Na tylnej okładce książki czytamy słowa samego Karola Bergera:
Moja książka jest przede wszystkim próbą odpowiedzi na pytanie o związek sztuki z całą resztą naszego życia, a w szczególności z nękającymi nas problemami etycznymi i politycznymi. Jaką funkcję powinna spełniać sztuka, jeżeli miałaby mieć dla nas jakąś wartość? Interesuje mnie więc specyficzna rola sztuki w ogólnej ekonomii naszego życia moralnego i politycznego, rola, którą odgrywa, konkurując z historią, filozofią i religią.
Książka Karola Bergera to dzieło niezwykłe. Z lekkością i wielkim obyciem porusza się on w swoich rozważaniach od zagadnień klasycznej muzykologii, przez wątki z zakresu estetyki, oceny i interpretacji dzieła sztuki po aspekty filozoficzne i fakty związane z różnymi dziedzinami sztuki (zwłaszcza muzyką, malarstwem i literaturą) i ich historią. A przy tym posługuje się językiem w miarę możliwości prostym i klarownym, kilkakrotnie podkreślając swoje tezy i powracając do nich w konkluzjach, tak, by czytelnik nie czuł się zagubiony czy przytłoczony wartką narracją i przechodzeniem z jednego wątku w drugi.
Zasadniczym celem książki, jak zresztą sam autor podkreśla wielokrotnie, jest określenie funkcji i celów sztuki, pytanie nie o to: czym ona jest?, ale: po co jest?, dlaczego ma dla nas znaczenie?, jakie funkcje powinna posiadać aby takie znaczenie dla nas miała? Berger pyta: po co właściwie są te wszystkie rzeźby i obrazy, opery i symfonie, wiersze i powieści, przedstawienia i filmy? Dlaczego zdrowi, przedsiębiorczy, inteligentni ludzie mieliby chcieć poświęcać swoje życie na tworzenie tego rodzaju rzeczy, podczas gdy mogliby podążyć tak wieloma bez wątpienia wartościowymi i satysfakcjonującymi drogami w polityce, biznesie czy wojsku, prawie, medycynie, czy edukacji, inżynierii czy nauce? Dlaczego ci z nas, którzy wybrali właśnie te inne drogi mieliby chcieć spędzać swój wolny czas w towarzystwie dzieł sztuki? (s. 22-23).
Podejmując wyzwanie i próbujac odpowiedzieć na te pytania, Berger widzi dwie drogi: empiryczną, a więc próbę zbadania, w kontekście historycznym, jakie są funkcje różnych dziedzin sztuki, oraz filozoficzną, bardziej spekulatywną, która pytałaby nie o to, co było czy jest funkcją autonomicznej sztuki, ale co powinno lub mogłoby nią być (31). Berger wybiera tę drugą ścieżkę, ponieważ tylko ona pozwala na ocenę faktów historycznych i umożliwia odpowiedź na pytanie, czy sztuka warta jest tego, by się nią zajmować (32). Choć oczywiście aspekt historyczny jest niezbędny, aby móc prowadzić dociekania o bardziej filozoficznej naturze.
Berger, zanim przystąpi do dokładnej analizy wielu aspektów dzieła sztuki i sztuki w ogóle, precyzuje funkcję sztuki, byśmy na jej podstawie mogli przekonać się, czy jest ona dla nas warościowa. Funkcja ta z kolei spełniać ma określone warunki (37):
- musi być niezbędna kulturze,
- musi mieć taki charakter, żeby mogła ją spełniać jedynie sztuka,
- musi wskazywać, że spełnia ją znaczna część istniejącej już sztuki.
