Awangarda polskiej muzyki elektronicznej w opiniach dzieci i młodzieży

Polska muzyka awangardowa zajmuje w świecie znaczącą pozycję. Szczególnym gatunkiem tej twórczości jest muzyka elektroniczna i elektroakustyczna. W połowie XX wieku w kraju powstał silny ośrodek stworzony specjalnie dla wspierania tego rodzaju muzyki. Wraz z sukcesami polskich muzyków i rozwojem ich twórczości, wykształciła się charakterystyczna „polska szkoła muzyki elektronicznej”.

Mimo to dorobek polskich kompozytorów zajmujących się tym gatunkiem nie wydaje się być powszechnie znany. Podobnie sytuacja wygląda na polu państwowej edukacji w zakresie muzyki.

Temat artykułu został podjęty w związku z osobistymi zainteresowani autora awangardową muzyką elektroniczną. Atrakcyjność tej muzyki pod względem silnego oddziaływania na wyobraźnię odbiorcy sprawia, że stanowi ona idealny materiał do prezentacji w gronie dzieci i młodzieży. Początkowo może wywoływać zdziwienie i uśmiech, lecz przy odpowiednim doborze utworów ma szansę zainteresować młodego odbiorcę.

W związku z tym za cel postawiono zbadanie, jak uczniowie w różnym wieku zareagują na polską awangardową muzykę elektroniczną. Podobne badania nie były wcześniej przez nikogo prowadzone. Do przeprowadzenia badań wykorzystano autorską ankietę w dwóch wariantach – dla uczniów szkoły podstawowej oraz dla gimnazjum i liceum ogólnokształcącego.

Terminem najczęściej występującym w tekście będzie muzyka elektroniczna. Swoim znaczeniem obejmuje on zarówno muzykę czysto elektroniczną, jak i elektroakustyczną, muzykę na taśmę, częściowo też muzykę konkretną – granica między tymi gatunkami jest często mało uchwytna. Jak opisuje Włodzimierz Kotoński, jeden z czołowych polskich kompozytorów muzyki elektronicznej: […] W każdym przypadku chodzi o muzykę lub kompozycje dźwiękowe, których formą zaistnienia jest produkcja i/lub reprodukcja poprzez urządzenia elektroakustyczne i przez głośniki[1].

Budowa i przeprowadzenie ankiet

W celu uzyskania danych niezbędnych do zbadania znajomości polskiej awangardowej muzyki eksperymentalnej przez dzieci i młodzież szkolną, skonstruowane zostały dwie ankiety. Przeprowadzono je w dwóch zielonogórskich placówkach edukacyjnych: Szkole Podstawowej nr 11 z Oddziałami Integracyjnymi im. Kornela Makuszyńskiego oraz w Zespole Szkół Akademickich składającym się z Gimnazjum nr 10 im. gen. bryg. pil. Stanisława Skalskiego i IV Liceum Ogólnokształcącego im. kpt. pil. Eugeniusza Horbaczewskiego. Badania ankietowe odbyły się w marcu 2016 roku, uczniowie wypełniali ankiety w czasie trwania zajęć lekcyjnych, dzięki czemu zagwarantowana była duża liczba respondentów (ogółem uzyskano 136 wypełnionych ankiet).

Głównymi grupami badanych były dzieci (uczniowie szkoły podstawowej) oraz młodzież szkolna (uczniowie gimnazjum i liceum ogólnokształcącego). Badania były przeprowadzane przedziale IV klasa szkoły podstawowej – II klasa liceum, co odpowiada przedziałowi wiekowemu 10-18 lat. Aby ankieta była czytelna i łatwa do wypełnienia przez uczniów szkoły podstawowej, został dla nich przygotowany odrębny kwestionariusz zawierający uproszczone (tam, gdzie to możliwe) pytania i odpowiedzi.

Przeprowadzenie ankiety zakłada odtworzenie krótkich fragmentów wybranych utworów, reprezentatywnych dla awangardy polskiej muzyki elektronicznej. Na potrzeby pracy wybrane zostało 5 zróżnicowanych utworów, dobranych tak, aby zawierały cechy charakterystyczne dla polskiej muzyki elektronicznej lub były dziełami istotnymi z perspektywy rozwoju tej muzyki. Jednocześnie stanowią one przekrój twórczości polskich kompozytorów muzyki elektronicznej na przestrzeni XX i XI wieku (najstarszy utwór pochodzi z 1959 roku, a najnowszy z 2014 roku). Zdecydowana większość utworów została zrealizowana w Studio Eksperymentalnym Polskiego Radia (wyjątkiem jest utwór Cezarego Duchnowskiego będącego reprezentantem najmłodszego pokolenia kompozytorów).

