Wstęp
Język twórczy, sposób prowadzenia narracji czy kreowana ekspresja w kompozycjach twórców japońskich są bardzo interesujące. Dobrym tego przykładem jest jeden z czołowych, współczesnych kompozytorów – Toshio Hosokawa. Jak pisze Grzegorz Filip: Muzyka, którą tworzy Toshio Hosokawa, w pełnym tego słowa znaczeniu poważna, zbliża się do minimalizmu, ale jednak zupełnie inny to minimalizm i bogatszy od tego, co kojarzy się z owym pojęciem[1].
Hosokawa w swoich kompozycjach pozostaje wierny tradycyjnej muzyce japońskiej. Minimalizm pochodzi z kultur pozaeuropejskich, głównie azjatyckich. Innowacyjność tego nurtu w jego dziełach słychać w odzwierciedlaniu odgłosów natury – grzmotów, szeptów, oddechów, a także szumu wiatru. Utwory Hosokawy charakteryzują się prostotą materiału melodycznego, przejrzystością harmonii oraz eksponowaniem struktur rytmicznych. Należy również podkreślić, że Japończyk to jeden z nielicznych kompozytorów, który poświęcił bardzo dużo swojej uwagi kompozycjom na akordeon.
Muzyka Japonii – krótki rys historyczny
Od ponad dwóch tysięcy lat w Japonii rozwija się tradycyjna muzyka, w której skład wchodzą różne nurty i style muzyczne. Wyróżnia się tutaj muzykę świecką, sakralną, dworską, ludową, teatralną oraz popularną muzykę solową. Wiele nurtów i stylów do dzisiaj nie uległo zmianie, choć na przestrzeni lat przenikały się wzajemnie oraz uzupełniały.
W zachowanych źródłach początkowych okresów znaleźć można głównie informacje o instrumentach muzycznych. Wczesne teksty pieśni wykazywały silny związek z kulturą chińską. Głównym systemem w Japonii, stanowiącym podstawę tonalną, jest pentatonika. W Kraju Kwitnącej Wiśni rozwijały się również religie mające znaczący wpływ na powstawanie nowych kompozycji. Największą rolę odegrał buddyzm, który wniósł do muzyki nieuporządkowaną rytmikę czy też swobodne frazowanie. Dopiero w okresie od 671 do 794 roku można znaleźć jakiekolwiek informacje na temat zapisu nutowego. Wtedy też wykształcił się styl klasyczny, widoczny przede wszystkim w muzyce dworskiej gagaku.
Rozwój stylu klasycznego, kontynuowanego do dziś, nastąpił w okresie Hejan (794-1185). W XIII-XIV wieku rozwinęła się liryka wokalna z towarzyszeniem instrumentów. Można tutaj wyróżnić takie formy, jak: psalmy, recytacje, formy lekcji, kantylacje z towarzyszeniem instrumentów oraz śpiew responsorialny[2]. Obserwujemy również rozwój charakterystycznego tańca i muzyki dramatycznej, ale przede wszystkim rozwija się naukowa analiza muzyki japońskiej. Kolejny okres charakteryzuje się nowymi cechami, m.in.: osłabieniem związku z kultem i magią oraz tańcem i pantomimą, zmiana instrumentarium, zmiany agogiczne kompozycji (żywsze tempo) oraz zastosowanie delikatnych brzmień utworów. Wcześniejsze gatunki zostały zastąpione utworami wokalno-instrumentalnymi, pojawiają się wirtuozi koto, biwy oraz shamisenu.
Dalej kształtowała się muzyka dramatyczna, dzięki której powstał nowatorski styl teatralny. Od 1640 roku rozwijał się teatr lalek kabuki wywodzący się z teatru no oraz innych sztuk. Jego cechą charakterystyczną jest brak udziału kobiet w przedstawieniach z powodu przyciągania swoją urodą uwagi mężczyzn.
