Głos ulic, głos pokoleń… Recenzja „Antologii polskiego rapu”

Hip-hop zajmuje obecnie poczesne miejsce w polskiej kulturze. Jedni słuchają rapu, drudzy – kierują w tę stronę swe modowe upodobania, inni jeszcze poświęcają się break dance’owi czy graffiti. W tych okolicznościach opublikowanie z inicjatywy Narodowego Centrum Kultury Antologii polskiego rapu wydaje się przedsięwzięciem nie tylko wskazanym, lecz również potrzebnym.

Historia hip-hopu w Polsce liczy sobie ponad dwadzieścia lat. Tomasz Kleyff (CNE) dzieli ten czas na sześć okresów: od podwalin rapu, poprzez właściwe początki zjawiska, jego rozkwit, przesilenie, ochłodzenie, renesans, aż do współczesności, dla której wyraźną granicę stanowi film Jesteś Bogiem, stanowiący fabularyzowaną historię kultowej grupy Paktofonika, w której skład wchodzili: Piotr Łuszcz (Magik), Wojciech Alszer (Fokus), Sebastian Salbert (Rahim). Interesującym dodatkiem do Antologii jest bez wątpienia zbiór wywiadów. Autorzy rozmawiają z Kazikiem (o związku rapu z punk rockiem), Joanną Tyszkiewicz (o popularyzacji rapu i potrzebie kryzysu) oraz Jakubem Rużyłłą (Muflonem). Wybór postaci nie jest oczywiście przypadkowy: Kazik przez środowisko hip-hopowe uznawany jest za osobę, która przygotowała grunt pod polski rap, a wszystko z powodu płyty Spalam się, choć sam artysta z ową opinią się nie zgadza. Jednak nie zmienia to faktu, że – jak podaje Tomasz Kleyff – dla wielu raperów płyta wokalisty Kultu stanowiła początek artystycznej drogi. Joanna Tyszkiewicz również zajmuje istotne miejsce w upowszechnianiu hip-hopu. W Polskim Radiu Szczecin prowadziła audycję WuDoo, w której prezentowała szerszej publiczności rap. Ponadto należy do składu grupy Snuz i uznawana jest za nestorkę szczecińskiej sceny, mającą okazję oglądać rozwój hip-hopu od środka. O tzw. new school natomiast opowiada Jakub Rużyłła, przybliżając jednocześnie najnowszą odsłonę rapu, który jest gatunkiem niezwykle wewnętrznie różnorodnym. Rużyłła wspomina z pewnym wyrzutem, że:

Już nie wystarczy, że raper nagrywa fajne rzeczy. Teraz musi też fajnie wyglądać, trzymać ze znanymi raperami, mieć jakiś określony wizerunek[1].

Po serii wywiadów dochodzimy do antologii właściwej. Składa się ona z dwustu fragmentów tekstów tych utworów, które autorzy uznali za reprezentatywne i najważniejsze, wraz z omówieniami i datowaniem. Wybór jest stricte subiektywny, co podkreślone zostało w nocie wydawniczej. Jestem przekonana, że niezmiernie trudno było dokonać wyboru, a proponowane przykłady mogą spotkać się z różnym odbiorem, lecz gdyby uzupełnić dzieło o inne wartościowe utwory, rozrosłoby się do niebotycznych rozmiarów, a także zatraciło znamiona samego gatunku antologii. Wydawnictwo zostało wzbogacone również o biografie pięćdziesięciu artystów wraz z fotografiami i rozmaitymi cytatami samych raperów. Ostatnią częścią publikacji są posłowia każdego z autorów, wydawcy oraz Sebastiana Imbierowicza (DJ Volt/ DJ 600V), dotyczące ich własnej działalności, doświadczeń czy związanych z zagadnieniem przemyśleń.

Hip-hop to zjawisko przez pewien czas ignorowane. Kiedy stało się jasne, że niektórych tematów po prostu nie da się przemilczeć, wytwórnie dostrzegły w tym sposób na zarabianie pieniędzy. Przesyt popową, ugładzona wersją hip-hopu, czyli hip-hopolo, mimo wszystko wyszedł artystom na dobre – dzięki temu można było oddzielić ziarno od plew, a na scenie – póki co znów podziemnej – triumfowała prawdziwość. Można pokusić się o stwierdzenie, że Antologia polskiego rapu jest przesiąknięta ową prawdziwością, co najlepiej ilustruje poniższy cytat:

polski rap ma własną tożsamość i zdolność do przetrwania w różnych warunkach, a poprzez swoją prawdziwość dociera do coraz większej rzeszy ludzi i jest w stanie zrobić to bez pomocy mass mediów[2].

