Muzyka i język otaczają nas od pierwszych chwil życia, przenikając się wzajemnie. Z pozoru tak różne, łączy je jednak kilka podobieństw związanych ze sposobem przyswajania, umiejętnościami produktywnymi i receptywnymi, ośrodkami, które są zaangażowane w produkcję dźwięków podczas mówienia i śpiewania. Podobieństwa te pozwalają na postawienie pytania: czy język i muzyka mogą wpływać na siebie i stymulować się wzajemnie?
Muzyka a język
Muzyka i język posiadają wiele wspólnych cech. Jak pisze Benson (2003): [Muzyka i język] są do siebie wystarczająco podobne – w obydwu przypadkach składają się z oddzielnych elementów połączonych w hierarchiczne sekwencje (Sloboda 2002: 22–23) wymienia szereg podobieństw między tymi dwoma zjawiskami.
- Jednym z podobieństw jest uniwersalność języka i muzyki, a mianowicie naturalne zdolności człowieka do nabywania i rozwijania umiejętności muzycznych i lingwistycznych. Tak, jak w naturalny sposób ludzie przyswajają swój język natywny, tak też naturalnie uczą się wydobywania dźwięków i łączenia ich w różne melodie.
- Kolejnym podobieństwem jest nieograniczona liczba kombinacji, które mogą być stworzone przez język lub muzykę. Ludzie potrafią tworzyć zdania, których nigdy wcześniej nie słyszeli, a kompozytorzy potrafią pisać melodie, których nikt wcześniej nie stworzył (Sloboda 2002: 22).
- Język i muzyka angażują podobne ośrodki – są w głównej mierze dźwiękami produkowanymi przez aparat głosowy, w związku z czym musi być wiele wspólnych mechanizmów wytwarzania danych wejściowych i wyjściowych (Sloboda 2002: 22).
- Obydwiema tymi formami możemy posługiwać się wyłącznie w mowie, ale także obydwie posiadają formę zapisu (litery lub nuty).
- Umiejętności receptywne nabywane są jako pierwsze, dopiero później rozwijają się umiejętności produktywne. Dzieci rozumieją i wykazują reakcje na pewne konstrukcje językowe lub sekwencje muzyczne, nie potrafiąc przy tym wykorzystać tych samych elementów do stworzenia własnego zdania lub własnej muzyki.
- Zarówno językowi, jak i muzyce możemy przypisać trzy komponenty, którymi zwykło się opisywać procesy zachodzące w języku, a są to: fonologia – opisywanie jednostek dźwiękowych w języku, które w przypadku muzyki można by opisać jako analizowanie podstawowych dźwięków; składnia – łączenie jednostek dźwiękowych w większe struktury; oraz semantyka – przypisywanie znaczenia poszczególnym elementom (Sloboda 2002: 27).
Jeszcze inne podobieństwa między muzyką a językiem opisuje Gamrat (2010) w swojej analizie dzieła Encyclopédie pittoresque de la musique. Jednym z nich jest fakt, że muzyka i język dążą do tego samego, używając podobnych środków – takich jak intonacja, która zarówno podczas mówienia, jak i śpiewania wyraża emocje i podkreśla znaczenie słów (Gamrat 2010: 3). Analogia między muzyką a językiem była znana już w starożytności. Starożytni wykorzystywali akompaniament muzyczny podczas deklamacji, a muzyka i gramatyka były studiowane wspólnie. Jedna z tez głosi, że muzyka i język mają wspólne pochodzenie. Śpiew wywodzi się z potrzeby doskonalenia pozawerbalnego sposobu przekazywania idei, co pozwala przekazywać emocje i wpływać na nie (Gamrat 2010: 5).
Kolejny ważny aspekt, który łączy muzykę i język, to istnienie języków tonalnych. Przykładem może być język mandaryński, gdzie znaczenie słów jest po części zależne od tonu, jakiego używamy, wypowiadając dane wyrażenie.
W mandaryńskim mamy cztery tony: wysoki, wznoszący, opadająco-rosnący i opadający (Delogu, Lampis & Belardinelli 2006: 203). Fakt, że języki tonalne mają podłoże zarówno muzyczne (wysokość tonów), jak i lingwistyczne, dowodzi, że pomiędzy tymi dwoma dziedzinami może zachodzić swego rodzaju transfer (Delogu, Lampis & Belardinelli 2006: 204).
Muzyka a mózg
Budowa mózgu i procesy w nim zachodzące pozwalają na jeszcze szersze objaśnienie zależności pomiędzy nauką języka i muzyką. Lewa półkula mózgu odpowiada za słowa, natomiast prawa – za emocje, pamięć czy rozwiązywanie problemów. Muzyka także jest często przetwarzana w prawej półkuli – zatem stanowi ona swoiste połączenie, stymulując pracę obydwu półkul (Salcedo 2002: 43). Jak zauważa Anton (1990) – kiedy w proces uczenia się zaangażowane są jednocześnie obydwie półkule mózgu, mamy do czynienia z sytuacją, w której najefektywniej się uczymy. Muzyka wpływa też na pamięć i zapamiętywanie. Wallace (1994, za: Salcedo 2002: 47) udowodnił, że najtrudniej jest przypomnieć sobie tekst mówiony, natomiast znacznie łatwiej rymowany lub śpiewany. Fakt ten zaznacza też Zwolińska (1999, za: Szczyrba-Poroszewska 2016: 108), pisząc: ujęcie tekstu w formę piosenki pozwala szybciej i dokładniej nauczyć się go na pamięć. Muzyka pozwala też na mimowolne powtórki języka, gdy w umyśle automatycznie przewija się dana piosenka czy melodia. Zjawisko to może być uważane za świadomą strategię utrwalania nowych dla mózgu informacji (DeGuerro 1987, za Salcedo 2002: 55).
Muzyka, język i uczenie się
Powyższe argumenty pokazują, że muzyka może mieć wpływ na uczenie się języka obcego. Wskazują na to zarówno takie podobieństwa, jak naturalne przyswajanie umiejętności muzycznych czy lingwistycznych, a także fakt, że umiejętności receptywne i produktywne, związane z muzyką i językiem, uaktywniają podobne obszary słuchowo-głosowe. W obydwu tych zjawiskach jednostki dźwiękowe lub symbole tworzą pewne sekwencje. Ważnym elementem są też procesy kognitywne, angażujące obydwie półkule mózgu, czy korzystny wpływ muzyki na zapamiętywanie wyrazów, dźwięków i struktur.
Język muzyczny jest formą komunikacji, ale nie formalną sytuacją przepływu informacji, lecz procesem budowania jedności po to, by zrozumieć lepiej siebie, innych, świat, współpracować i współodczuwać. Język muzyczny stanowi zatem rodzaj mowy, na równi z potoczną czy poetycką. Mówienie, słuchanie, czytanie i pisanie to cztery sprawności, które ludzie starają się opanować w dowolnym języku, a muzyka może mieć pozytywny wpływ na wszystkie wymienione (Kołodziejski 2014: 134).