W II połowie XIX wieku nastąpiło ogromne zainteresowanie muzyką zachodnią. Japończycy zaczęli zgłębiać elementy muzyki europejskiej oraz amerykańskiej. Niektórzy pozostawali wierni tylko tradycyjnej muzyce japońskiej, byli również tacy, którzy zaczęli łączyć cechy kultury Wschodu i Zachodu. W związku z tym we współczesnej muzyce japońskiej można wyróżnić nurt tradycyjnej muzyki dworskiej i kultowej (pentatonika, umiarkowane lub wolne tempo, bogactwo barw, kontemplacyjność) oraz muzyki nowej, nawiązującej do awangardowych kierunków europejskich i amerykańskich, ale wykorzystujące także elementy dawnej muzyki japońskiej[3]. Dzięki połączeniu wszystkich elementów powstają nowe, coraz ciekawsze kompozycje. Można więc powiedzieć, że współczesna muzyka japońska pozostaje wierna cechom wszystkich wcześniej ukształtowanych gatunków muzycznych.
Akordeon w twórczości kompozytorów japońskich
Dopiero od niedawna kompozytorzy japońscy wykazują większe zainteresowanie muzyką akordeonową, czego efektem jest szereg ciekawych kompozycji na ten instrument. W tym miejscu pojawia się kilka pytań: skąd akordeon w ich twórczości? Jak to się stało, że kompozytorzy tak oddalonego, azjatyckiego kraju zainteresowali się współczesnym akordeonem?
Można powiedzieć, że twórcy, dzięki stypendiom, mogli wyjechać do krajów europejskich oraz amerykańskich, gdzie mieli możliwość spotkania wirtuozów gry na akordeonie i zapoznali się z możliwościami brzmieniowymi oraz techniką gry. Ponadto kompozytorzy japońscy zauważyli bardzo dużo cech wspólnych łączących te dwa, jakże różne, instrumenty – shô i akordeon. Obydwa posiadają stroiki przelotowe, dzięki którym wydobywa się dźwięki, jak również podobne brzmienie. W tym miejscu pojawiają się następne pytania: czym jest shô? Skąd się wywodzi? Czym się charakteryzuje? Jak jest zbudowany?
Shô pojawił się w Japonii w VIII wieku. Jest to rodzaj harmonijki ustnej, której prototypem jest chiński instrument sheng. Shô od początku cieszył się dużą popularnością. Jego pochodzenie kojarzone było ze starożytną legendą o chińskim feniksie. Shô składa się z siedemnastu piszczałek, połączonych koliście w drewnianym korpusie, z których piętnaście ma metalowe stroiki, pozostałe dwie piszczałki są „puste”. Taka budowa była najprawdopodobniej podyktowana względami estetycznymi, przejawiającymi się w dążeniu do zachowania idealnej symetrii dwóch skrzydeł, które miały symbolizować skrzydła feniksa. Ostatnie badania muzykologów wykazują jednak, że w starożytności te dwie nietypowe piszczałki pełniły również funkcje praktyczne[4]. Muzyk, wykorzystując drewniany ustnik, może wydobyć dźwięk z harmonijki poprzez jednoczesne zakrycie otworu palcowego, znajdującego się na każdej z piszczałek, oraz wdmuchiwanie lub wciąganie powietrza. Na shô można grać pojedyncze dźwięki oraz akordy. Dzięki specyficznemu rozłożeniu piszczałek, da się z łatwością wykonać jedenaście współbrzmień, a każde z nich posiada własną nazwę.
Skala tego instrumentu wynosi od a1 do fis3. Smarowanie stroików woskiem służy do strojenia piszczałek oraz zapobiega skraplaniu się wody wewnątrz instrumentu. Wilgoć w stroiku zaburza prawidłowe brzmienie shô, dlatego wykonawca przed graniem, jak również w czasie przerwy, ogrzewa instrument w specjalnym naczyniu Hitachi[5]. W dawnych czasach instrument ten służył głównie do prowadzenia linii melodycznej utworu, tworzenia podstawy harmonicznej lub był odpowiedzialny za partie rytmiczne.
Shô i akordeon mają wspólne pochodzenie. Obydwa instrumenty należą do tej samej rodziny – instrumentów ze stroikiem przelotowym. Zasadniczą różnicą między nimi jest to, że akordeon nie wymaga oddechu grającego, ponieważ posiada miech, za pomocą którego sprężone powietrze powoduje drganie stroików przelotowych. Miech pełni tutaj kluczową funkcję, interpretowaną jako wdychanie i wydychanie powietrza na shô.