Były to w kolejności odtwarzania:

Włodzimierz Kotoński – Etiuda na jedno uderzenie w talerz (1959 rok)

Krzysztof Penderecki – Psalmus (1961 rok)

Krzysztof Knittel – Lapis (1987 rok)

Eugeniusz Rudnik – Ptacy i ludzie (1992 rok)

Cezary Duchnowski – Drone music (2014 rok)

 

Lista autorów i tytułów odtwarzanych utworów została umieszczona u góry każdej z ankiet. Po wysłuchaniu instrukcji ankietera, uczniowie słuchali fragmentów powyższych utworów, odtwarzanych w krótkich, ok. 10 sekundowych odstępach, a następnie przystępowali do samodzielnego wypełnienia ankiet.

Pierwsza część obu ankiet składała się z pięciu pytań dotyczących bezpośrednio wysłuchanych przez respondentów utworów. Składały się na nią cztery pytania jednokrotnego wyboru odpowiedzi oraz jedno, na które uczniowie musieli udzielić odpowiedzi opisowej. Pierwsze pytanie dotyczyło zainteresowania, jakie potencjalnie mogły wzbudzić w uczniu świeżo wysłuchane utwory. Drugie miało na celu zbadanie czy ankietowany potrafi ocenić, jak bardzo utwory te są znajome dla ogółu społeczeństwa. Następne służyło określeniu znajomości nazwisk kompozytorów (w odniesieniu do listy zamieszczonej na górze ankiety). Kolejne dotyczyło orientacyjnego umiejscowienia momentu powstania utworów w czasie. W odpowiedzi na ostatnie pytanie tej części ankiety, uczniowie mieli za zadanie wypisać wszystkie skojarzenia, jakie wzbudziła w nich wysłuchana muzyka. Przed odtworzeniem utworów uczniowie zostali uczuleni na to, aby zapamiętywać swoje wrażenia podczas słuchania.

Druga część ankiety dotyczyła dostarczenia informacji o respondentach takich, jak wiek, płeć, miejsce pochodzenia, wykształcenie obojga rodziców, uczestnictwa w pozaszkolnych formach nauki muzyki, uczestnictwa w wydarzeniach muzycznych (tylko ankieta dla młodzieży szkolnej) oraz informacji o preferencjach muzycznych ankietowanych. Poszczególne części nie były od siebie oddzielone w celu zachowania ciągłości kwestionariusza.

Wyniki badań i ich analiza

Ankieta nr 1 – szkoła podstawowa

Pierwszym pytaniem ankiety przeprowadzonej w szkole podstawowej było pytanie dotyczące zainteresowania, jakie wśród uczniów wzbudziły wysłuchane chwile wcześniej utwory. Tę ankietę wypełniło 39 osób.

 

Wykres 1 – Źródło: opracowanie własne

Największa część ankietowanych (38%) nie była w stanie stwierdzić, czy zainteresowały ich utwory. Jednocześnie otrzymano więcej odpowiedzi wskazujących na zainteresowanie niż na brak zainteresowania (odpowiednio 36% i 26%). Można przypuszczać, że po dokładnym przygotowaniu uczniów do wysłuchania utworów i dostarczeniu większej ilości informacji o nich,  mogłyby one zainteresować jeszcze większą liczbę uczniów.

Drugie pytanie dotyczyło tego, czy dzieci potrafią określić na ile wysłuchane utwory mogą być znane ogółowi ludzi.

 

Wykres 2 – Źródło: opracowanie własne

Większość uczniów (55%) wskazała odpowiedź trudno powiedzieć , natomiast drugą najczęstszą odpowiedzią była odpowiedź nie. Prawdopodobnie osoby odpowiadające, że te utwory nie są im znane, odniosły się do swojej ogólnej znajomości muzyki i porównując znaną im muzykę do tej wysłuchanej, zauważyły wyraźne różnice. Odpowiedź wskazująca na powszechną znajomość utworów zaznaczyło zaledwie 5% ankietowanych. Można stwierdzić że zaprezentowana muzyka może wydawać się uczniom nieznana.

Pytanie trzecie sprawdzało bezpośrednią znajomość nazwisk kompozytorów prezentowanych utworów. Dzieci bezpośrednio odwoływały się do swojej wiedzy. Na liście autorów znajdowało się nazwisko Krzysztofa Pendereckiego, które mogło potencjalnie być znane uczniom z powodu jego stosunkowo dużej popularności, w przeciwieństwie do pozostałych nazwisk.

 

Wykres 3 – Źródło: opracowanie własne

Ogromna większość badanych (77%) wskazała brak znajomości któregokolwiek z nazwisk. Nieliczni wskazali na znajomość jednego lub kilku nazwisk – odpowiednio 13% i 8%. Jedynie 2%, co odpowiada jednej osobie, wskazała znajomość wszystkich nazwisk, przypuszczalnie jednak mogła też niewłaściwie odczytać polecenie, gdyż wystąpienie tej odpowiedzi było niezbyt prawdopodobne. Rozkład odpowiedzi na powyższe pytanie wskazuje na bardzo niską znajomość twórców polskiej muzyki elektronicznej, wśród dzieci – uczniów szkoły podstawowej.

