Historia polskiego musicalu jest stosunkowo krótka, bo na dobrą sprawę zaczyna się dopiero w latach 70-tych XX wieku. W czasie minionych 50 lat nie powstało może dzieło, które stanowiłoby konkurencję dla produkcji z Broadwayu, ale jest kilka pozycji wartych poznania ‒ chociażby po to, aby zadać kłam twierdzeniu cudze chwalicie, swego nie znacie.
Musicale – adaptacje powieści
Boso, ale w ostrogach
Spektakl na podstawie powieści Stanisława Grzesiuka ze scenariuszem Ryszarda Pietruskiego i Krystyny Wodnickiej oraz muzyką Jana Tomaszewskiego miał swoją prapremierę 4 października 1969 roku w Teatrze Powszechnym w Łodzi. Poza tym powstało jeszcze kilka inscenizacji musicalu. Na stronie https://www.encyklopediateatru.pl/sztuki/11237/boso-ale-w-ostrogach można zapoznać się z listą inscenizacji i najważniejszymi informacjami o nich. Niewymienione są tylko wersje z 1984 (Teatr Roma w Warszawie) oraz z 1999 roku (Teatr Syrena w Warszawie). W 1996 roku Boso, ale w ostrogach zostało także przeniesione na deski Teatru Telewizji. Reżyserem tej wersji była Barbara Borys‒Damięcka, a pełna obsada jest przedstawiona na stronie https://teatrtelewizji.vod.tvp.pl/600398/boso-ale-w-ostrogach.
Kariera Nikodema Dyzmy
Scenariusz oparty na powieści Tadeusza Dołęgi Mostowicza powstał już w latach 40-tych XX wieku. Po raz pierwszy sztukę wystawiono w 1960 roku, ale jako spektakl dramatyczny. W 1971 roku w Teatrze Muzycznym w Gdyni odbyła się prapremiera wersji musicalowej ‒ pod adresem https://www.etp.e-teatr.pl/przedstawienie/36402/kariera-nikodema-dyzmy można zapoznać się z obsadą. Warto zwrócić uwagę na dużą ilość adeptów Studia Wokalno-Aktorskiego występujących w przedstawieniu. To zasługa Danuty Baduszkowej, która działała w Teatrze Muzycznym w Gdyni od 1958 roku i przyczyniła się do powstania szkoły kształcącej przyszłych aktorów. Dzięki Danucie Baduszkowej wybudowano także nową siedzibę gdyńskiego teatru. Jest to postać szczególnie ważna dla polskiej sceny muzycznej. Dzięki kreatywności pochodzącej z Ukrainy reżyser nawet przeciętne scenariusze zyskiwały nowy, głębszy wymiar.
https://gdansk.naszemiasto.pl/archiwum/danuta-baduszkowa-zalozycielka-teatru-muzycznego-w-gdyni,1546100,art,t,id,tm.html ‒ krótka biografia Baduszkowej wraz z kilkoma anegdotami
Pan Zagłoba
Spektakl w 14 odsłonach z librettem Wandy Maciejewskiej i muzyką Augustyna Blocha wyreżyserowała Danuta Baduszkowa. Premiera odbyła się 7 maja 1972 roku w Teatrze Muzycznym w Gdyni. Muzyka do spektaklu zawiera wiele elementów stylizacji na barok, autor starał się bowiem jak najwierniej odtworzyć atmosferę XVII ‒ wiecznej Rzeczpospolitej.
https://e-biblioteka.rzeszow.pl/pl-PL/dokumenty-dzwiekowe/muzyka/item/1299-pan-zagloba-musical-fragmenty – fragmenty ścieżki dźwiękowej
Sztukmistrz z Lublina
Spektakl ze scenariuszem Michała Komara i Jana Szurmieja, muzyką Zygmunta Koniecznego i tekstami piosenek autorstwa Agnieszki Osieckiej zyskał miano ,,polskiego Skrzypka na dachu”. Hymn Piwnicy Pod Baranami ‒ Dzięki Ci Panie za ten świat ‒ pochodzi właśnie ze Sztukmistrza… . Prapremiera odbyła się 12 grudnia 1986 roku w Teatrze Współczesnym we Wrocławiu (zdjęcia i obsada dostępne na stronie https://www.encyklopediateatru.pl/przedstawienie/24930/sztukmistrz-z-lublina). Kolejne premiery odbywały się m. in. w Teatrze im. Juliusza Osterwy w Lublinie (1988), Teatrze im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu (1993), Teatrze Rampa na Targówku w Warszawie (2004), czy ‒ najnowsza inscenizacja ‒ w Teatrze im. Stefana Jaracza w Olsztynie (2016, pod nieco zmienionym tytułem ‒ Sztukmistrz z miasta Lublina).