Media zapewne również nie do końca radziły sobie z coraz większym fenomenem, jakim był rap. Bezpośredniość, celne – często kąśliwe – uwagi dotyczące życia, relacji międzyludzkich, otaczającej rzeczywistości czy polityki oraz brak przemilczeń sprawiły, że muzyka ta stała się nie tylko jednym z najważniejszych głosów kolejnych pokoleń, lecz także istotnym przedstawicielem gatunku muzyki niezależnej. Warto przytoczyć fragment Antologii:

Raperzy to w większości talenty samorodne, bez wykształcenia muzycznego czy polonistycznego. Mają za to specyficzną wrażliwość, zdolność obserwacji i przekładania tego na rymy pisane językiem, którym mówi się na co dzień. Ten język ulicy i podwórek wdarł się już do klasyki i na kulturalne salony, ale jest mu chyba nadal lepiej na osiedlach, w piwnicach, w tak zwanym „undergroundzie”[3].

Obecnie rap jest coraz częściej doceniany, artyści stali się rozpoznawalni, często występują jako specjaliści, nie zatracając jednocześnie tego czegoś, co ich od samego początku przyciągało do rapu. Wiele dobrego dla całej kultury hip-hopowej uczynił też Internet. Łatwość dostępu do ulubionej muzyki, raperzy chętnie korzystający z social media, niezwykle bliski kontakt z fanami – to wszystko razem przyczynia się do popularyzacji całej kultury. Antologia polskiego rapu stanowi więc dzieło o niebagatelnej wartości, dzieło istotne i potrzebne, gdyż zbiera najważniejsze informacje na temat historii hip-hopu, od jego początków – o których najmłodsi fani zbyt wiele nie wiedzą – aż do stanu współczesnego, wywiady z ważnymi postaciami, właściwy zbiór tekstów wraz z omówieniami, a także przedstawienie sylwetek ważniejszych artystów. Pomimo faktu, iż zagadnienie top czy the best of jest rzeczą niezwykle indywidualną, każda osoba zainteresowana rapem powinna znaleźć tu coś dla siebie. W końcu nie przez przypadek raperzy uchodzą za współczesnych poetów, a „hip-hop sam w sobie jest kwiatem, który wyrósł z betonu”[4].

Antologię polskiego rapu autorstwa Dominiki Węcławek, Marcina Flinta, Tomasza Kleyffa, Andrzeja Cały i Kamila Jaczyńskiego można pobrać za darmo z następującej strony: https://www.nck.pl/wydawnictwa/313380-antologia-polskiego-rapu-bezplatny-e-book/

