Bytom – Muzyczna Wizytówka Miast (cz.1)

Współczesny Bytom ma wiele twarzy i wiele odsłon: obok ostatnich kopalń, które walczą jeszcze o przetrwanie i wszechobecnych szkód górniczych, jest miastem bogatej i różnorodnej oferty kulturalnej – opery, teatru, tańca współczesnego, muzyki dawnej i jazzu.

To ptak? To samolot? Nie, to superbohaterowie z Bytomia!   

Pojawiają się znikąd, być może przylatują z kosmosu lub wychodzą z podziemi (z górniczych chodników?), ważne jednak, że chcą obudzić mieszkańców miasta i popchnąć ich do działania… – tak właśnie wygląda jedna z zapowiedzi Międzygalaktycznego Zlotu Superbohaterów. Malownicza parada wyjątkowych postaci jest częścią Festiwalu Dziwnie Fajne, jednej z najbardziej kosmicznych imprez organizowanych z Bytomiu. A więc – są tutaj Superbohaterowie. Nawet jest ich całkiem sporo. Z czego jeszcze znany jest Bytom?

Jest to miasto na Górnym Śląsku, leżące na Wyżynie Śląskiej w centrum konurbacji górnośląskiej. Bytom jest jednym z najstarszych miast regionu – prawa miejskie otrzymało w 1254 roku z rąk księcia Władysława Opolskiego (tym samym, o trzy lata wyprzedza oficjalną datę lokacji Krakowa). Choć próżno szukać w Bytomiu piastowskiego zamku (wciąż trwają spory odnośnie miejsca, w którym się znajdował), w tkance urbanistycznej miasta widać wyraźnie jego średniowieczne początki – centralnie usytuowany rynek i owalną linię dawnych murów miejskich. Miejscowość znana była w Średniowieczu z wydobycia srebra, stąd też Bytom nazywano „srebrnym”. Jak podaje Walenty Roździeński, jego legendarnie bogaci mieszczanie czynili sobie ze srebra stopnie prowadzące do łożnicy [1]. Jednak nic nie trwa wiecznie, a każde surowce się wyczerpują. Ponad pięćsetletnią stagnację, w jaką popadło miasto, przerwało dopiero odkrycie w XIX i XX wieku złóż rud cynku i ołowiu oraz węgla kamiennego.

 

 

źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Bytom

Bytom to miasto o fascynującej i przebogatej historii. Na przełomie dziejów było pod rządami Piastów (także jako niezależne Księstwo Bytomskie), królów czeskich i węgierskich. Przez lata pozostawało lennem Habsburgów, aby – po wojnach śląskich, pod koniec XVIII wieku – przejść we władanie Hohenzollernów i tym samym zasilić terytorium Prus. W granicach państwa niemieckiego (przechodzącego kolejne przemiany) Bytom pozostawał aż do 1945 roku. Na te lata przypadł zarówno jego największy rozkwit związany z odkryciem i eksploatacją złóż węgla, rozbudowa i zmiana wyglądu miasta, które przeobraziło się w nowoczesna metropolię, jak i szereg ważnych wydarzeń historycznych, takich jak chociażby plebiscyt, trzy Powstania Śląskie i prężne rozwijanie się polskiego ruchu narodowego. Rok 1945 jest tutaj ważną granicą – wraz z zakończeniem wojny miasto musiała opuścić spora część jego dotychczasowych mieszkańców. Ich miejsce zajęli repatrianci z Kresów, dla których Bytom stał się „drugim Lwowem” [2].

Współczesny Bytom ma wiele twarzy i wiele odsłon: obok ostatnich kopalń, które walczą jeszcze o przetrwanie i wszechobecnych szkód górniczych, jest miastem bogatej i różnorodnej oferty kulturalnej – opery, teatru, tańca współczesnego, muzyki dawnej i jazzu. Jest znane z najkrótszej (ponoć) linii tramwajowej w Europie (linia nr 38) oraz pięknej architektury industrialnej (Elektrownia Szombierki, szyb Krystyna). Ważnym symbolem miasta jest rzeźba śpiącego lwa autorstwa Theodora Kalidego, znajdująca się na bytomskim Rynku. Miasto warto poznać od tej właśnie – kulturalnej – strony. W kolejnych „odsłonach” prezentowane będą jego najważniejsze instytucje, imprezy cykliczne, miejsca i przestrzenie oraz artyści. Oczywiście, podany wybór jest subiektywny, każdy, kto zna Bytom, na pewno odnajdzie w nim coś, co nie zostało tutaj uwzględnione. Jest to jednak zaproszenie do kształtowania własnej „muzycznej wizytówki”.

 

 

źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Bytom

 

źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Bytom

Odsłona pierwsza – instytucje

Na pierwszym miejscu, z pewnością należy wymienić Operę Śląską. Mieści się ona w pięknym, ponad 100-letnim budynku teatru miejskiego. Opera powstała w 1945 roku z inicjatywy Adama Didura i artystów przybyłych z Kresów. Teatr inaugurował swoją działalność 14 czerwca 1945 roku wystawieniem „Halki” (było to pierwsze przedstawienie operowe w powojenne Polsce). Historia bytomskiej opery to około 260 premier oper, operetek i baletów, to takie nazwiska jak: Bogdan Paprocki, Romuald Tesarowicz, Anna Lorenc, Jolanta Wrożyńska czy Wiesław Ochman. Obecny repertuar teatru liczy ok. 30 tytułów. Oprócz przedstawień operowych, w budynku odbywają się również koncerty muzyki kameralnej i recitale (m. in. cykl „Zasmakuj muzyki”). Dla dzieci i młodzieży organizowane są warsztaty artystyczne „Śpiewam, tańczę – będę artystą!” oraz cykle lekcji teatralnych. Rokrocznie odbywa się również Międzynarodowy Konkurs Wokalistyki Operowej im. Adama Didura.

