Obserwując historię kolejnych cywilizacji i kultur, nie sposób nie wspomnieć o muzyce i roli, jaką w nich odgrywała. Muzyka towarzyszy człowiekowi niemal od zawsze. Jest integralną częścią życia – zarówno jednostek, jak i grup społecznych.
Pierwotnie wykorzystywana prawdopodobnie w celach komunikacyjnych, mająca postać prostych rytmów, z czasem przeradzała się w coraz bardziej rozbudowany system znaków i symboli, który pełnił też ważne funkcje obrzędowe. Niektórzy badacze, z Karolem Darwinem na czele, uważają, że muzyka to jeden z najbardziej pierwotnych wytworów człowieczeństwa, wywodzący się w prostej linii od wokalizacji człekokształtnych naczelnych, czyli małp. Choć teorie te były potem wielokrotnie kwestionowane, to nie da się ukryć, że muzyka jest nieodłącznym towarzyszem człowieka.
Wraz z rozwojem ludzkości funkcje muzyki zmieniały się. Coraz częściej wykorzystywana była także w celach rozrywkowych. Trudno mówić o historii ludzkości bez zaznaczenia roli muzyki w niej. Szczególnie, gdy zastanowimy się nad więziotwórczym i integrującym aspektem muzyki, który miał wpływ na funkcjonowanie wielu grup społecznych na przestrzeni wieków.
Badacze historii muzyki często zauważają, że muzyka nie tylko ewoluowała wraz z rozwojem ludzkości, ale wręcz mogła się do niego przyczynić i wpływać znacząco na kierunek, w którym podążały zmiany. Jak zauważa w swojej pracy Katarzyna M. Wyrzykowska, „przedstawiciele brytyjskich studiów kulturowych muzykę przedstawiali jako jedno z narzędzi oporu (przede wszystkim kontestowania kultury rodziców: ich wartości, aspiracji, dążeń itd.). Ponadto dla członków badanych przez nich grup młodzieżowych muzyka była sposobem zaznaczania swojej odrębności oraz podstawą do kształtowania tożsamości grupowej.” Muzyka jawi się wobec tego jako potężne medium, które jest w stanie wpływać na wiele wydarzeń, z pozoru zupełnie z nią niezwiązanych. Warto pamiętać, że wpływ ten odbywa się głównie za pośrednictwem młodzieży – szczególnie podatnej na oddziaływanie subkultur i związanych z nimi dzieł sztuki, i chętnie wchodzącej z nimi w interakcje. Szczególnie zauważalne jest to chociażby w przypadku muzyki rockowej, która, jak zauważa Jerzy Wertenstein-Żuławski, może być z powodzeniem nazywana muzyką społeczną. Powstaje bowiem w dużej mierze dzięki procesowi interakcji, jaka zachodzi na poziomie odbiorca-twórca.
pixabay.com/ Maret Hosemann
Uczestnicy wielkich rockowych festiwali nawet po wielu latach wspominają niesamowitą atmosferę tamtych wydarzeń. Możliwość obcowania z muzyką, bliskość ulubionych wykonawców, obecność ludzi podobnie myślących i podobnie czujących sprawiały, że festiwale i wielkie koncerty szybko zyskiwały popularność i status kultowych. Zarówno we wspomnieniach, jak i licznych publikacjach, bezkonkurencyjny wydaje się pod tym względem Festiwal Woodstock z 1969 roku, który symbolicznie zamknął epokę hipisowską i kontrkulturową, otwierając jednocześnie nowy rozdział w historii muzyki i jej społecznej funkcji. Był to początek festiwali muzycznych jakie znamy dziś.
Temat społecznej roli muzyki to jednak zagadnienie dużo szersze i dużo bardziej skomplikowane. Aby sobie to w pełni uświadomić, warto za badaczami kultury przytoczyć kilka najważniejszych funkcji społecznych muzyki, najczęściej pojawiających się w literaturze zajmującej się tymi zagadnieniami:
- Funkcja estetyczna – dzięki niej możliwe jest połączenie percepcji i satysfakcji z tego płynącej. Pamiętać należy, że muzyka zapewnia specyficzny rodzaj doznań i możliwość wyrażania emocji, jakich nie dostarczają inne formy uczestnictwa w kulturze;
- Funkcja integracyjna – muzyka jest punktem ‘zapalnym’, który pozwala zgromadzić się pewnej grupie ludzi, gotowej podjąć określone działania w określonym celu. Funkcja integracyjna może przyczynić się też do zawiązywania się grup zainteresowań opartych na wspólnym guście muzycznym;
- Funkcja poznawcza – może być uzupełnieniem wiedzy naukowej;
- Funkcja komunikacyjna (funkcja ekspresyjna) – muzyka to system znaków, za pomocą którego można komunikować odbiorcom określone treści. Może też służyć do odróżniania jednej grupy (rozumiejącej przekaz) od drugiej (nierozumiejącej przekazu);
- Funkcja wychowawcza – za pomocą muzyki można socjalizować ludzi, przekazywać im określone wartości i idee;
- Funkcja ideologiczna – muzyka, odpowiednio wykorzystana, może stać się sprawnym narzędziem wywierana nacisku społecznego na określone grupy i jednostki;
- Funkcja odświętna (funkcja użytkowa, funkcja rywalizacji i sakralizacji rzeczywistości pozareligijnej) – dzięki muzyce można poczuć się uczestnikiem ważnych i doniosłych wydarzeń;
- Funkcja stratyfikacyjna (funkcja różnicowania społeczno-ekonomicznego, funkcja prestiżowa) – muzyka potrafi łączyć, ale potrafi i dzielić. Może być uważana za jedno z kryteriów wyodrębniania różnego rodzaju grup.
pixabay.com
Wszystkie wymienione wyżej funkcje mają niebagatelne znaczenie w funkcjonowaniu społeczeństw. Mimo to, są często niedoceniane, podobnie jak wpływ muzyki na funkcjonowanie jednostek i grup społecznych. Tymczasem okazuje się, że zaskakująco dużo zmian społecznych i współczesnych rewolucji odbywało się albo przy współudziale muzyki, albo w odniesieniu do niej. Muzyka często była iskrą, która wzniecała pożar zmian. Wskazywała kierunek, mobilizowała, pokazywała, że zmiana jest możliwa. Czasem wystarczało kilka wersów tekstu, kilka słów skierowanych ze sceny do słuchaczy przez rockowego idola, żeby tłumy zjednoczyły się wokół jakiejś idei.
To nie przypadek, że wiele reżimów politycznych stara się zdobyć przychylność jakiejś części artystów. Liczą na to, że w ten sposób zdobędą też sympatię przynajmniej części odbiorców ich twórczości. Jak pokazuje historia, takie próby prędzej czy później kończą się źle, ale nie zmienia to faktu, że to właśnie politycy, przeciwko którym muzycy buntują się najczęściej, najczęściej też doceniają społeczną funkcję muzyki.