Japonia jest krajem, z którego wywodzi się wielu wybitnych kompozytorów, znanych i cenionych na całym świecie. Można wśród nich wyróżnić twórców, którzy, dzięki japońskiej harmonijce ustnej, zaczęli komponować utwory na akordeon. Są to między innymi: Tōru Takemitsu, Toshio Hosokawa, Yuji Takahashi, Naito Akemi, Keiko Harada, Ishii Maki czy Hikaru Hayashi. Dzięki stypendiom, gwarantującym poszerzenie wiedzy i umiejętności, wielu kompozytorów skorzystało z okazji, aby studiować na europejskich lub amerykańskich uczelniach muzycznych. W związku z tym powstało połączenie między kulturą Europy oraz Ameryki a kulturą Wschodu. Kompozytorzy japońscy, dzięki fascynacji nieznanymi dotąd tradycjami, zaczęli sięgać do elementów twórczych muzyki europejskiej i amerykańskiej. Wynikiem tego było połączenie ciekawych brzmień, a następnie powstanie nowych kompozycji łączących dane kultury.
Dzięki dużemu podobieństwu między shô i akordeonem cały czas powstają nowe kompozycje na akordeon. Każdy kompozytor stara się ukazać w swoich utworach indywidualny styl, wprowadzając akordeon do swoich utworów, zestawiając go z różnymi instrumentami lub, dzięki oryginalnemu brzmieniu, komponując utwory solowe. Kompozycje japońskich twórców są wykonywane na całym świecie. Łączenie kultury Wschodniej i Zachodniej możemy znaleźć w kompozycjach Hosokawy, któremu poświęcę dalszą część artykułu.
Toshio Hosokawa – życie i twórczość
Toshio Hosokawa urodził się 23 października 1955 roku w Hiroszimie. Jest to kompozytor mieszkający obecnie w Japonii, działa jednak również w Europie. Jego dziadek był mistrzem sztuki Ikebana[6], natomiast matka okazjonalnie grała na koto[7].
Swoją edukację muzyczną rozpoczął w wieku czterech lat, pobierając pierwsze lekcje gry na fortepianie. W 1971 roku podjął naukę w Szkole Muzycznej w Tokio. Na początku edukacji muzycznej nie darzył zainteresowaniem tradycyjnej muzyki japońskiej. Zaintrygowała go jednak muzyka europejska, przede wszystkim kompozycje Wolfganga Amadeusza Mozarta, Ludwiga van Beethovena czy Franza Schuberta.
Jak wielu japońskich kompozytorów, znudzony kulturą własnego kraju, korzysta z okazji, aby nabyć nowe doświadczenia oraz studiować na europejskich uczelniach muzycznych. Po upływie pięciu lat nauki w Tokio wyjeżdża do Niemiec, żeby studiować kompozycję pod kierunkiem Isanga Yuna, harmonię u Witolda Szalonka oraz fortepian u Rolfa Kuhnerta w Hochschule der Künste w Berlinie[8].
Dzięki lepszemu poznaniu współczesnej muzyki europejskiej (mikrotony, klastery, itd.), zaczął zupełnie inaczej podchodzić do ojczystej muzyki. Stwierdza, iż jest ona bardzo interesująca i piękna. Swoją zmianę w percepcji wyraża w wywiadzie z Danielem Cichym:
aby rzeczywiście zrozumieć muzykę swojego kraju, musiałem wnikliwie studiować historyczną twórczość europejską. Głównie analizowałem utwory współczesne, gdyż wymagają one innego rodzaju słuchania. Trzeba skupiać się na barwie, kolorze, nieznacznych zmianach dźwięków, na klasterach. Nie sposób już odbierać nowej muzyki harmonicznie, koncentrować się na melodyce czy rytmice[9].
Dzięki poszerzeniu swojej wiedzy Hosokawa odnajduje piękno tradycyjnej muzyki oraz odkrywa, że jest prawdziwym Japończykiem. Odtąd słucha muzyki Zachodu i Wschodu, znajdując w nich wiele istotnych rzeczy, które wykorzystuje w swojej twórczości kompozytorskiej.