W następnym pytaniu respondenci są proszeni o wskazanie, w jakim okresie mogły powstać wysłuchane fragmenty utworów. Możliwe odpowiedzi to I połowa XX wieku, II połowa XX wieku, oraz XXI wiek. Większość utworów pochodzi z II połowy XX wieku, natomiast pojawia się porównawczo jeden z XXI wieku.

 

Wykres 4 – Źródło: opracowanie własne

W tym pytaniu w równym stopniu wskazano na II połowę XX wieku i XXI wiek (po 38,5%). Daje to duże możliwość zainteresowania uczniów muzyką z połowy ubiegłego stulecia, gdyż brzmi ona dla uczniów nowocześnie i można o niej uczyć odnosząc się do współczesności. Ponadto część uczniów (23,1%) wskazało I połowę XX wieku jako czas powstania utworów. Oznacza to, że dzieci nie są do końca świadome rozwoju muzyki na przestrzeni XX wieku, a także ówczesnych możliwości technicznych pozwalających tworzyć muzykę elektroniczną.

W odpowiedzi na piąte pytanie ankiety uczniowie musieli wypisać swoje skojarzenia jakie budzi w nich zaprezentowana muzyka. Uczniowie byli uczuleni, aby w trakcie słuchania zapamiętali swoje odczucia by później wypisać je w ankiecie.

 

Wykres 5 – Źródło: opracowanie własne

Odpowiedzi uczniów zostały ustandaryzowane do 17 kategorii. Każda z nich jest opisana jednym lub dwoma określeniami charakteryzującymi zawarte w nich odpowiedzi. Dzieci udzieliły dość zróżnicowanych odpowiedzi. Najczęściej powtarzającym się skojarzeniem są roboty (41%). Najprawdopodobniej bierze się to z charakteru muzyki elektronicznej, tworzonej z wykorzystaniem nowoczesnych, elektronicznych technologii. Oprócz robotów pojawiają się też inne skojarzenia techniczne. Jest to elektronika i technologia (10,3%), gry komputerowe (10,3%), pociągi (7,7%). Drugą najczęstszą odpowiedzią jest wskazanie skojarzenia z kosmitami (25,6%). To oddaje „pozaziemski” charakter tej muzyki, jej wyraźne zróżnicowanie od dźwięków instrumentów znanych człowiekowi. Poza kosmitami pojawia się też sam kosmos. Takiej odpowiedzi udzieliło 10,3% badanych. Wśród skojarzeń uczniów często występują skojarzenia ze światem natury: wodę, deszcz (w tym ich szum) wskazuje 12,8% ankietowanych natomiast szeroko pojęte odgłosy przyrody 10,3%. Dość charakterystyczne są odpowiedzi wskazujące na film i bajki (10,3%), co jest słusznym skojarzeniem, gdyż muzyka Studia Eksperymentalnego Polskiego Radia, z którego pochodziła część utworów pojawiających się w badaniu była bardzo często wykorzystywana do ilustrowania animacji, bajek i filmów eksperymentalnych. Zaprezentowana muzyka budzi też negatywne skojarzenia: horror (10,3%) wojna i strach (7,7%), hałas i wybuchy (10,3%). Jednocześnie u niektórych wzbudziła uczucia przeciwne, wskazano na komedię i śmiech (7,7%). Ostatnie skojarzenia to gra na perkusji (7,7%), uderzanie o coś (5,1%) oraz brzmienie instrumentów (5,1%). 10% ankietowanych nie wskazało żadnego skojarzenia z wysłuchaną muzyką.

Pytanie 6 rozpoczyna część ankiety dotyczącą informacji o respondentach.

 

Wykres 6 – Źródło: opracowanie własne

W szkole podstawowej największymi grupami przebadanych osób były grupy dziesięciolatków i trzynastolatków (po 36% badanych). Ponadto przebadano jedenastolatków, którzy stanowią 20% badanych osób i dwunastolatków stanowiących 8%.

 

Wykres 7 – Źródło: opracowanie własne

Z odpowiedzi na pytanie 7. wynika że większość, czyli 59% ankietowanych stanowią kobiety, a mniejszą część mężczyźni – 41%.

 

Wykres 8 – Źródło: opracowanie własne

Następne pytanie dotyczy miejsca zamieszkania uczniów. Większość uczniów mieszka w mieście (79%). Reszta uczniów, czyli 21% mieszka na wsi i stamtąd dojeżdża do szkoły.