fragment spektaklu w inscenizacji Teatru Rampa z 2004 roku
zapowiedź premiery w Teatrze im. S. Jaracza w Olsztynie
Dyzma ‒ musical
Scenicznych adaptacji powieści Tadeusza Dołęgi-Mostowicza było kilka, ale wersja z 2002 zaprezentowana w chorzowskim Teatrze Rozrywki jest szczególnie ciekawa. Akcja została bowiem przeniesiona z lat 30-tych ubiegłego stulecia do czasów współczesnych. Okazało się, że problemy zaprezentowane w oryginalnej wersji literackiej nie straciły bynajmniej na znaczeniu. Spektakl dodatkowo uświetniły piosenki z tekstami Wojciecha Młynarskiego oraz muzyka Włodzimierza Korcza. Całość reżyserował Laco Adamik. Sukces przedstawienia – po znakomitym przyjęciu przez publiczność – przypieczętowała zdobyta w 2003 roku Złota Maska i tytuł ,,najlepszego spektaklu roku”. Pod koniec 2005 roku Teatr Rozrywki wydał także płytę CD ze ścieżką dźwiękową z musicalu.
Anna Karenina
Polska wersja z oryginalną muzyką, librettem i tekstami piosenek miała swoją premierę w 2007 roku, a więc 15 lat później, niż adaptacja amerykańska. Spektakl został zaprezentowany na deskach ‒ nieistniejącego już, niestety ‒ Gliwickiego Teatru Muzycznego. Reżyserem musicalu był Józef Opalski, adaptacji scenicznej powieści dokonał Krzysztof Korwin-Piotrowski, teksty piosenek napisał Michał Chudziński. Muzykę natomiast stworzył znany m. in. z Piwnicy Pod Baranami Andrzej Zarycki. To z pewnością jeden z najdłuższych polskich musicali, ponieważ trwa aż 3 godziny.
Straszna Gospoda
Musical powstał na podstawie opowiadania Isaaca Bashevisa Singera, pierwotnie przeznaczonego dla dzieci. Prapremiera odbyła się 15 września 2009 roku w Teatrze Żydowskim w Warszawie. Reżyserem spektaklu był Jan Szurmiej, teksty piosenek napisała Barbara Kościuszko, a libretto jest efektem współpracy obojga. Muzykę skomponował natomiast Hadrian Filip Tabęcki.
https://www.kulturalna.warszawa.pl/wydarzenia,1,49577,quot%3BStraszna_gospodaquot%3B_w_Teatrze_%C5%BBydowskim_w_nowej_insc….html?locale=pl_PL ‒ zdjęcia z jednego z przedstawień oraz pełna obsada
Ferdydurke, czyli czas nieuniknionego mordu
Sławną powieść Witolda Gombrowicza zdecydował się przenieść na scenę Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu. Spektakl z librettem Rafała Dziwisza oraz muzyką Piotra Dziubka, a reżyserowany przez Wojciecha Kościelniaka miał swoją premierę w marcu 2008 roku. Mimo pewnej skrótowości – scenariusz obejmuje tylko pierwszą część powieści (Szkołę) – musical zyskał przychylną opinię krytyków (z jedną z recenzji można zapoznać się pod adresem https://poznan.wyborcza.pl/poznan/1,36000,5081836.html). Kaliscy artyści zaprezentowali Ferdydurke… również podczas odbywającego się co dwa lata Międzynarodowego Festiwalu Gombrowiczowskiego w 2008 roku. I tam spektakl został przyjęty niezwykle dobrze. Warto podkreślić, że Ferdydurke… to pierwszy musical zrealizowany przez teatr w Kaliszu.
fragmenty prób spektaklu:
Musicale ze scenariuszem oryginalnym
Na szkle malowane
Śpiewogra w 3 aktach z librettem Ernesta Brylla i muzyką Katarzyny Gärtner opowiada o losach Janosika. Po raz pierwszy sztukę zaprezentowano w marcu 1970 roku w operetce Dolnośląskiej we Wrocławiu, a potem m. in. w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Karkowie (także 1970) oraz w Teatrze im. Stefana Jaracza w Olsztynie (1974). Dwa razy reżyserią spektaklu zajęła się Krystyna Janda. Po raz pierwszy ‒ w 1994 roku, kiedy to Na szkle malowane znalazło się w Teatrze Telewizji, a drugi raz ‒ w 2004 roku, gdy musical o Janosiku był wystawiany w Teatrze Muzycznym im. Danuty Baduszkowej w Gdyni.
https://krystynajanda.pl/dorobek/janosik-albo-na-szkle-malowane/ ‒ wywiad z Krystyną Jandą przeprowadzony przed premierą w 2004 roku
fragment spektaklu Teatru Telewizji
Kolęda‒Nocka
Pierwszy polski musical na większą skalę, czasem nazywany oratorium. Reżyserem spektaklu był Krzysztof Bukowski, libretto stworzył Ernest Bryll, a muzykę skomponował Wojciech Trzciński. Premierowe wykonanie miało miejsce 20 grudnia 1980 roku w Teatrze Muzycznym w Gdyni. Kolęda‒Nocka operuje formą bożonarodzeniowych jasełek przeniesionych do PRL ‒ owskiej rzeczywistości. Niezwykle trafne ujęcie ówczesnych problemów od razu trafiło do serc odbiorców. Na fali popularności wydała została płyta z piosenkami z musicalu, a Psalm stojących w kolejce stał się jednym z największych przebojów wykonawczyni ‒ Krystyny Prońko. Tytuł został zdjęty z afisza zaraz po wprowadzeniu stanu wojennego.