W 1980 roku po raz pierwszy bierze udział w Międzynarodowych Letnich Kursach Muzyki Nowej w Darmstad Podczas trwania wspomnianych kursów pobiera lekcje m.in. u Helmuta Lachenmanna, Briana Ferneyhougha oraz Wolfganga Rihma. Hosokawie przede wszystkim przypadły do gustu zajęcia z Ferneyhougha’em. Uważał, że jego sposób uczenia jest zupełnie inny od dotychczas spotkanych pedagogów. Dlatego też od października 1983 roku kontynuuje studia w Hochschule für Musik we Freiburgu – analizę u Ferneyhougha oraz kompozycję u Klausa Hubera. Po dwóch latach edukacji, za namową Hubera, Hosokawa wyjeżdża na pół roku do Tokio. Tam studiuje instrumenty i stylistykę oraz intensywnie uczy się tradycyjnej muzyki japońskiej, m.in. u Mayumi Miyata poznaje technikę gry na harmonijce ustnej shô. Oprócz muzyki poszerza wiedzę na temat filozofii japońskiej i poznaje kapłanów katolickich oraz mistrza sztuki Zen – Kakichi Kadowaki. Następnie przybywa z powrotem do Freiburga, by w lutym 1987 roku ukończyć studia i wrócić do ojczyzny.
Obok działalności kompozytorskiej Hosokawa bierze czynny udział w najważniejszych festiwalach muzyki nowej jako kompozytor i wykładowca. Od 1990 roku zostaje zapraszany na Międzynarodowe Letnie Kursy Muzyki Nowej w Darmstadt (Niemcy), jak również wykłada w Centre Acathes (Francja). W latach 1989-1998 pełnił funkcję dyrektora artystycznego Międzynarodowego Seminarium i Festiwalu Muzyki Współczesnej Akiyoshidai, a od 2001 roku kieruje Międzynarodowym Festiwalem Muzycznym Takefu. Hosokawa wielokrotnie był zatrudniany przez przeróżne stowarzyszenia kulturalne, pełniąc funkcję kompozytora-rezydenta między innymi w Szwajcarii (Davos, Luzern), Finlandii (Kuhmo), Włoszech (Perugia, Wenecja), Niemczech (Essen, Berlin), Austrii (Salzburg), Japonii (Tokio, Takefu) czy Francji (Avignon). W latach 1998-2007 pełnił funkcję dyrektora Orkiestry Symfonicznej w Tokio.
Dzieła Hosokawy wykonywane były między innymi na Music today w Tokio, Akiyoshidai International Contemporary Music Seminar and Festival w Yamaguchi, Musicaviva w Monachium, Takemitsu Signature w Londynie, Seattle Chamber Music Festivals w USA, Ars musciaw Brukseli, jak również na 48. Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Współczesnej Warszawska Jesień[10].
Ogólne cechy twórczości Toshio Hosokawy
Hosokawa jest jednym z najwybitniejszych współczesnych kompozytorów japońskich. W jego dorobku można znaleźć muzykę orkiestrową, koncerty na instrumenty klasyczne i dalekowschodnie, utwory na instrument solowy i zespół kameralny, cykle solowe, muzykę filmową, a także wielkie formy wokalno-instrumentalne (opery oraz requiem Hiroszima). Hosokawa opiera swoją twórczość przede wszystkim na tradycji Azji, scalając ją z osiągnięciami muzyki europejskiej, tak jak robił to I. Yun. W swoich utworach wykorzystuje własny styl kompozytorski, nawet jeśli używa europejskiego aparatu wykonawczego. Jego muzyka pozostaje zupełnie przesiąknięta tradycyjną muzyką Japonii.