 

Wykres 9 – Źródło: opracowanie własne

W pytaniu 9. Ankietowani wskazywali wykształcenie matki. W zdecydowanej większości posiadają one wykształcenie wyższe (65%). Kolejną dużą grupą są matki o wykształceniu zawodowym. Stanowią one 29%. Reszta posiada wykształcenie średnie (6%). Żaden z uczniów nie wskazał na to, że jego matka posiada tylko wykształcenie podstawowe.

 

Wykres 10 – Źródło: opracowanie własne

Analogicznie do poprzedniego pytania, w pytaniu 10. dzieci wskazywały wykształcenie ojca. Podobnie większość z nich posiada wykształcenie wyższe (53,1%). Wykształcenie zawodowe ma 31,3% ojców, a średnie 15,6% z nich. Tak samo jak w pytaniu 9. żaden z ojców nie zakończył edukacji na szkole podstawowej.

 

Wykres 11 – Źródło: opracowanie własne

Kolejne pytanie sprawdza, czy dzieci uczą się muzyki w jakiejkolwiek formie poza obowiązkowymi zajęciami w szkole. Jedynie 24% z nich uczęszcza na zajęcia dodatkowe, lub uczy się domu. Niestety nauka ponad ¾ uczniów ogranicza się do nauki muzyki w szkole.

 

Wykres 12 – Źródło: opracowanie własne

Odpowiedzi na następne pytanie musiały udzielić jedynie te osoby, które w poprzednim pytaniu wskazały, że uczą się muzyki poza szkołą. 8% ogółu ankietowanych jest uczniami szkoły muzycznej. Kolejne 5% uczęszcza na zajęcia w ognisku muzycznym. Inne formy pozalekcyjnej nauki muzyki wskazało 13% dzieci, jednak bez podawania, jakie to były formy.

 

Wykres 13 – Źródło: opracowanie własne

Ostatnie pytanie ankiety dla uczniów szkoły podstawowej ma na celu zbadanie ich preferencji muzycznych. Wśród najpopularniejszych gatunków muzycznych znalazła się muzyka pop (wskazało ją 56,4% ankietowanych) oraz rock (53,8% odpowiedzi). Dalszymi pod względem popularności są disco polo (25,6%), muzyka elektroniczna (23,1%) oraz jazz (20,5%). Reszta wskazanych przez dzieci gatunków to rap i hiphop, uzyskujące razem 12,8% odpowiedzi, muzyka z gier komputerowych, której słucha 12,8% ankietowanych i muzyka klasyczna lubiana przez 7,7% uczniów. Na końcu zestawienia znalazła się muzyka folkowa (2,6% odpowiedzi).

Ankieta nr 2 – gimnazjum i liceum

Ankieta przygotowana dla gimnazjum i liceum jest w swoim założeniu podobna do ankiety skierowanej dla szkoły podstawowej, jedynie niektóre odpowiedzi zostały nieznacznie zmienione, zostało dodane pytanie 13. dotyczące form życia muzycznego, w jakich biorą udział uczniowie. Wypełniło ją 97 uczniów.

Ankietę rozpoczyna pytanie dotyczące zainteresowania się uczniów wysłuchanymi utworami. Pytanie to, podobnie jak pytania następne,  zostało rozszerzone względem pierwszej ankiety o odpowiedzi określające stany pośrednie (występują teraz dwa określenia negatywne – raczej nie i zdecydowanie nie oraz dwa pozytywne – raczej tak i zdecydowanie tak.

 

Wykres 14 – Źródło: opracowanie własne

Najwięcej uczniów zaznaczyło odpowiedź wskazującą na brak zdania na temat zainteresowania utworami (36%). W tej sytuacji istnieje duża liczba osób, które można by zainteresować awangardową muzyką elektroniczną w przyszłości. W przeciwieństwie do pierwszej ankiety, odpowiedzi wskazujące na występowanie zainteresowania lub jego brak niemalże się równoważą (przewaga 2 punktów procentowych odpowiedzi raczej nie nad raczej tak). Z pośród odpowiedzi wskazujących na zainteresowanie więcej jest odpowiedzi niepewnych (raczej tak – 18%) niż pewnych (zdecydowanie tak – 13%). Analogiczna sytuacja występuje w przypadku osób wskazujących brak zainteresowania (20% odpowiedzi raczej tak i 13% raczej nie).

Drugim pytaniem kwestionariusza jest pytanie dotyczące opinii młodzieży na temat popularności wysłuchanych utworów wśród społeczeństwa.