13 grudnia 2011 roku została zaprezentowana nowa wersja musicalu ‒ Kolęda‒Nocka 30 lat później.
dokument o powstawaniu nowej wersji musicalu
Psalm stojących w kolejce
Metro
Ewenement wśród polskich musicali. Od prapremiery w 1991 do kwietnia 1998 spektakl wystawiano 950 razy, a tytuł do dzisiaj nie schodzi z afisza. Jest to także jedyny polski musical, który miał swoją premierę na Broadwayu (w teatrze Minskoff, 16 kwietnia 1992).
Fabuła opowiada o losach młodych artystów, którzy nie zostali zatrudnieni w teatrze. Postanowili zatem stworzyć własną sztukę, wystawioną na podziemnych peronach metra. Sukces przedstawienia powoduje pojawienie się propozycji pracy w miejscu, przez które wcześniej zostali odrzuceni. Nie brak oczywiście wątku romantycznego, dramatów i rozterek młodych ludzi. Całość ma jednak wydźwięk optymistyczny.
Reżyserem oraz autorem scenariusza i choreografii jest Janusz Józefowicz, teksty piosenek napisały Agata i Maryna Miklaszewska, a muzykę ‒ Janusz Stokłosa.
https://metro.art.pl/ ‒ oficjalna strona musicalu
12 ławek
Pierwszy polski musical hip‒hopowy. Celem projektu było zbliżenie młodego pokolenia do teatru i pokazanie, że każdy może tam znaleźć coś dla siebie. W tworzeniu 12 ławek brali udział autentyczni przedstawiciele hip‒hopowej kultury: tancerze breakdance’u, raperzy i wykonawcy grafitti. Pomysłodawcą i reżyserem całego przedsięwzięcia był Jarosław Staniek ‒ wielokrotny mistrz Polski w breakdance (wywiad z nim dostępny na stronie https://dancedesk.pl/artykuly/12-lawek-pierwszy-hiphopowy-spektakl-w-polsce). Twórca podkreślał, że musiał nadać spektaklowi pewne ramy, tak aby tworzył spójną całość, ale jednocześnie starał się pozostawić wolną rękę wykonawcom. Próby były prowadzone w formie warsztatów, w czasie których młodzi ludzie mogli formułować własne wypowiedzi na różne tematy dotyczące życia codziennego. Premiera spektaklu odbyła się 5 lutego 2005 w Teatrze Muzycznym im. Danuty Baduszkowej w Gdyni. Za reżyserię nowatorskiego musicalu Jarosław Staniek został uhonorowany w 2006 roku nagrodą Prezydenta Miasta Gdyni.
teledysk promujący musical
Spis treści numeru Cały ten musical!
Meandry
Anna Kruszyńska Cały ten musical!
Felietony
Aleksandra Chmielewska Musicale spod szyldu Filharmonii Gorzowskiej
Karol Furtak Musical versus musical
Wywiady
Paweł Bocian “Wierzę w potęgę musicalu” – rozmowa z Joanną Maleszyńską
Aleksandra Bliźniuk Znaleźć odpowiednią niszę – rozmowa z Celiną Muzą
Recenzje
Katarzyna Trzeciak Podniebny spektakl
Katarzyna Bartos „The Best of All Possible Worlds”? Kandyd w Operze Wrocławskiej
Publikacje
Wojciech Bernatowicz XIX- i XX-wieczne formy amerykańskiego teatru muzycznego i musicalu
Katarzyna Jakubiak “Camelot” i kino muzyczne
Edukatornia
Aleksandra Szyguła Polskie musicale – miniprzewodnik dla początkujących
Wojciech Bernatowicz “Kiss me Jesus“. Wątek chrześcijaństwa w musicalu amerykańskim lat 60. i 70.
Kosmopolita
Katarzyna Bartos Polski „American dream” Metra
Grzegorz Piotrowski, O losach klasycznego musicalu amerykańskiego
Rekomendacje
Ten cały musical. Cykl audycji w Radiowej Dwójce
“Kandyd” Leonarda Bernsteina w Operze Wrocławskiej
Publikacja powstała dzięki Funduszowi Popierania Twórczości Stowarzyszenia Autorów ZAiKS