Twórczość Hosokawy można podzielić na kilka okresów:
1. Początki twórczości kompozytorskiej
Hosokawa stosunkowo późno zaczyna swoją przygodę z komponowaniem. Mimo tego, iż w szkole muzycznej w Tokio studiował naukę gry na fortepianie, kształcenie słuchu, harmonię oraz kontrapunkt, sam zaczął komponować utwory. Podczas studiów usłyszał utwór I. Yuna, któremu udało się połączyć dwa różne muzyczne światy. Był to jeden z ważniejszych momentów w życiu kompozytora. Hosokawa postanowił wtedy, że – tak jak Yun – będzie komponował utwory łączące muzykę różnych środowisk – Wschodu i Zachodu. Pierwszymi kompozycjami są Fünf Stücke für Klavier oraz Elegie na skrzypce i fortepian, które stanowiły materiał na egzamin wstępny w Hochschule der Künste w Berlinie. Te dwa utwory zyskały aprobatę Yuna oraz umożliwiły Hosokawie studiowanie na niemieckiej uczelni muzycznej.
2. Studia w Hochschule der Künste w Berlinie
Dzięki studiowaniu w Berlinie, Hosokawa doświadczył nowych doznań związanych z jego ojczystą muzyką. W 1978 roku miał okazję usłyszeć jedyny w swoim rodzaju zespół muzyki dworskiej z Tokio wykonujący buddyjskie rytualne śpiewy shōmyō oraz tradycyjną muzykę na koto. Analizował również muzykę Yuna, który w nowatorski sposób komponował dworską muzykę koreańską.
Podczas studiów w Hochschule der Künste Hosokawa koncentrował się również na przyswojeniu wiedzy o muzyce europejskiej. W 1980 roku wziął udział w Letnich Kursach Muzyki Nowej w Darmstadt, gdzie została dostrzeżona jego twórczość.
Konsekwencją nowych doświadczeń, związanych z muzyką europejską, są pierwsze właściwe (wg Hosokawy) kompozycje oparte na kulturze japońskiej, m.in.: Winter Bird na skrzypce solo, Melodia na akordeon solo, Melodia II na fortepian[11], Urbilder na kwartet smyczkowy, Manifestation na skrzypce i fortepian oraz pierwszy utwór na orkiestrę Preludio.
3. Studia w Hochschule für Musik we Freiburgu
Hosokawa studiował nie tylko w Berlinie – kontynuował naukę w zakresie kompozycji również we Freiburgu pod kierunkiem K. Hubera. To właśnie ten pedagog, którego zainteresowanie kulturą orientalną wzbudzało ciekawość, zachęcił Hosokawę do powrotu do ojczyzny. Przez pół roku kompozytor studiował w Tokio tradycyjną muzykę japońską, przede wszystkim gagaku, rytualne pieśni buddyjskie, jak również grę na instrumentach japońskich, np. na shô.
Również wtedy Hosokawa poznaje znakomitych europejskich kompozytorów, m.in.: Luigiego Nono, Györgiya Ligeti, Helmuta Lachenmanna, Witolda Lutosławskiego, Heinza Holligera.
Dzięki scaleniu poznanej wiedzy, dotyczącej współczesnej muzyki europejskiej oraz dogłębnemu poznaniu kultury muzycznej swojego kraju, Hosokawa odnajduje swój własny język kompozytorski. We Freiburgu zostały skomponowane m.in.: Hayah na dwie małe grupy orkiestrowe i akordeon solo, Dan-sō na skrzypce, wiolonczelę i fortepian, Sen I na flet solo, czy Utsurohi na shô i harfę.
4. Okres po ukończeniu studiów
Po ukończeniu studiów Hosokawa komponuje utwory, sięgając przede wszystkim do japońskiej tradycji muzycznej. W swoich dziełach używa pojęć ściśle związanych z filozofią i kulturą Dalekiego Wschodu. W jego twórczości bardzo ważne jest tempo utworu – zazwyczaj wolne, z minimalnymi zmianami, co jest ściśle związane z medytacją zen oraz kontrolą oddechu. W kompozycjach Hosokawy zasadniczym problemem wykonawczym dla europejskiego muzyka jest operowanie ciszą oraz pojedynczym dźwiękiem. Mimo wyraźnego wpływu kultury Dalekiego Wschodu na twórczość kompozytora, sięga on również do dorobku kompozytorów europejskich – pisze utwory zarówno na instrumenty japońskie, jak i europejskie.