 

Wykres 15 – Źródło: opracowanie własne

Największa ilość respondentów wskazała na przypuszczalny brak znajomości tych dzieł (raczej nie – 46%). Również zdecydowanie negatywna odpowiedź osiągnęła duży wynik (35%). Łącznie aż 81% uczniów uważa że zaprezentowane utwory nie są znane większej części społeczeństwa. Ponadto niewielka liczba ankietowanych wskazała na niezdecydowanie (trudno powiedzieć – 14%). Jedynie garstka uczniów stwierdziła że są one popularne – łącznie 5%. Odpowiedzi na to pytanie pokazują, jak duża część społeczeństwa może nie być świadoma istnienia dość ważnych dzieł, z punktu widzenia najnowszej historii muzyki.

Następne pytanie sprawdzało znajomość nazwisk polskich kompozytorów muzyki elektronicznej wśród młodzieży szkolnej.

 

Wykres 16 – Źródło: opracowanie własne

Uzyskano w tym pytaniu odpowiedzi bardzo zbliżone do odpowiedzi na to samo pytanie w pierwszej ankiecie. Wyraźna większość uczniów nie zna ani jednego nazwiska z załączonej listy twórców (74% badanych). Niewielka część (18%) zna nazwisko jednego kompozytora (najprawdopodobniej jest to Krzysztof Penderecki, którego nazwisko znalazło się wśród pozostałych). Tylko 8% badanych wskazało na znajomość więcej niż jednego nazwiska. Odpowiedzi wskazującej na znajomość wszystkich nazwisk nie zaznaczył żaden ankietowany. Z tych danych oraz z odpowiedzi na analogiczne pytanie w pierwszej ankiecie można wyciągnąć wniosek, że istnieją duże braki edukacyjne młodzieży w zakresie najnowszej historii muzyki, co może być zmienione jedynie dzięki odpowiedniemu dostosowaniu programu nauczania.

Czwarte pytanie ankiety dla uczniów gimnazjum i liceum ogólnokształcącego wymagało orientacyjnego umiejscowienia daty powstania prezentowanych utworów w określonym przedziale czasowym.

 

Wykres 17 – Źródło: opracowanie własne

Podobnie jak w ankiecie nr 1 otrzymano bardzo zbliżoną liczbę odpowiedzi wskazujących na powstanie tych utworów w II połowie XX wieku (47%) lub w XXI wieku (46%), mimo że tylko jeden z wysłuchanych fragmentów pochodził z naszego stulecia. Niewielka część uczniów wskazała na I połowę XX wieku jako na czas pochodzenia kompozycji. Pokazuje to, że awangardowa muzyka elektroniczna z XX wieku, mimo upływu czasu, wciąż brzmi nowocześnie, co może być atrakcyjne dla współczesnych nastolatków.

W piątym pytaniu ankietowani zostali poproszenie o wypisanie swoich skojarzeń do wysłuchanej muzyki. Odpowiedzi pogrupowano w 23 kategorii.

 

Wykres 18 – Źródło: opracowanie własne

Respondenci wskazali bardzo zróżnicowane skojarzenia związane z eksperymentalną muzyką elektroniczną. Najczęściej pojawiały się odpowiedzi mogące być zakwalifikowane do kategorii codzienność (20,6% odpowiedzi). Znajdują się w niej wszystkie skojarzenia z dźwiękami codziennego życia, otoczenia, w jakim człowiek się znajduje, czy też odgłosy zwykłych czynności powtarzanych każdego dnia. Wśród podobnych odpowiedzi osobny zbiór stanowią dźwięki miasta – 8,2%. Kolejną dużą grupą odpowiedzi są określenia dotyczące chaosu (12,4%). Do zbliżonych, negatywnych lub tajemniczych odpowiedzi zaliczają się porównania do horrorów (11,3%), chorób psychicznych (5,2%), odczuwanie niepokoju (6,2%), a także odniesienie do wpływu narkotyków i skojarzenie z niszczeniem (po 3,1%). Następną znaczącą grupę stanowią skojarzenia muzyki z komputerami, które przytoczyło 12,4% ankietowanych. Bardzo podobne do nich były odpowiedzi dotyczące nowoczesności i przyszłości (9,3%) lub też przestrzeni kosmicznej (8,2%). Co ciekawe w opozycji do nowoczesności pojawiły się skojarzenia ze starymi programami telewizyjnymi (9,3%) – swego czasu mogły one wydawać się nowoczesne, jednak z perspektywy dzisiejszego odbiorcy wydają się przestarzałe. Jest to też charakterystyczne dla muzyki elektronicznej XX wieku brzmiącej jednocześnie nowocześnie dzięki swojemu nowatorstwu i odrobinę archaicznie z powodu dość dawnej technologii patrząc z perspektywy współczesności. Występują tu podobnie jak w ankiecie dla szkoły podstawowej skojarzenia z animacjami (7,2%), najprawdopodobniej z powodu wysokiej podatności na  „ilustracyjność” muzyki eksperymentalnej. Innymi kategoriami odpowiedzi, które wymienili uczniowie są grupy odpowiedzi związanych z industrializacją, przemysłem. Wśród wymienianych jest porównanie do hałasu (6,2%), odgłosów maszyn (5,2%), szumem i skrzypieniem (4,1%) a także z pociągami (3,1%). W opozycji do nich wymienione jest porównanie do odgłosów przyrody – 6,2% odpowiedzi. To pokazuje jak skrajnie różne obrazy może wywołać muzyka elektroniczna. Ponadto zaprezentowane fragmenty wzbudziły wśród słuchaczy skojarzenie z abstrakcją (8,2%), magią i tajemniczością (5,2%) lub też z samymi emocjami (3,1%). Ostatnimi grupami odpowiedzi są pośpiech oraz przypadkowość (po 3,1%). Wśród pojedynczych odpowiedzi znalazły się: porównanie do myśli człowieka, odniesienie do muzyki z dawnych czasów, skojarzenia z latami ’90 XX wieku, nauką, końcem świata, oraz samymi instrumentami klawiszowymi. Tak duże zróżnicowanie skojarzeń, jakie wzbudza w młodych ludziach awangardowa muzyka elektroniczna, może wskazywać nowe metody uczenia o tej muzyce w szkołach. Można to robić np. poprzez odwoływanie się do wszystkich wyżej wymienionych porównań, dzięki czemu nauczany materiał przestanie być dla uczniów nieprzyswajalny, obcy i zupełnie abstrakcyjny.

