Carl Dahlhaus, Idea muzyki absolutnej i inne studia, Kraków 1988.
- Tytuł oryginalny: Idee der absoluten Musik
- Tłumacz: Buchner Antoni
- Serie wydawnicze: Biblioteka Res Facta (tom: 5)
- Wydawca: Polskie Wydawnictwo Muzyczne
- ISBN: 8322403658, 9788322403655
- Liczba stron: 508
W informacji o książce możemy przeczytać:
Idea muzyki absolutnej pojawiła się koło 1800 roku jako jedna z idei składowych estetyki muzycznej romantyzmu. Przez następne półtora wieku decydowała ona o sposobie rozumienia niemieckiej muzyki instrumentalnej. O muzyce absolutnej mówiło się zawsze wtedy, kiedy padało pytanie, czym „właściwie” jest muzyka. Określano w ten sposób muzykę nie związaną z tekstami, funkcjami czy nawet tylko empirycznie uchwytnymi afektami — muzykę oderwaną od nich, a więc „absolutną”. Muzyka ta miała dawać poczucie „absolutu” — tak przynajmniej sądzono od czasów Wackenrodera, Tiecka E.T.A. Hoffmanna. Podwójne znaczenie słowa „absolutna” objawia dialektyczny charakter tej idei — tego wyobrażenia, jakie robiono sobie o muzyce instrumentalnej. Nawet Wagnerowski dramat muzyczny był przez Nietzschego rozumiany jako muzyka „absolutna” — w tym sensie, że istotę wątku dramatycznego wyraża w nim muzyka: melodyka orkiestrowa. Nie będzie więc przesady w stwierdzeniu, że idea muzyki absolutnej jest jednym z podstawowych pojęć estetyki muzycznej. O idei tej trzeba w szczególności pamiętać, jeśli chce się zrozumieć, czym w XIX wieku była w ogóle muzyka. Zbyteczne dodawać, że większa część współczesnego repertuaru koncertowego to utwory skomponowane w tamtym właśnie czasie.
Książka Carla Dahlhausa to klasyka, jedno z podstawowych źródeł dotyczących zagadnień muzykologicznych i estetycznych związanych z tytułową muzyką absolutną. Autor porusza w niej takie tematy jak autonomia muzyki, estetyka uczucia, hermeneutyka muzyczna, historyzm, muzyka trywialna czy kicz muzyczny, porównuje doświadczenie historyczne i estetyczne, streszcza i komentuje najbardziej aktualne polemiki muzykologiczne, wprowadza czytelnika w świat nowych nurtów, takich jak socjologia muzyki. Język Dahlhausa nie jest najprostszy, co nie wynika ze stosowania trudnych terminów, ale raczej z nasycenia treściowego – nie ma tu swobodnych zdań czy przysłowiowego „lania wody”. Niemal każde zdanie wnosi nową informację, wymaga zastanowienia i skupienia, zwłaszcza dla osoby, która nie styka się na co dzień z omawianymi kwestiami. Nie oznacza to jednak, że książka przeznaczona jest jedynie dla znawców – Dahlhaus klarownie wprowadza nowe zagadnienia, tak, że przy odpowiednich chęciach każdy jest w stanie podążać za jego wywodem.
Wspominając jedynie pobieżnie często omawianą główną część książki, poświęconą samej muzyce absolutnej, warto zaznaczyć, iż pojęcie to wyrosło na gruncie niemieckiego romantyzmu [1], a jego autorem jest Ryszard Wagner [2]. Choć jego rozumienie ewaluowało, to jednak zawsze odnosiło się ono do muzyki bez słów czy programu, muzyki autonomicznej, a więc oderwanej od codziennej, szarej praktyki życiowej czy funkcjonalności [3]. Istotną kwestią jest również ewokowanie przez ów termin idei, wokół której skupiała się refleksja nad istotą muzyki, idei, która w epoce klasyczno-romantycznej stanowiła główny aspekt estetyki muzycznej [4]. To dlatego omawianie jej wymaga jednoczesnego nawiązania do zagadnień estetycznych. Dahlhaus dokładnie przedstawia historię idei muzyki absolutnej, jej przejście od „burżuazyjnego wymysłu” [5] do „czystej, absolutnej sztuki dźwięków” i „przeczucia nieskończoności” [6]. Niezwykle ciekawa jest jednak także ostatnia część książki, poświęcona m.in. uprawianiu estetyki i pisaniu historii oraz funkcji kształcenia kultury (Bildungsfunktion).
