Chordofony, aerofony, membranofony, idiofony, elektrofony to powszechnie znane grupy instrumentów muzycznych. Klasyfikacja ta została stworzona przez dwóch niemieckich muzykologów, Ericha von Hornbostela oraz Curta Sachsa, którzy za podstawowe kryterium podziału przyjęli źródło wydobywanego dźwięku, tj. rodzaj wibratora (struna, membrana, drgające powietrze, ciało stałe).
Skrzypce Stradivariusa czy fortepiany Steinway & Sons – to przykłady marek, które nikomu (a przynajmniej żadnemu melomanowi) nie są obce. Budowniczowie instrumentów muzycznych to nie tylko cenieni rzemieślnicy, ale przede wszystkim artyści, dzięki którym wykonawcy mogą wzbudzać muzykę i zachwycać nią słuchaczy.
Istnieją miejsca na świecie, w których instrumentalistami są… zjawiska przyrody. Najczęściej angażowanymi muzykami są woda i wiatr.
Pierwszym instrumentem stworzonym w symbiozie z naturą, który zdecydowałam się przedstawić, będą morskie organy (Sea organ) w chorwackim mieście Zadar. Jest to jeden z najpopularniejszych przykładów muzykującej architektury. W 2005 r. zespół naukowców i specjalistów, na czele którego stał architekt Nikola Bašić, stworzył marmurowe schody rozciągające się wzdłuż brzegu Morza Adriatyckiego. Pod nimi zostało umieszczonych 35 różnej długości rur (na wzór piszczałek organowych). Schody częściowo „wchodzą” do morza, a woda napędza powietrze w ukrytych piszczałkach, wskutek czego wytwarzany jest dźwięk na powierzchni słyszalny dzięki otworom wydrążonym w marmurze.
Kilkanaście lat wcześniej, bo w 1986 r. w San Francisco, powstały inne organy z wykorzystaniem wody (Wave organ). Artysta Peter Richards we współpracy z kamieniarzem Georgem Gonzalesem skonstruowali nabrzeże z materiałów ze zburzonego cmentarza – granitu i marmuru. W przeciwieństwie do organów w Chorwacji, kalifornijska instalacja posiada 25 piszczałek wystających na powierzchnię. Kiedy fale uderzają o otwory na końcach rur, a woda wpływa do nich i z nich wypływa, powstaje niekonwencjonalna (bo przywodząca na myśl brzmienie elektronicznej kombinacji didgeridoo i kija deszczowego) muzyka, często słyszalna jedynie dla osób wyczulonych na dźwięk, które są w stanie usłyszeć dynamikę piano wśród zgiełku otoczenia.
Przenosimy się do Anglii, gdzie w Burnley w 2006 r. powstała 3-metrowa rzeźba dźwiękowa – Singing Ringing Tree. Mike Tonkin i Anna Liu skonstruowali instalację z różnej długości rur, które ułożone w spiralny sposób tworzą kształt drzewa. Instrument wznosi się na rozległej przestrzeni, a wiatr wiejący przez piszczałki tworzy przenikliwe harmonie, rodem ze ścieżek dźwiękowych do filmów o nawiedzonych domach. W 2017 r. drugie „śpiewające drzewo” stanęło w okolicach teksańskiego Austin w Stanach Zjednoczonych.
Na podobnej zasadzie funkcjonuje potężny dźwiękowy pomnik dedykowany wybitnemu fińskiemu kompozytorowi – Jeanowi Sibeliusowi. Monument Eili Hiltunen został wyłoniony w konkursie zorganizowanym przez Sibelius Society i stanął w 1967 r. w Sibelius Park w Helsinkach. Mimo że Fin nie napisał wielu kompozycji na organy, ponad 600 rur zostało ułożonych właśnie na wzór tego instrumentu, w kształt fali. Zwycięska rzeźba posiada długą i interesującą historię, a pomimo upływu lat, piszczałki nie wykazują oznak starzenia. Odbijające się od stalowych rur dźwięki otaczającej natury i wiejący wiatr często grają niepowtarzalne improwizacje, a zachwyceni turyści sprawdzają akustykę konstrukcji, wchodząc pod piszczałki i śpiewając. Przy pomniku i w towarzystwie rzeźby twarzy Jeana Sibeliusa odbywają się także koncerty muzyki klasycznej.
Połączenie człowieka i natury wcale nie musi od razu kojarzyć się z radykalną ingerencją w faunę i florę. Powyższe przykłady stanowią jedynie kilka dowodów na to, że z duetu ludzkość–przyroda może powstać imponujące dzieło artystyczne, a rządzące się swoimi prawami żywioły mogą odgrywać improwizatorskie recitale na stworzonych ludzką ręką instalacjach dźwiękowych.
Źródła:
- Encyklopedia instrumentów muzycznych świata. 1600 instrumentów muzycznych i 4000 ilustracji, red. R. Midgley, Wydawnictwo Bellona, Oficyna Wydawnicza „Rytm”, Warszawa 1996.
- Singing Ringing Tree, Mid Pennie Arts, (dostęp: 17.10.2021).
- Taylor-Foster J., Hear This Croatian Seawall Sing as the Wind and Waves Lap the Shore, ArchDaily, 2015, (dostęp: 17.10.2021).
- The Sibelius Monument, Eila Hiltunen, (dostęp:17.10.2021).
- The Wave Organ, Exploratorium, (dostęp: 17.10.2021).
Partnerem Meakultura.pl jest Fundusz Popierania Twórczości Stowarzyszenia Autorów ZAiKS