Mogłoby się wydawać, że życie Hosokawy wyglądałoby zupełnie inaczej, gdyby nie usłyszał utworów Yuna podczas studiów w Japonii. Nigdy nie trafiłby do Europy, nigdy nie znalazłby sensu swojego muzycznego życia. Los jednak uśmiechnął się do niego i dopiero na drugim końcu świata, w zupełnie nieznanym otoczeniu, odnajduje piękno swojej własnej kultury. Poznając drobiazgowo muzykę europejską – klastery, mikrotony czy też nieharmoniczne tony – zauważył, że wszystko już dawno odkryte zostało w kulturze Wschodu.
Muzyka Hosokawy jest bardzo charakterystyczna. Nie ma w niej szybkich temp, wszystko rozwija się bardzo spokojnie. Ważny element stanowi pokazanie jakiejś barwy, unikając przy tym nieprzyjemnych kontrastów. Można znaleźć tutaj również wiele szmerów, modulacji fakturalnych, klasterów, długich trzymanych dźwięków, ale przede wszystkim ciszę, która odgrywa niezwykle ważną rolę. Forma utworów często operuje okresami muzycznymi wykonywanymi na bardzo długim oddechu, a następnie poddawanymi ewolucji.
W twórczości Hosokawy można znaleźć utwory na akordeon solo, w zespole kameralnym czy też orkiestrze. Pisząc na ten instrument, kompozytor opierał się przede wszystkim na technice gry na shô. Jak pisze G. Filip:
Akordeon jest rozbudowanym shô, maszyną, która nie potrzebuje już oddechu grającego, bo dysponuje własnym. Akordeon potrafi oddychać – powiada Salvatore Sciarrino. A Hosokawa o tym wie. (…) Hosokawa odkrywa na nowo – tak, jak robił to niegdyś Andrzej Krzanowski – banalizowany od lat akordeon, przy czym wzbogaca jego możliwości, znając techniki gry na shô[12].
W kompozycjach akordeonowych Hosokawy można dostrzec wyraźny wpływ kultury japońskiej i europejskiej. Ojczystymi inspiracjami do powstawania utworów kompozytora są przede wszystkim teatr gagaku oraz medytacja zen. Należy zatem nauczyć się prawidłowego wdychania oraz wydychania powietrza. Do inspiracji europejskich można zaliczyć budowanie frazy muzycznej oraz wykorzystanie oktaw.
Czym jest gagaku?
Gagaku to najstarszy, do dziś zachowany, rodzaj muzyki dworskiej, który przybył do Japonii z innych państw Azji, przede wszystkim Chin. Nazwa oznacza muzykę elegancką. Początek tego gatunku muzycznego sięga V wieku i rozwija się przez wiele stuleci, aby ostatecznie przekształcić się w formę znaną współcześnie. Do IX wieku gagaku posiadało inne cechy niż obecnie – tempo było dużo żywsze, tańce bardziej dynamiczne, a charakter – bardziej radosny. Współczesne gagaku wykształciło się w okresie Hejan, kiedy to Japończycy chcieli wrócić do dawnych wartości swojej kultury.
We współczesnych utworach inspirowanych gagaku jedną z ważniejszych zasad jest kontrola przebiegu utworu odniesiona do naturalnej długości oddechu człowieka oraz indywidualnego poczucia czasu. Jeśli kompozycji przypisuje się jakieś metrum, to ważniejsze od rytmu staje się doprowadzenie frazy muzycznej do końca, zgodnie z predyspozycjami oddechowymi wykonującego utwór. Takie wykonanie ma na celu dodanie uroku i naturalności. Dla muzyka europejskiego może wydać się to dziwne, ponieważ jesteśmy przyzwyczajeni do określonego pulsu rytmicznego i bardzo swobodne traktowanie rytmu jest nam obce. Interesującą cechą jest również unikalność – kompozycja nigdy nie będzie wykonana dwukrotnie tak samo. W „gagaku” czas nie jest pojęciem czysto fizycznym i nie można go precyzyjnie określić ani dokładnie zmierzyć. Powiada się, że jest to czas uniwersalny, wykraczający poza sferę ziemską (profanum) i boską (sacrum), czas, w którym najważniejsza jest zgodność i harmonia człowieka (muzyka) ze wszechświatem[13].
Hosokawa, komponując utwory inspirowane gagaku, mówi:
Nawet jeśli muzyka „gagaku” nie jest obecna bezpośrednio w moich myślach (…), to dźwięk „shô” zawsze stanowi tło duchowe i intelektualne mojej pracy kompozytorskiej[14].