To też czyni na kolejnych kartach książki, gdzie czytamy o funkcji wychowawczej sztuki, o jej funkcji dostarczania przyjemności estetycznej (za Kantem bezinteresownej lub niebezinteresownej), dowiadujemy się, że sztuka pomaga nam dowiedzieć się, kim jesteśmy i jak mamy sobie radzić (468). Przedstawiana przez Bergera teoria ma być swoistym uprawomocnieniem istnienia sztuki, ma podkreślać jej istotność, nawet w nowoczesności, kiedy przechodzi tak znaczne przeobrażenia. Przede wszystkim jednak Berger proponuje nam interdyscyplinarną analizę, pierwszą, która w tak znaczącym stopniu opisuje muzykę, jej kondycję w dzisiejszym świecie. Analizę, która uwzględnia teorie i poglądy tak znakomitych filozofów i artystów, jak Arystoteles, Platon, Hegel, Kant, Gadamer, Nietzsche, Rousseau, Taylor, Bourideu, Ricoeur, Rorty, Wagner czy Schopenhauer.
Berger opisuje różnorodne aspekty związane z muzyką i jej historią: osiągnięcie przez nią autonomii i okoliczności z tym związane, społeczną funkcję muzyki, jej podobieństwa i różnice w stosunku do innych rodzajów sztuki, m.in. ze względu na media kultury, kwestię mimesis, abstrakcyjność, głosowość, sposób przedstawiania, narrację, interpretację czy oddziaływanie na uczucia. Postuluje istnienie osobnej historii każdej praktyki, w tym także historii muzyki europejskiej. Porusza też temat hermetyczności artystycznej muzyki nowoczesnej oraz jej relację w stosunku do muzyki popularnej.
Książka jest doskonałym źródłem wiedzy o sztuce, kulturze i estetyce dla każdego czytelnika o humanistycznym czy artystycznym nastawieniu, zwłaszcza dla osób interesujących się muzyką i jej związkami z innymi dziedzinami sztuki i nauki. Zdecydowanie polecam.
————————
SPIS TREŚCI
Przedmowa / 9
Postscriptum / 16
Prolog. Funkcja i wartość sztuki / 21
CZĘŚĆ PIERWSZA
ESTETYKA: PRZEZNACZENIE DZIEŁA SZTUKI
Rozdział 1: Estetyka I. Natura sztuki / 41
A. Media kultury / 41
B. Media wizualne / 49
C. Muzyka / 66
D. Język / 88
E. Dzieła i wykonania, oryginały i kopie / 114
F. Przedstawienia i argumenty / 124
Rozdział 2: Estetyka II. Zastosowania sztuki / 137
A. Życie etyczne / 138
B. Sztuka i historia / 156
C. Sztuka i filozofia / 167
D. Sztuka, religia i państwo / 186
E. Przyjemność / 205
Rozdział 3: Estetyka III. Genealogia nowoczesnej europejskiej muzyki artystycznej / 223
A. Praktyki społeczne i ich historia / 228
B. Muzyka funkcjonalna i autonomiczna / 237
C. Narodziny muzyki mimetycznej / 246
D. Narodziny muzyki abstrakcyjnej / 272
E. Zimna wojna mimesis i abstrakcji / 282
F. Znaczenie abstrakcji / 309
CZĘŚĆ DRUGA
POETYKA I HERMENEUTYKA:
TREŚĆ I INTERPRETACJA DZIEŁA SZTUKI
Rozdział 4: Poetyka I. Diegesis i mimesis. Sposoby i materia przedstawienia artystycznego / 329
A. Głosy / 331
B. Sposoby przedstawiania w malarstwie i muzyce / 340
C. Autor implikowany i rzeczywisty, martwy i żywy / 368
Rozdział 5: Poetyka II. Narracja i liryka. Formy literackie i przedmiot przedstawienia artystycznego / 377
A. Narracja i liryka / 379
B. Formy w malarstwie i muzyce / 391
C. Działanie i uczucie / 403
Rozdział 6: Hermeneutyka. Interpretacja i jej zasadność / 423
A. Interpretacja: metafora i metonimia / 423
B. Zasadność: perswazja i prawomocność / 450
Epilog. Potęga smaku / 463
Przypisy / 479
Indeks nazwisk / 515
Nota o ilustracjach / 524
Spis rzeczy / 525
———————————-
Karol Berger, Potęga smaku. Teoria sztuki, Gdańsk 2008.
Wydawnictwo: Słowo/Obraz Terytoria
ISBN: 978-83-7453-849-7
Język: polski
Ilość stron: 528