Dalsze pytania w ankiecie przeznaczonej dla gimnazjum i liceum miały na celu dostarczenie niezbędnych informacji o respondentach.

 

Wykres 19 – Źródło: opracowanie własne

Pierwsze pytanie w tej części dotyczyło wieku badanych. Najliczniejszą grupą byli 17-latkowie (31%). Kolejną liczną grupą byli 14-latkowie (20%). Pozostałe grupy to osoby mające 15, 16 i 18 lat (kolejno 12%, 12% i 15%). Najmniej liczną była grupa trzynastolatków – 10%, których jest jednak więcej w pierwszej ankiecie. Tak zróżnicowany wiek respondentów daje nam szeroki wgląd w opinie młodzieży na badany temat.

 

Wykres 20 – Źródło: opracowanie własne

Jak wynika z kolejnego pytania, 2/3 przebadanych uczniów stanowią kobiety (66%). Mężczyźni stanowią mniejszą część (34%).

Pytanie ósme dotyczyło miejsca zamieszkania ankietowanych. Zostało poszerzone względem pierwszej ankiety o gradację wielkości miast. Uwzględniono w niej miasta małe (poniżej 50 tys. mieszkańców), miasta średniej wielkości (pomiędzy 50 a 100 tys. mieszkańców) oraz miasta duże (powyżej 100 tys. mieszkańców).

 

Wykres 21 – Źródło: opracowanie własne

Najliczniejsza część uczniów mieszka w dużym mieście (63%). Mieszkańcy wsi stanowią kolejną znaczącą grupę – 21%. W miastach małych mieszka 11% ankietowanych a w miastach średnich – 5%.

 

Wykres 22 – Źródło: opracowanie własne

W pytaniu 9. uczniowie podawali poziom wykształcenia matki. W większości przypadków posiadają one wykształcenie wyższe (77%), osoby z wykształceniem średnim stanowią (17%), a z zawodowym (6%). W grupie badanych nie znalazły się osoby, których matka ma samo wykształcenie podstawowe.

 

Wykres 23 – Źródło: opracowanie własne

Spośród ojców ankietowanych uczniów, 63% osiągnęło wyższe wykształcenie. Średnią szkołę ukończyło 22% ojców, a 15% szkołę zawodową. Ponownie brak jest ojców tylko o wykształceniu podstawowym.

 

Wykres 24 – Źródło: opracowanie własne

Jak wynika z pytania jedenastego 64% uczniów nie bierze udziału w żadnej pozaszkolnej formie nauki muzyki. Z takiej formy nauki korzysta 36% uczniów, co jest wynikiem większym niż w przypadku uczniów szkoły podstawowej. Może to wynikać z tego, że starsza młodzież chętniej samodzielnie poszukuje możliwości rozwoju niż młodsze dzieci.

Pytanie 12. dotyczyło wyłącznie osób, które w pytaniu 11. zaznaczyły że uczą się muzyki w innej formie niż w trakcie zajęć szkolnych. Odpowiedzi, które mogli zaznaczyć to nauka w szkole muzycznej, nauka w ognisku muzycznym, nauka w szkole prywatnej lub na prywatnych zajęciach. Osoby korzystające z innej formy nauki miały w ankiecie miejsce na wypisanie jej.

