Pasaż Grunwaldzki, Wrocław, Schody ruchome przy punkcie pocztowym, 26 listopada 2024, godz. 16:18, czas trwania: 2 min. 27 s. / autor: Nina Gontarz
Przeprowadzona analiza audiosfery przestrzeni handlowych w okresie przedświątecznym i noworocznym wykazała istotne różnice w natężeniu i charakterze środowiska dźwiękowego, szczególnie zauważalne w galeriach handlowych. Okres bożonarodzeniowy wiąże się ze zwiększonym ruchem klientów oraz obecnością licznych atrakcji sezonowych, co przekłada się na wyraźne zagęszczenie warstwy dźwiękowej. W efekcie przestrzeń, która powinna sprzyjać komfortowym zakupom, staje się źródłem przebodźcowania i akustycznego dyskomfortu. W odróżnieniu od tego sklepy spożywczo-przemysłowe – takie jak Lidl czy Aldi – wykazały większą stabilność akustyczną, co pozwala przypuszczać, że ograniczenie nadmiarowych bodźców dźwiękowych może sprzyjać bardziej zrównoważonemu doświadczeniu zakupowemu. W związku z tym warto podkreślić potrzebę świadomego zarządzania audiosferą przestrzeni handlowych, szczególnie w okresach wzmożonej aktywności klientów. Po Nowym Roku zaobserwowano wyraźne zmiany w strukturze audiosfery badanych przestrzeni. W styczniu większość świątecznych dekoracji oraz atrakcji została usunięta, a liczba klientów galerii handlowych uległa znacznemu zmniejszeniu. Czynniki te wpłynęły bezpośrednio na osłabienie intensywności warstwy brzmieniowej w analizowanych lokalizacjach. Najbardziej zauważalne różnice akustyczne występowały w strefach, w których wcześniej zlokalizowane były tymczasowe stanowiska o charakterze świątecznym, generujące dodatkowe źródła dźwięku. Przykładem może tu być instalacja renifera z saniami Św. Mikołaja i figurami dziadków do orzechów, które ustawione były w holu przy wejściu głównym do Pasażu Grunwaldzkiego (zob. il. 2). Tego rodzaju ekspozycje nie tylko przyciągały uwagę wizualną, ale również generowały wzmożoną aktywność użytkowników, co w konsekwencji przekładało się na dalsze zwiększenie poziomu dźwięków w przestrzeni. Przed wspomnianą instalacją sani ustawiono dwie figury przedstawiające dziadków do orzechów, połączone z czerwonym przyciskiem, który po aktywacji uruchamiał odtwarzanie świątecznej melodii „wykonywanej” przez mechanizmy wbudowane w figury. Zjawisko to zostało częściowo udokumentowane na nagraniu z dnia 17 grudnia, na którym słyszalne są janczary, czyli instrument perkusyjny typowy dla aranżacji bożonarodzeniowych. Ich jasne i metaliczne brzmienie stapia się z tłem dźwiękowym miejsca, stanowiąc część szerszego pejzażu akustycznego zdominowanego przez intensywny gwar[5]. Prezentowana instalacja cieszyła się szczególnym zainteresowaniem wśród najmłodszych użytkowników galerii, co skutkowało wzrostem poziomu hałasu w bezpośrednim otoczeniu wejścia głównego.
Nagranie nr 11, Pasaż Grunwaldzki, Wrocław, Wejście Główne, 17 grudnia 2024, godz. 16:19, czas trwania: 2 min. 34 s. / autor: Nina Gontarz
Spośród czterech lokalizacji, w których przeprowadzone były badania, największe różnice zauważono przede wszystkim przy wejściach głównych do obu galerii oraz w strefie wypoczynkowej, w której przebywało zdecydowanie więcej klientów[6]. Natomiast najmniejsze zróżnicowanie pod względem natężenia akustycznego odnotowano w strefach gastronomicznych. W tych obszarach, niezależnie od okresu kalendarzowego, utrzymywał się wysoki poziom hałasu wynikający z nieprzerwanej aktywności użytkowników i specyfiki funkcjonowania tej części galerii.