Podsumowanie
We wszystkich utworach na akordeon Hosokawa stara się w jak największym stopniu ukazać kulturę Wschodu w połączeniu z kulturą Zachodu. Wszystkie jego kompozycje są związane z medytacją, pokazaniem jedności człowieka z przyrodą – na przykład w utworze na akordeon solo Melodia kompozytor próbuje ukazać przepływ dźwięków w naszych duszach[15]. Całość utrzymana jest na niekończącym się oddechu. Utwór powstał z inspiracji tradycyjnymi technikami gry na shô. Inny utwór – SEN V – inspirowany jest buddyjską muzyką wokalną. W koncercie podwójnym In die Tiefe der Zeit na wiolonczelę, akordeon i orkiestrę smyczkową, Wiolonczela reprezentuje (…) według kompozytora, pierwiastek męski, akordeon – żeński. Orkiestra zaś to wszechświat, który obejmuje ludzkie głosy jak łono[16]. W 1997 roku Hosokawa komponuje cykl Voyage. Każda z części napisana jest na inny instrument solowy, któremu towarzyszy orkiestra kameralna lub zespół kameralny. Do dziś powstało dziesięć utworów na: skrzypce, fagot, puzon, akordeon, flet, altówkę, trąbkę, tubę, gitarę oraz shakuhachi. W cyklu Voyage możemy dostrzec połączenie między dwoma kulturami, które widać poprzez skomponowanie poszczególnych części cyklu na instrumenty europejskie oraz instrument japoński – shakuhachi. Sam kompozytor o cyklu Voyage mówi:
Poprzez śledzenie subtelnych zmian dźwięku, próbuję doświadczyć głębokości świata i czasu, które pozostają ukryte w codziennym życiu[17].
Podsumowując, Toshio Hosokawa to jeden z bardzo interesujących kompozytorów japońskich. W jego dorobku artystycznym znaleźć można muzykę orkiestrową, koncerty na instrumenty klasyczne i dalekowschodnie, utwory na instrument solowy i zespół kameralny, cykle solowe, muzykę filmową, opery oraz requiem Hiroszima. Kompozycje Hosokawy są efektem inspiracji następujących czynników: natury, przyrody oraz poezji.
Dzięki znajomości techniki gry na japońskim instrumencie shô, Hosokawa wzbogaca możliwości akordeonu i tym samym przyczynia się do rozwoju literatury akordeonowej. Obserwując programy przeróżnych festiwali poświęconych wykonawstwu muzyki nowej, bardzo często można w nich dostrzec kompozycje Hosokawy.
Hosokawa należy do kompozytorów mających ogromne znaczenie w rozwoju twórczości akordeonowej, zarówno solowej, kameralnej, jak i orkiestrowej. Twórca wzbogaca możliwości brzmieniowe akordeonu, dzięki czemu instrument ten jest niezmiennie wartościowy.
Mam nadzieję, że kompozycje akordeonowe Hosokawy oraz innych kompozytorów japońskich znajdą swoje miejsce w repertuarze polskich akordeonistów. Chciałabym jednak zwrócić uwagę na fakt, że idea interpretacji powinna uwzględniać w dużej mierze elementy kultury japońskiej.
Przypisy:
[1] G. Filip, Głębokie słuchanie. Toshio Hosokawa i jego muzyka, https://glissando.pl/tekst/glebokie-sluchanie-toshio-hosokawa-i-jego-muzyka/, [dostęp: 21.11.2016].
[2] A. Czekanowska, Kultury muzyczne Azji, PWM, Kraków, 1981, s. 65.
[3] Muzyka poważna: Współczesna Japonia, https://kulturalnytorun.pl/wydarzenia/muzyka-powazna-wspolczesna japonia, [dostęp 21.11.2016].
[4] M. Wesołowska, Gagaku. Dzieje i symbolika japońskiej muzyki dworskiej. Wydawnictwo TRIO, Warszawa, 2012, s. 77.