 

Wykres 25 – Źródło: opracowanie własne

Wśród wszystkich uczniów najwięcej pobiera naukę muzyki na prywatnych zajęciach – 13% ogółu ankietowanych. Nauka w szkołach prywatnych jest drugą popularną formą zdobywania wiedzy i umiejętności muzycznych (7%). Mniej popularne są szkoły muzyczne (5%) i ogniska muzyczne (3%). Inną formę zaznaczyło 8% wszystkich uczniów, wśród nich znalazły się: samodzielna nauka w domu, nauka z rodzicem, nauka z rodzicem będącym muzykiem, nauka w ośrodku kultury oraz działalność w zespole pieśni i tańca.

Kolejne pytanie jest pytaniem, które nie pojawiło się w ankiecie dla szkoły podstawowej. Dotyczy ono form życia muzycznego, w jakich uczestniczą respondenci.

 

Wykres 26 – Źródło: opracowanie własne

Największą popularnością cieszą się koncerty, w których bierze udział aż 87,6% badanych. W festiwalach muzycznych uczestniczy 43,3% uczniów, a na imprezy klubowe lub dyskoteki uczęszcza 32% z nich. W innych formach bierze udział 16,5% ankietowanych, a wśród nich są: wyjścia do opery, musicale, balet, udział w konkursach muzycznych oraz śpiew na uroczystościach związanych z kościołem. Dodatkowo 3 osoby wymieniły samodzielne słuchanie muzyki w domu jako formę życia muzycznego.

Ostatnie pytanie ankiety dotyczyło preferencji muzycznych ankietowanych.

 

Wykres 27 – Źródło: opracowanie własne

Wśród uczniów gimnazjum i liceum podobnie jak wśród uczniów szkoły podstawowej najpopularniejszymi gatunkami są rock/muzyka alternatywna (64,9%) oraz muzyka pop (63,9%). Na kolejnym miejscu znalazła się muzyka klasyczna – słucha jej 30,9% uczniów. Dalej znajdują się muzyka klubowa (25,8%), elektroniczna (21,6%), jazz (20,6%) i rap oraz hiphop (17,5%). Poniżej 10% uczniów słucha metalu (9,3%), disco polo (8,2%), muzyki folkowej (7,2%). Pośród innych, mniej popularnych gatunków muzycznych znajdują się indie rock (4,1%), r&b (4,1%), reggae (3,1%). Na końcu zestawienia są grunge, k-pop i muzyka filmowa, których słucha po 2,1% badanych.

Podsumowanie

Na podstawie wyników ankiet można wyciągnąć wiele wniosków. Pierwszy z nich wynika z obserwacji zainteresowania, jakie wśród dzieci i młodzieży wzbudza muzyka elektroniczna. Po prezentacji utworów ankietowani głównie wskazywali na brak zdecydowanego stanowiska na temat zainteresowania tą muzyką. Daje to szansę potencjalnej możliwości wyedukowania młodych ludzi tak, aby awangardowa muzyka elektroniczna ich zaciekawiła. Z badań wynika też, że polska muzyka elektroniczna nie jest dzieciom i młodzieży szkolnej znana. Co więcej, ankietowani są świadomi, że ten rodzaj muzyki nie jest popularny wśród ogółu społeczeństwa. Ponadto same nazwiska kompozytorów z grupy reprezentatywnej nic nie mówią większości badanych.

W trakcie analizy wyników badań zaobserwowano kilka zależności występujących pomiędzy udzielonymi odpowiedziami dotyczącymi muzyki elektronicznej a odpowiedziami dotyczącymi respondentów. Pierwszą z nich jest zależność pomiędzy wiekiem badanych a zainteresowaniem, jakie wzbudziła w nich muzyka.

 

Wykres 28 – Źródło: opracowanie własne

Jak wynika z rozkładu odpowiedzi największe zaciekawienie wywołała muzyka wśród 11-, 15- i 18-latków. Oznacza to że muzyka elektroniczna wydaje się być atrakcyjna dla młodych ludzi w różnym wieku. Dość duże zainteresowanie występuje także wśród 10 i 12-latków, co może oznaczać że muzyka elektroniczna jest nieco bardziej atrakcyjna dla młodszych dzieci.

Rozkład osób zainteresowanych muzyką elektroniczną w trakcie badań według płci jest praktycznie wyrównany. Znajduje się wśród nich niemalże tyle samo mężczyzn, co kobiet (33% i 32%). Oznacza to że muzyka elektroniczna jest uniwersalna i atrakcyjna dla wszystkich bez względu na płeć.

 

Wykres 29 – Źródło: opracowanie własne

Istotną zależnością, którą warto odnotować jest powiązanie znajomości kompozytorów utworów prezentowanych w trakcie badań z nauką muzyki poza zajęciami szkolnymi przez ankietowanych uczniów.