Nagranie nr 12, Wroclavia, Wejście Główne, 13 stycznia 2025, godz. 18:20, czas trwania: 2 min. 53 s. / autor: Nina Gontarz
W porównaniu do galerii handlowych skuteczność wdrożenia „Godzin ciszy” w supermarketach była wyraźnie wyższa, choć i tam pojawiały się elementy wymagające korekty, np. automatyczne komunikaty głosowe informujące o otwarciu lub zamknięciu kas. Spośród czterech analizowanych lokalizacji to sklep Aldi najpełniej realizował założenia „Godzin ciszy”. Brak muzyki, komunikatów głosowych oraz niska liczba klientów tworzyły atmosferę sprzyjającą spokojnym zakupom i stanowiły przykład dobrze zorganizowanej przestrzeni brzmieniowej. Odpowiednia edukacja i komunikacja dotycząca zasad ciszy mogłaby znacząco poprawić efektywność tej inicjatywy, tworząc przestrzeń bardziej komfortową akustycznie, w której ograniczenie hałasu nie wynika tylko z decyzji sklepu, ale także z odpowiedzialności samych klientów za zachowanie ciszy w przestrzeni publicznej.
Sama inicjatywa stanowi wartościowy krok w kierunku zwrócenia uwagi na problematykę hałasu w przestrzeni publicznej. Warto jednak, aby jej założenia nie były kierowane wyłącznie do osób w spektrum autyzmu czy szczególnie wrażliwych na bodźce sensoryczne, lecz uwzględniały szerszą grupę odbiorców. Nadmierny hałas stanowi bowiem istotne obciążenie dla znacznej części społeczeństwa, wpływając negatywnie na komfort psychiczny, koncentrację oraz ogólne samopoczucie.
Podsumowując, „Godziny ciszy” to krok w stronę bardziej inkluzyjnej i świadomej społecznie przestrzeni publicznej. Choć wciąż wymagają udoskonalenia i lepszego dostosowania do rzeczywistych warunków użytkowania, ich obecność stanowi istotny sygnał zmiany. Inicjatywa ta, odpowiednio rozwijana i wspierana przez edukację społeczną, może realnie przyczynić się do poprawy jakości wspólnego życia w przestrzeniach publicznych. W kontekście dalszych badań warto rozważyć przeprowadzenie szeroko zakrojonej analizy porównawczej obejmującej wszystkie placówki wybranej sieci handlowej funkcjonujące na terenie Wrocławia lub innych miast. Pozwoliłoby to ocenić, czy „Godziny ciszy” są wdrażane w sposób spójny, czy też istnieją istotne różnice w realizacji tej inicjatywy w zależności od lokalizacji. Cennym kierunkiem byłoby również porównanie przestrzeni o różnym profilu działalności, np. sklepów spożywczych z marketami budowlanymi, w celu zidentyfikowania specyfiki wdrażania wyciszenia w zależności od rodzaju oferowanych usług i typów klientów. Uzupełnieniem badań terenowych mogłoby być zastosowanie metod jakościowych i ilościowych, takich jak ankiety skierowane do klientów. Pozwoliłyby one zbadać stopień świadomości społecznej dotyczącej istnienia „Godzin ciszy”, poziom ich akceptacji oraz ocenę skuteczności tego rozwiązania z perspektywy użytkowników przestrzeni handlowej. Dzięki temu możliwe byłoby uzyskanie pełniejszego obrazu funkcjonowania tej inicjatywy oraz opracowanie rekomendacji dla jej dalszego doskonalenia.
_____
[1] Zrozumieć autyzm – ciche godziny, Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Kamieniu Pomorskim, gov.pl, (dostęp: 28.02.2025).
[2] Nagranie nr 1, sklep Lidl, ul. Jana Długosza, Wrocław, 9 listopada 2024, godz. 19:21, czas trwania: 2 min 16 s. / autor: Nina Gontarz.
[3] Nagranie nr 4, Pasaż Grunwaldzki, Wrocław, Wejście Główne, 26 listopada 2024, godz. 16:11, czas trwania: 2 min. 2 s. / autor: Nina Gontarz.
[4] Nagranie nr 5, Pasaż Grunwaldzki, Wrocław, Schody ruchome przy punkcie pocztowym, 26 listopada 2024, godz. 16:18, czas trwania: 2 min. 27 s. / autor: Nina Gontarz.
[5] Nagranie nr 11, Pasaż Grunwaldzki, Wrocław, Wejście Główne, 17 grudnia 2024, godz. 16:19, czas trwania: 2 min. 34 s. / autor: Nina Gontarz.
[6] Nagranie nr 12, Wroclavia, Wejście Główne, 13 stycznia 2025, godz. 18:20, czas trwania: 2 min. 53 s. / autor: Nina Gontarz.