Próbką niezwykłej umiejętności Dahlhausa w wyjaśnianiu nurtujących kwestii może być rozdział, w którym dokonuje on rozróżnienia pomiędzy historyzmem i historią jako nauką. Historyzm, jak pisze autor, stanowi próbę zatrzymania przeszłości przez praktykę wykonawczą (co wiąże się z przewagą dzieł epok minionych w dzisiejszym repertuarze i kanonie muzyki klasycznej), ale jednocześnie implikuje ahistoryczność, ponieważ dzieła te zostają wyrwane ze swego pierwotnego kontekstu [7]. To dlatego historyzm jest bliski metafizyce piękna. Natomiast historia związana jest z historiozofią piękna, a tym samym łączy doświadczenie estetyczne z historycznym. Krok po kroku więc rozjaśnia nam autor zawiłe kwestie, w specyficzny sposób porządkując rozmaite zagadnienia, i pomagając skojarzyć je z informacjami już nam znanymi.
Z kolei funkcja kształcenia kultury (Bildungsfunktion), to kolejna teoria związana z autonomicznością muzyki, którą przybliża nam Dahlhaus. Otóż aby spełnić warunek kształcenia kultury, muzyka musi pozostawać ponad codziennością, musi być słuchana aktywnie oraz „dostroić się do wysokiego tonu czasów” [8] – wszystko po to, aby muzyka edukowała.
Idea muzyki absolutnej i inne studia to absolutne must dla każdego, kto interesuje się muzyką klasyczną i rozrywkową także w zakresie teorii. Tej książki się nie zachwala – jest ona bowiem, jak wspomniałam na początku, klasyką i żadnych peanów nie potrzebuje.
————————–
[1] C. Dahlhaus, Idea muzyki absolutnej i inne studia, Kraków 1988, s. 11.
[2] Ibidem, s. 26.
[3] Ibidem, s. 10, 394.
[4] Ibidem, s. 10.
[5] Ibidem.
[6] Ibidem, s. 20.
[7] Ibidem, s. 387.
[8] Ibidem, s. 400.
—————————–
Spis treści:
IDEA MUZYKI ABSOLUTNEJ
Rozdział pierwszy: Paradygmat estetyczny muzyki absolutnej (9)
Rozdział drugi: Historia pojęcia i jej zawiłości (26)
Rozdział trzeci: Model hermeneutyczny (51)
Rozdział czwarty: Estetyka uczucia i metafizyka (67)
Rozdział piąty: Kontemplacja estetyczna jako nabożne skupienie (87)
Rozdział szósty: Muzyka instrumentalna i religia sztuki (98)
Rozdział siódmy: logika muzyczna i językowy charakter muzyki (113)
Rozdział ósmy: O trzech kulturach muzycznych (127)
Rozdział dziewiąty: Idea absolutu muzycznego i praktyka muzyki programowej (138)
Rozdział dziesiąty: Muzyka absolutna i poésie absolue (151)
ESTETYKA MUZYCZNA KLASYCYZMU I ROMANTYZMU
Rozdział jedenasty: 3 genezie romantycznej interpretacji Bacha (167)
Rozdział dwunasty: Charakterystyczność jako kategoria estetyki XIX w. (191)
Rozdział trzynasty: Tezy o muzyce programowej (208)
Rozdział czternasty: O hermeneutyce muzycznej — fragmenty (233)
Rozdział piętnasty: Muzyka jako tekst (251)
Rozdział szesnasty: „Rozumienie” muzyki i język analizy muzycznej (271)
Rozdział siedemnasty: Musica poetica i poezja muzyczna (285) *
Rozdział osiemnasty: Karl Philipp Moritz i problem estetyki muzycznej klasycyzmu (303)
Rozdział dziewiętnasty: Estetyka formy a zasada naśladownictwa (321)
Rozdział dwudziesty: Estetyka uczucia i muzyczna teoria form (331)
Rozdział dwudziesty pierwszy: Edward Hanslick i pojęcie formy muzycznej (346)
Rozdział dwudziesty drugi: Klasycyzm, romantyzm i nowoczesność— przyczynek do filozofii historii muzyki w XIX w. (361)
UPRAWIANIE ESTETYKI — PISANIE HISTORII
Rozdział dwudziesty trzeci: Doświadczenie historyczne i doświadczenie estetyczne (387)
Rozdział dwudziesty czwarty: Autonomia i funkcja kształcenia kultury (394)
Rozdział dwudziesty piąty: Dzieło muzyczne jako przedmiot socjologii (407)
Rozdział dwudziesty szósty: Amator i prostak w historii muzyki (422)
Rozdział dwudziesty siódmy: Muzyka trywialna a sąd estetyczny (442)
Rozdział dwudziesty ósmy: O kiczu muzycznym (463)
Rozdział dwudziesty dziewiąty: O dziewiętnastowiecznej „muzyce średniej” (470)
Posłowie tłumacza, nota bibliograficzna, indeks osobowy (muzyczny), indeks osobowy (ogólny) (488)
