Pisząc o muzyce, krytyk zagląda w rozmaite zakamarki mowy. Sięga po ogniwa tego, co wysłowione, by oplatać nimi to, co wysławialności wciąż się wymyka. Przybliża lub oddala się od przedmiotu swojego opisu, ukazując go to w soczewce analizy, to w panoramie poetyckiej impresji. Sprawozdaje przebieg zdarzeń lub pasożytuje na cudzym kunszcie. Porywa się na interpretację niewyrażalnego albo narzuca sobie cugle scjentyzmu. Pyta mądrzejszych o drogę lub błądzi, ufając własnej intuicji. Wyzbywa się skrupułów lub lęka ostrej krytyki. Zadomawia we własnym stylu lub przeciwnie – wiecznie szuka odpowiednich słów. Zdarza się, że w chwili zawahania, zatrzymuje się na moment, by oddalić się od swojego biurka i spojrzeć na pochyloną postać, która przy nim została. Ten metakrytyczny moment to ważny element higieny intelektualnej każdego, kto na co dzień mierzy się z problemem diagnozy, oceny i opisu rzeczywistości muzycznej. Profesor Michał Bristiger zwykł mawiać, że muzykolog musi interesować się własną dziedziną. Tym bardziej powinien się nią interesować krytyk, na którego czyha niemało zawodowych niebezpieczeństw. Poniższy subiektywnie wybrany zestaw lektur stanowi niezawodną dawkę namysłu w profilaktyce rutyny i zblazowania i może być stosowany bez ograniczeń ani konsultacji ze specjalistą.
1. Bohdan Pociej, Czego bym życzył młodym krytykom (Wykład inauguracyjny w nieistniejącej Akademii Krytyki Muzycznej) – tak pisać może tylko Pociej: pełen ideałów, niezłomny i ufny, zachęca młodych krytyków, by wierzyli własnej intuicji i w swym pisaniu zachowali niewinną szczerość. Przestrzega też przed niebezpieczeństwami, podkreślając, że materia krytyki muzycznej jest niezwykle delikatna i potrzeba ogromnej pokory, by wymierzyć ostrze w pozbawionego przyłbicy artystę.
Gdzie szukać: Dźwięk, słowo, obraz, myśl. Rola krytyki w dzisiejszym życiu artystycznym, red. Alicja Matracka-Kościelny, Alicja Włostowska, Muzeum im. A. i J. Iwaszkiewiczów w Stawisku, Podkowa Leśna 2003, s. 47-52 (cała książeczka jest zresztą warta uwagi, zwłaszcza zaś dyskusja panelowa, w której – oprócz Pocieja – głos zabrali m.in. Andrzej Chłopecki i Kacper Miklaszewski).
2. Michał Bristiger, Krytyka a poetyka muzyczna – przejrzysty wywód na temat roli krytyki w przestrzeni między dyskursem akademickim a dyskursem sztuki. Bristiger zwraca także uwagę na formy krytyki pozornej, która użyciem nadmiernie uczonego lub impresyjnego języka maskuje rzeczywiste braki piszącego. Tekst liczy sobie wprawdzie już niemal pół wieku, dokonane w nim rozstrzygnięcia są jednak nadal aktualne i pomagają wyznaczyć ramy tak trudnej do zdefiniowania i meandrycznej dziedziny, jaką jest krytyka muzyczna.
Gdzie szukać: Współczesne problemy krytyki artystycznej, red. Alicja Helman, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1973, dostęp online:
3. Andrzej Chłopecki, Czym jest krytyka? Jaka jest praktyka? (rozmowa przeprowadzona przez Andrzeja Sułka) – Chłopecki nierzadko poruszał w swych tekstach tematy metakrytyczne, w rozmowie z Andrzejem Sułkiem omawia zaś szereg fundamentalnych pytań o podstawy i kondycję krytyki. Krytyka jest tu zresztą szeroko rozumiana – nie tylko jako pisanie „branżowe”, lecz także pisanie o muzyce poważnej w środkach masowego przekazu czy programowanie wydarzeń muzycznych. Ważny głos z samego centrum krytycznego wszechświata.
Gdzie szukać: „Ruch Muzyczny” 5/2007, dostęp online:https://muzyka.onet.pl/klasyka/czym-jest-krytyka-jaka-jest-praktyka/bymp0
oraz Minisłowniczek szczególnie popularnych i nagminnie stosowanych zwrotów wytrychów recenzentów muzycznych z ich właściwym (wedle mego mniemania) tłumaczeniem – absolutny dekalog każdego piszącego o muzyce, całkowicie poważny w swym przesłaniu, choć napisany oczywiście z typową dla Chłopeckiego swadą.
(przytaczany wielokrotnie m.in. w: Andrzej Chłopecki, Zabobony gasnącego stulecia. Kontynuacje, PWM, Warszawa 2016).
4. Maciej Jabłoński, Krytyka muzyczna a etyka interpretacji– wnikliwy esej poruszający trudny problem relacji krytyki i etyki, która jest wszakże nieodłącznym składnikiem każdej próby interpretacji i oceny dzieła lub wykonania.
Gdzie szukać: Krytyka muzyczna. Teoria, historia, współczesność, red. Michał Bristiger, Rafał Ciesielski, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2009, ss. 11-22. (Lektury warte są także inne teksty zawarte w tym oraz dwóch kolejnych tomach serii Krytyka muzyczna – przekrojowej publikacji, która jako jedyna w Polsce systematycznie przygląda się rozmaitym zagadnieniom z zakresu krytyki muzycznej, nie stroniąc od refleksji naukowej.)
5. Anna Chęćka-Gotkowicz, Dysonanse krytyki. O ocenie wykonania dzieła muzycznego– przekrojowa praca, która z gracją łączy w sobie podejście naukowe z przystępną narracją, ujmując problemy krytyki muzycznej z perspektywy filozoficznej. Ciekawa z pewnością nie tylko dla piszących o muzyce, lecz także samych melomanów (w szczególności zaś wielbicieli konkursów muzycznych!).
Gdzie szukać: Anna Chęćka-Gotkowicz, Dysonanse krytyki. O ocenie wykonania dzieła muzycznego, słowo / obraz terytoria, Gdańsk 2012.
A także: Wszyscy jesteśmy krytykami. Interpretacja jako doświadczenie obcego – piękny esej doceniający doniosłość roli interpretatora jako „tłumacza” oraz tego, kto nieustannie stoi pomiędzy wartościami.
Gdzie szukać: „Ruch Muzyczny” 5/2015, dostęp online:
7. Filip Szałasek, Jak pisać o muzyce. O wolnym słuchaniu– pozycji tej nie sposób pominąć w tym zestawieniu, jako że jest jedną z nielicznych ostatnio wydanych w Polsce książek poświęconych krytyce muzycznej. Szałasek stawia wiele istotnych pytań i diagnoz, zmusza do zastanowienia, choć z pewnością wiele z jego tez prosi się o komentarz polemiczny.
Gdzie szukać: Filip Szałasek, Jak pisać o muzyce. O wolnym słuchaniu,
Wydawnictwo w Podwórku, Gdańsk 2015; więcej o tej książce piszę tutaj:
https://www.ruchmuzyczny.art.pl/index.php/przetworzenia/ksiazki/1641-slow-criticism,
w MEAKULTURZE recenzowała ją zaś Ewa Chorościan:
https://meakultura.pl/recenzje/sztuka-krytykowania-1245
——————–
Jedyne takie studia w Polsce. Czytaj więcej TUTAJ