[5] Hibachi – tradycyjne japońskie urządzenie grzewcze, składające się z okrągłego, cylindrycznego lub otwartego od góry pojemnika w kształcie pudełka, wykonanego lub pokrytego materiałem żaroodpornym, służącym do spalania węgla.
[6] Ikebana – japońska sztuka układania kwiatów.
[7] Koto – tradycyjny instrument japoński, należący do grupy chordofonów szarpanych.
[8] Obecnie Universität der Künste.
[9] Hosokawa (w rozmowie z D. Cichym), Komponuję, by uwolnić własne ja, Teatr Wielki – Opera Narodowa, Warszawa, 2011, s. 5.
[10] Na 48.Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej Warszawska Jesień przybył na zaproszenie Tadeusza Wieleckiego. Wykonano tam cztery jego utwory: koncert harfowy Re-tuning, Cloudscapes-Moon Night, Voyage IV – Extasis, Utsurohi-Nagi. Zorganizowano również spotkanie z kompozytorem.
[11] Początkowy tytuł: At Midnight in the Kitchen I wanted to tell you…
[12] G. Filip, op. cit.
[13] M. Wesołowska, op. cit, s. 68-69.
[14] „Auch wenn ich nich Gagaku-Musik direkt in meinem Kopf haben (…), dieser Klang des sho bildet immper eine wichtige geistliche Und intellektuelle Hintergrund meiner kompositorischen Arbei” Ch. Utz, Gesprache mit Toshio Hosokawa. Penta-Hotel, Monachium, 1998, s. 1, tłum. własne.
[15] Hosokawa Toshio, Chambermusic, https://www.col-legno.com/en/catalog/complete_catalog/product18, [dostęp: 21.11.2016].
[16] G. Filip, op. cit.
[17] Ibidem.
BIBLIOGRAFIA
1. Czekanowska Anna, Kultury muzyczne Azji, PWM, Kraków 1981.
2. Teatr Wielki – Opera Narodowa, Matsukaze. Warszawa, 2011.
3. Utz Christian, Gespräche mit Toshio Hosokawa. Penta-Hotel, Monachium, 1998.
4. Wesołowska Marta, Gagaku. Dzieje i symbolika japońskiej muzyki dworskiej. Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2012.
5. Filip Grzegorz, Głębokie słuchanie. Toshio Hosokawa i jego muzyka, [w:] https://glissando.pl/tekst/glebokie-sluchanie-toshio-hosokawa-i-jego-muzyka/ [dostęp: 21.11.2016].
6. Hosokawa Toshio, Chambermusic, [w:] https://www.col-legno.com/en/catalog/complete_catalog/product18 [dostęp: 21.11.2016].
7. Muzyka poważna: Współczesna Japonia, [w:] https://kulturalnytorun.pl/wydarzenia/muzyka-powazna-wspolczesna-japonia [dostęp: 21.11.2016].
Bernadeta Jasiok – akordeonistka. Jest absolwentką katowickiej Akademii Muzycznej. W czasie studiów miała okazję współpracować z wybitnymi pedagogami, m. in. z prof. zw. Joachimem Pichurą, prof. AM dr hab. Markiem Andryskiem, prof. Mie Miki, prof. Matti Raantanenem, prof. zw. dr hab. Markiem Toporowskim, dr Piotrem Chołołowiczem, dr Danielem Lisem, czy adt dr Markiem Pilchem. Do osiągnięć artystycznych może zaliczyć udział w międzynarodowych i krajowych konkursach akordeonowych m. in.: Międzynarodowe Spotkania Akordeonowe w Sanoku, Mławski Festiwal Akordeonowy, Gorlickie Konfrontacje Akordeonowe, Konkurs Akordeonowy im Andrzeja Krzanowskiego „Alkagran” w Czechowicach-Dziedzicach, jak również koncerty na IX Festiwalu Muzyki Kameralnej Musica da chiesa w Pszczynie, w Centrum Kultury Zamek we Wrocławiu – Leśnicy, na festiwalu Ssafka 2015, z orkiestrą kameralną „Per Tutti” w Chorzowie, jak również z Zespołem Pieśni i Tańca Siemianowice. Jej zainteresowania związane są głównie z akordeonową muzyką współczesną, naukami ścisłymi, w szczególności matematyką i chemią.