 

Wykres 30 – Źródło: opracowanie własne

Widocznie więcej osób uczących się muzyki poza szkołą rozpoznaje nazwiska kompozytorów muzyki elektronicznej niż osoby, które nie uczęszczają na pozaszkolne zajęcia muzyki (dwudziestoprocentowa różnica).

Podczas analizy badań nie stwierdzono innych istotnych zależności lub są one niemożliwe do jednoznacznego zakwalifikowania (m.in. zależności od wykształcenia rodziców, miejsca pochodzenia). Opracowane wyniki przedstawiają stan faktyczny znajomości i zainteresowania polską muzyką elektroniczną wśród dzieci i młodzieży szkolnej.

Zakończenie

Dorobek polskich kompozytorów tworzących awangardową muzykę elektroniczną jest bardzo obszerny. Silne środowisko twórców i entuzjastów tej muzyki w kraju istnieje już od ponad półwiecza (sześćdziesiąta rocznica założenia Studia Eksperymentalnego Polskiego Radia przypada na 2017 rok). Jednocześnie jej znajomość w społeczeństwie jest niestety znikoma.

Wyniki badań ukazują dużą lukę w polskiej powszechnej edukacji muzycznej. W podstawie programowej zarówno w przedmiocie Muzyka, na I, II i III etapie edukacyjnym, jak i w programie przedmiotów Wiedza o kulturze i Historia muzyki na IV etapie edukacyjnym nie znajdują się żadne wzmianki na temat polskich twórców awangardowej muzyki elektronicznej (z wyjątkiem nazwiska Krzysztofa Pendereckiego, którego epizod pracy z muzyką elektroniczną był jednak dość krótki). Brak również informacji dotyczącej muzyki elektronicznej w ogólności)[2].

Jedyną szansą na jej zapełnienie jest uwzględnienie twórczości elektronicznej w podstawie programowej. W celu zwiększenia powszechnej świadomości istnienia bogatego dorobku polskich kompozytorów można też stworzyć plan specjalnej akcji edukacyjnej. Bardzo ciekawe drogi dotarcia do dzieci i młodzieży z muzyką elektroniczną pokazują skojarzenia z nią, które zostały zgromadzone w czasie badania. Wskazują one na możliwość tworzenia różnych nawiązań pomiędzy muzyką elektroniczną a wymienionymi przez respondentów zjawiskami, przedmiotami i cechami. Dzięki temu muzyka awangardowa będzie dla uczniów przystępna i czytelna. Oprócz tego, ciekawym sposobem nauczania o muzyce elektronicznej może być przedstawienie dzieciom i młodzieży jej strony technicznej. Dzięki powszechności komputerów i łatwej dostępności kontrolerów MIDI oraz interfejsów audio (co w dzisiejszych wystarczy do  łatwego odtworzenia poziomu technologicznego profesjonalnego studio z połowy XX wieku), możliwe jest tworzenie muzyki elektronicznej w warunkach szkolnych. Forma warsztatów przeprowadzonych z uczniami, może skutkować dużym wzrostem zainteresowania tematem. Można na nich np. przetworzyć elektronicznie nagrania głosu uczniów, co zbliży go do brzmienia, jakie osiągano w Studio Elektronicznym Polskiego Radia. To pozwoli im lepiej zrozumieć zasadę powstawania muzyki elektronicznej. Co więcej, dając im pewną swobodę pracy, można osiągnąć większą motywację ucznia do udziału w takich zajęciach, gdyż brałby on czynny udział w procesie kreatywnego tworzenia.

Dla poprawy obecnego stanu rzeczy pozostaje nie tylko mieć nadzieję na podjęcie przez system edukacyjny czynności mających na celu przybliżenie dorobku polskich kompozytorów elektronicznych ogółowi Polaków, ale i czynnie działać. Najlepiej czynić to przez edukację dzieci i młodzieży na etapie szkoły podstawowej, gimnazjum czy liceum. Jednocześnie nauczyciele-entuzjaści powinni starać się zarażać swoimi zainteresowanymi wychowanków, promując polską elektroniczną twórczość elektroniczną. Jest ona tak ciekawa, atrakcyjna i różnorodna, że może potencjalnie zainteresować każdego, nawet niewykształconego muzycznie człowieka. Jednocześnie jej wysokie walory artystyczne, które są doceniane na świecie pozwalają odbiorcy zagłębić się w złożony świat eksperymentu i awangardy. Warto zatem podejmować wspólny wysiłek (na różnych szczeblach), aby system edukacji dostosować do naturalnych trendów wykazanego zainteresowania awangardową muzyką elektroniczną – w celu jej głębszego poznania przez młodych ludzi oraz ewentualnego rozwoju ich pasji muzycznych w przyszłości.