Spis prezentowanych utworów wraz z wykonawcami: Trials X „Czujee się lepiey”, Liroy, Wzgórze Ya-Pa-3 „Scyzoryk”, Kaliber 44 „Plus i minus”, 3H „40 stopni w cieniu”, Slums Attack „Czas przemija”, Wzgórze Ya-Pa 3, Kaliber 44, Jajonasz, Radoskór „Język polski”, Numer Raz i DJ Zero „Muzyka, blunty i słodycze”, Mistic Molesta „Osiedlowe akcje”, Edytoriał „Słowo”, Jazz Fuzz, Prof „Ucz się Jasiu”, 10 osób „Wspólna scena”, Bolec „Żeby było miło”, Tymon, Roszja „Biuro podróży”, Centrala Katowice „Reprezentowice”, Wzgórze Ya-Pa-3, Molesta Ewenement „Co ważne, a co ważne nie jest”, DJ 600V, Stereofonia „Dźwięki stereo”, Kaliber 44 „Film”, Wzgórze Ya-Pa 3, Warszafski Deszcz „Ja mam to co ty”, Stare Miasto „Jak się poruszać po mieście”, DJ 600V, Warszafski Deszcz „Letnia miłość”, DJ 600V, OMP „Ogród zwany Eden”, Grammatik „Płaczę rymami”, Paktofonika „Powierzchnie tnące”, Killaz Group „Prawdziwość dla gry”, DJ 600V, Sen Mor W.A. „Unoszę głowę”, Molesta „Wiedziałem, że tak będzie”, Thinkadelic „Wyżej i wyżej”, Trzyha / Warszafski Deszcz „Aluminium”, Per Siser „Co by jak nie było”, Syndykat „Czego pragnę”, JedenSiedem „Na dachu bloku”, DJ 600V, Jajonasz, Gano, Grubas „Nie jestem kurwa biznesmenem”, Poema Faktu „Plazzma dagha”, Slums Attack „Prawdziwe czy nie?”, Snuz, Jola Szczepaniak, Łukasz Górewicz „Razem-Sir”, RHX „RHX trzyma straże”, ZIP Skład, Kaczy „Śródmieście Południowe”, DJ 600V, Tede „Świat zwariował w 23 lata”, Wiele C.T. „Więcej flava”, Chada „Czarne słońce”, Fisz „Czerwona sukienka”, Analogia „Duma”, PWRD „D.Y.H.A.”, Grammatik „Friko”, Mor W.A., Fu, Młody Łyskacz, Sokół, Włodi „Idź za ciosem”, Paktofonika „Jestem Bogiem”, Grammatik, Fenomen „Każdy ma chwile”, Fisz „Polepiony”, Gano „Proste?”, Fenomen „Szansa”, Ten Skład „Ten Skład”, Roszja „Wczoraj”, W Witrynach Odbicia, Kosi „W.D.C.S.D. kończy”, Jajonasz, Fokus, Bas, Dene „Witam na majq”, Borixon „A miało być tak pięknie”, IGS, Fokus „Czas”, Afro Kolektyw „Czytaj z ruchu moich ust”, Waco, Deluks, Kosi „Graffiti”, Peja / Slums Attack „Jest jedna rzecz”, O.S.T.R. „Masz to jak w banku”, Stare Miasto „Minuty”, Echo, Eldo „Ponad tym gównem stać”, Łona „Rozmowa”, Fenomen „Sensacja”, Pezet/Noon „Ukryty w mieście krzyk”, Tede „Wyścig szczurów”, Dizkret/Praktik „3”, HST, Fokus „Alkoholizm”, Siny, Tymon „Anonimowy Wrocław”, donGURALesko „Co to za miejsce?”, O.S.T.R. „Kochana Polsko”, AbradAb, Gutek „Miasto jest nasze”, Mor W.A. „My to my”, WWO, Soundkail, Fu „Nie bój się zmiany na lepsze”, Pih „Nie ma miejsca jak dom”, Pono, Koras „Nieśmiertelna nawijka ZIP Składowa”, Tymon „Oto ja”, K.A.S.T.A. „Peryferie”, HST, Kalecik „Proste”, Pezet/Noon „Re-fleksje”, Intoksynator „W góre rence”, WWO „W wyjątkowych okolicznościach”, O.S.T.R. „Blok”, Eis „Najlepsze dni”, Flexxip, Ciech „Oszuści”, 52 Dębiec „Pies”, Reno „Supersztuka”, Vienio i Pele, Gutek „To dla moich ludzi”, Mroku „Umrzemy młodo”, Peja/Slums Attack „Co cię boli?!”, Analogia „Daję rytm”, WhiteHouse, WWO „Każdy ponad każdym”, Praktik, Pezet, Ten Typ Mes „Kilka lat później”, Numer Raz, DJ Zero „Ławka, chłopaki z bloków”, Zipera „Patriota”, Ten Typ Mes, Numer Raz „Rok później (Oczy otwarte 2)”, Faczyński i Kidd „Sztuka robienia sobie wrogów”, Pezet/Noon „Szósty zmysł”, Hemp Gru „To jest to”, Doniu, 52 Dębiec „Uciekaj”, Północ Centrum Południe „Uciułany giecik”, WSZ & CNE, AbradAb, Joka, Gutek „Baku Baku potęga”, Wojtas, Fu, Waco „Bez tego nie ma mnie”, Cira „Cirap”, Gres, Snatch, DJ Bartech „Dym”, Pelson, Flexxip „Proste