Pod koniec ubiegłego roku nakładem wydawnictwa Lokomobila ukazała się książka pt. Johann Sebastian Bach – muzyk i uczony autorstwa znakomitego muzykologa, profesora na Uniwersytecie Harvarda, Christopha Wolffa. Pozycja ta jest przekładem dokonanym przez Barbarę Świderską słynnej już skądinąd biografii mistrza z Lipska. Od dawna borykamy się na naszym rynku wydawniczym z brakiem aktualnej, popartej solidnymi badaniami biografii tego kompozytora. Dotychczas polski czytelnik miał jedynie do dyspozycji dzieła Alberta Schweitzera oraz Ernesta Zavarsky’ego, które, choć znaczące dla rozwoju stanu wiedzy na temat Bacha, dawno już przestały być aktualne. Publikacja pracy Wolffa dobrze wpisuje się w zauważalną ostatnio tendencję do tłumaczenia na język polski znaczących prac dotyczących kompozytorów barokowych (Haendel Christophera Hogwooda oraz Buxtehude J. Snyder Kerala).
Książka proponuje nowy sposób widzenia osoby Jana Sebastiana Bacha. Zgodnie z tytułem, wybitny kantor jawi się jako „uczony” – człowiek o bardzo szerokich horyzontach intelektualnych, traktujący kompozycję jako naukę ścisłą. Dużo miejsca poświęca autor upodobaniu Bacha do kunsztowności formy, matematycznej ścisłości, umysłowych łamigłówek. Obraz autora Kunst der Fuge byłby jednak niepełny, gdyby zapomnieć o nim jako o muzyku – wybitnym praktyku, wirtuozie, artyście doskonale łączącym spekulatywną warstwę dzieła z jego brzmieniowym obliczem. Dzięki zbalansowanemu potraktowaniu obu tych aspektów postać wybitnego kompozytora przedstawiona jest w sposób autentyczny i kompletny. Temat książki doskonale sygnalizuje jej zawartość.
Publikacja ta, pomimo ogromu informacji, jest przejrzysta, a jej lektura – równie łatwa, jak przyjemna. Książka może być interesująca zarówno jako praca naukowa, jak i pozycja dla osób, które dopiero zaznajamiają się z osobą i twórczością kompozytora. Podstawowym czynnikiem porządkującym jest chronologia życia Bacha. Praca skupia się przede wszystkim na twórczości i jej związkach z konkretnymi wydarzeniami. Uwagę zwraca także język dzieła, który jest gładki, sprawny i pozwala odczuć, że autor jest wybitnym humanistą o szerokich horyzontach (członek m.in. Amerykańskiego Towarzystwa Filozoficznego). Książka została nominowana do nagrody Pulitzera, co jest probierzem jej literackiej wartości. Mimo naukowego charakteru i bardzo wysokiego poziomu merytorycznego czyta się ją wyjątkowo przyjemnie.
Carl Philipp Emanuel Bach pisał w liście z 1775 roku do Johanna Nicolausa Forkela, pierwszego biografa ojca: “Ponieważ nigdy nie napisał niczego na temat swojego życia, luki są nieuniknione”. Wolff również zaznacza, iż w jego pracy pojawiają się liczne “prawdopodobnie”, “możliwe, że”, “może” i temu podobne znaczniki prawdopodobieństwa. Mimo wszystkich zastrzeżeń autora, książka odznacza się najwyższym poziomem merytorycznym. Prof. Christoph Wolff pełni funkcję dyrektora Archiwum Bachowskiego w Lipsku, co dowodzi jego wysokich kompetencji i znajomości ogromnej ilości źródeł związanych z tematem biografii. Jakość dokumentacji źródłowej jeszcze bardziej podnosi „Aktualizacja stanu badań na rok 2011” umieszczona na początku książki. Stanowi to swoisty ewenement w tego rodzaju pracach.
Autor poświęca sporo miejsca wczesnym etapom rozwoju twórczości Bacha oraz jego pierwszym oficjalnym stanowiskom. Wiele wcześniejszych biografii zaniedbywało te aspekty, tymczasem Wolff nie tylko szczegółowo je omawia, lecz pokazuje ich wpływ na dalszą twórczość kompozytora. Mimo niedostatku zachowanych źródeł dotyczących życia prywatnego mistrza z Lipska autor poświęca temu zagadnieniu cały rozdział pt. Śpiewający ptaszek i goździki dla pani domu. Czytelnik znajdzie tam mnóstwo sympatycznych szczegółów dotyczących życia rodzinnego, zawodowego i towarzyskiego Bacha, dowie się o jego upodobaniu do wina, upominkach sprawianych żonie, etc. Dzięki temu postać kompozytora staje się bardziej ludzka i przyjazna, a odbiorca pragnie jeszcze lepiej poznać jego postać.
Pewne nowatorstwo pracy Wolffa polega na innym przedstawieniu osobowości Bacha. Nie jawi się on już jako prowincjonalny kantor, niedoceniany i skromny, pozbawiony za życia sławy i uznania. Powołując się na liczne źródła Wolff pokazuje, że twórca Mszy h-moll był w pełni świadomy swojej wartości, dopuszczał podziw okazywany swojej osobie, lubił zaszczyty i towarzystwo ludzi wysoko urodzonych.
Autor książki z wykształcenia jest również muzykiem praktykiem, a mianowicie organistą (ileż podobieństw z bohaterem biografii!). Można odczuć to szczególnie przy fachowych analizach technicznych i stylistycznych organów, które miał do dyspozycji omawiany wirtuoz tego instrumentu. Dotkliwy jest przy tym brak dyspozycji organów w całości. Ich przedruk w postaci tablic znacznie ułatwiłby czytanie osobom szczególnie zainteresowanym tym aspektem.
Książka Johann Sebastian Bach – muzyk i uczony Christopha Wolffa doskonale wypełniła lukę na polskim rynku wydawniczym dotyczącą jednego z największych twórców europejskiej sztuki dźwięku. Zasługuje na szczególne polecenie zarówno osobom „wtajemniczonym”, muzykologom, wykonawcom, jak i szerokiemu gronu melomanów. Należy życzyć sobie, aby rosnąca popularność muzyki dawnej i wykonawstwa historycznego niosła za sobą publikację kolejnych, równie wartościowych pozycji w języku polskim.
————————————————-
Christoph Wolff, Johann Sebastian Bach: Muzyk i uczony
– książka reprezentuje stan badań na początek 2011 roku –
700 stron, ilustracje z epoki, przypisy, aneksy,
bibliografia, indeksy oraz dodatek wydawcy*
tłumaczenie: Barbara Świderska
red. naukowa: dr Szymon Paczkowski,
Instytut Muzykologii UW
Wyd. Lokomobila, Warszawa
ISBN 978-83-917471-2-4