przyjemności”, Zkibwoy, DJ Ader, Wankz „Skandale”, Płomień 81 „Jestem przeciw”, Smarki Smark „Kawałek o miłości (Amyawy)”, Małolat/Ajron „Rodzice”, Siła Dźwięq „Trampki”, POE (Projekt Ostry Emade) „Wiele dróg”, Pokahontaz, Miuosh, Cichy „Za szybcy się wściekli”, Ten Typ Mes „Zdrada”, Dinal „Chryzantemy złociste”, Afront „Cztery żywioły”, Eldo „Diabeł na oknie”, Pono, Wilku, Ero „Instynkt”, Cisza i Spokój, Lilu „Ostatniej nocy”, Molesta Ewenement „Powrót”, Eskaubei, Lilu, Dena „Sny o funku”, Trzeci Wymiar, Waldemar Kasta, donGURALesko, Esee „Wuuf”, Eldo „Ferajny”, Emazet/Procent, Szybki Szmal, Onar „Ładuj”, Killaz Group, Ramona 23 „Manewry”, W.E.N.A. „S-A-L-U-T-U-J”, TPWC, Fred, Franek Kimono „W aucie”, Pięć Dwa „Gniew”, Pih, Chada, Lukasyno „Im mniej wiesz, tym lepiej śpisz”, Rasmentalism, Jot, Al-Fatnujah, DJ Positive „Linia ognia”, Eldo „Nie pytaj o nią”, HiFi Banda „Puszer”, Emil Blef „Stawki są wysokie”, 2cztery7, Małolat „Świętej pamięci”, Jimson „Umrę młodo”, Zeus „W dół”, PeeRZet „Zwyczajnie niezwyczajni”, Ortega Cartel, Reno „Dobre czasy”, Hemp Gru „Droga”, Ten Typ Mes „Dwadzieścia pięć”, Warszafski Deszcz „Już od ‘99 płynę”, Sobota „Modlitwa”, Łysonżi, Smarki Smark „Moje życie, mój syf”, Waldemar Kasta, donGURALesko, Verte „Musisz”, Małpa „Nie byłem nigdy”, Pjus „Nie mówię szeptem”, O.S.T.R. „Po drodze do nieba”, Quiz, Brudne Serca „Słowo dla”, Pyskaty, Fokus, Małolat, Łona, Fu, Ten Typ Mes, Tomiko, Termanology, O.S.T.R., Ero, Eldo „Bez granic”, Słoń/Mikser „Love Forever”, Vienio, Hades „Nowe bloki”, O.S.T.R. „Śpij spokojnie”, Lukatricks, Joka, HST, Fokus „Trzeba wziąć”, Wdowa, Czesław Mozil „Zapomniałam”, donGURALesko „Zanim powstał totem”, Proceente „Bezsenność”, Okoliczny Element, Reno, Lilu, DJ Urb „Coś dobrego, coś złego”, Parias „Drzazgi”, Hades „Duma”, Te-Tris „Ile mogę”, Łona i Webber „Kaloryfer”, Jeżozwierz „Katana mistrza 666”, Sokół i Marysia Starosta „Kilka pytań”, Tomasz Andersen „Krach”, Sokół i Marysia Starosta „Myśl pozytywnie”, Slums Attack, O.S.T.R., Jeru the Damaja „Oddałbym”, Ten Typ Mes „Otwarcie”, Miuosh „Piąta strona świata”, Buka „Pierwsza miłość”, W.E.N.A. „Podstawowe instrukcje”, Grubson, Żustoprocent, Jaroz, Rahim, Wojtas, AbradAb „Polski hip-hop”, L.U.C, Sokół „Pospolite ruszenie”, Te-Tris „Prawo 2021”, VNM „Skąd spadli”, Łona i Webber „To nic nie znaczy”, JWP / Bez Cenzury „Tworzymy historię”, Czarny/HiFi, Pezet „Niedopowiedzenia”, Jot „Dla”, Zeus „Hipotermia”, Paluch, Ero „Nowa epoka”, Borixon „Papierosy”, Bisz „Wilk chodnikowy”, Gonix „Trudne słowa (Mała Lady Pank)”, Pyskaty „Wdech, wydech”, Bisz „Pollock”, Skorup „Adapter Daniel”, JWP/BC „Blam”, Łona, Webber, The Pimps, Mateusz Czarnowski „Do ciebie, Aniu, szłem”, Wuzet „Iluzja”, Kajman, Gedz, Tusz na Rękach „Jeszcze raz”, Tede „Nie banglasz”, Małpa „Skała”, O.S.T.R., Hades, Jordanów „Stary Nowy Jork”, Rasmentalism „STU”, PRO8L3M „Tiramisu”, Rap Addix, DJ Ace „To znowu Rap Addix”, Medium „Traper”, Polskie Karate, Dwa Sławy „W 3 dupy”, KęKę „Wszystko pięknie”, Sokół i Marysia Starosta „Wyblakłe myśli”.

Spis prezentowanych sylwetek artystów: AbradAb, Bisz, Borixon, Chada, Dizkret, donGURALesko, Eis, Eldo, Ero, Fisz, Fokus, Gedz, Grubson, Hans, Jot, Kosi, Lilu, Liroy, Łona, Magik, Małpa, Numer Raz, O.S.T.R., Peja, Pelson, Pezet, Pih, Pono, Proceente, Pyskaty, Ras, Smarki Smark, Sobota, Sokół, Szad, Tede, Ten Typ Mes, Te-Tris, Tymon, Vienio, VNM, W.E.N.A., Waldemar Kasta, Wdowa, Wigor, Wilku, Włodi, Wujek Samo Zło, Wyga, Zeus.