 

źródło: materiały promocyjne Opery Śląskiej w Bytomiu, https://opera-slaska.pl/

Drugą, nie mniej ważną instytucją promującą kulturę (w tym także muzyczną) jest Bytomskie Centrum Kultury, tzw. BeCeK, mieszczący się w dawnym budynku bractwa strzeleckiego. Na jego scenie odbywają się różnorodne koncerty (m. in. w ramach Międzynarodowego Festiwalu im. Grzegorza Gerwazego Gorczyckiego), jednak BeCeK znany jest przede wszystkim jako organizator jednej z największych imprez teatralnych w południowej Polsce, Międzynarodowego Festiwalu TEATROMANIA. Przegląd istnieje od 2008 roku, a jego cechą charakterystyczną jest programowa otwartość. Znajdziemy tu więc spektakle niszowe, jak i te z repertuaru popularnych teatrów. Ambicją organizatorów jest łamanie konwencji i stawianie niewygodnych pytań, sztuka ma „wychodzić” z zamkniętych pomieszczeń w przestrzeń miasta, ma intrygować i zmuszać do myślenia. W ramach TEATROMANII odbywają się również spotkania z artystami, warsztaty teatralne dla młodzieży, warsztaty krytyki teatralnej oraz spotkanie dyskusyjne.

Wśród imprez sygnowanych logiem BeCeKu warto wspomnieć jeszcze: cyklu koncertów muzyki klasycznej Krawiecka Art Pasaż (odbywających się na ulicy Krawieckiej, w obrębie bytomskiego Rynku) oraz Ogólnopolski Festiwal Piosenki Poetyckiej „Kwiaty na kamieniach”. W minionym roku, instytucja ta współorganizowała również pierwszą edycję Bytom Film Festiwal.

 

 

źródło: metariały promocyjne Bytom Film Festiwal, https://www.bytomfilmfestiwal.org

Tak ważne miasto regionu jak Bytom, nie mogłaby funkcjonować bez instytucji muzealnej. Muzeum Górnośląskie jest jedną z najstarszych placówek na Śląsku (może poszczycić się przedwojenną tradycją). Choć z założenia nie zajmuje się ono działalnością artystyczną, to jednak wydatnie wspiera inicjatywy muzyczne, chociażby poprzez udostępnianie swoich pomieszczeń. W reprezentacyjnej sali Muzeum mieszczącej się w zabytkowej siedzibie dawnej Landatury Bytomskiej, odbywają się np. koncerty Kwartetu AKADEMOS z cyklu Bytomskie Poranki Kameralne. Goszczą tu również artyści występujący w ramach Międzynarodowego Festiwalu im. Grzegorza Gerwazego Gorczyckiego czy Festiwalu Muzyki Nowej.

Oprócz teatru operowego, w Bytomiu działa również scena teatru tańca – Bytomski Teatr Tańca i Ruchu Rozbark. Powstała wiosną 2014 roku instytucja zaprezentowała już kilka premier oraz jest organizatorem ciekawych projektów tanecznych, do których m.in. należą warsztaty tańca dla osób niepełnosprawnych. Teatr mieści się w budynku po dawnej cechowni kopalni Rozbark i jest dobrym przykładem zaadaptowania przestrzeni postindustrialnej na potrzeby działalności artystycznej. Scena powstała w miejsce zlikwidowanego Śląskiego Teatru Tańca i jest placówką, której zadaniem jest kontynuować i rozwijać tradycję taneczną miasta.

Oficjalna strona Teatru: https://www.teatrrozbark.pl/

Śląski Teatr Tańca przez wiele lat stanowił o charakterze i unikatowości Bytomia na kulturalnej mapie Śląska i Polski. Instytucja ta miała również bardzo duże zasługi dla promocji tańca współczesnego. Powstała w 1991 roku z inicjatywy tancerza i choreografa Jacka Łumińskiego. Wizytówką teatru była, organizowana od 1994 roku, Międzynarodowa Konferencja Tańca Współczesnego i Festiwal Sztuki Tanecznej (impreza kontynuowana przez Teatr Rozbark). Prezentowano na niej najciekawsze spektakle taneczne zaproszonych polskich i zagranicznych zespołów. W ramach Konferencji prowadzone były także bardzo intensywne warsztaty dla tancerzy, warsztaty pisania o tańcu (dla krytyków), fotografii tańca oraz menadżerów sztuki. Także w ciągu roku można było uczestniczyć w zajęciach tanecznych prowadzonych przez pracowników ŚTT. Teatr działał w mieście do 2013 roku, kiedy został zlikwidowany z powodów finansowych.

Kulturalną wizytówkę miasta dopełniają placówki edukacyjne. Są to przede wszystkim: Ogólnokształcąca Szkoła Muzyczna I i II stopnia im. Fryderyka Chopina, Ogólnokształcąca Szkoła Baletowa im. Ludomira Różyckiego oraz Wydział Teatru Tańca Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie. Oprócz tego zajęcia muzyczne prowadzą również dwa domy kultury oraz Bytomskie Ognisko Muzyczne.                                                          

Odsłona druga – imprezy cykliczne

Najważniejszą z imprez cyklicznych poświęconych muzyce i mających miejsce w Bytomiu jest z pewnością Międzynarodowy Festiwal im. Grzegorza Gerwazego Gorczyckiego. Jest to największy festiwal muzyczny województwa śląskiego, odbywający się rokrocznie, od 2006 roku. Jego celem jest promocja i propagowanie muzyki dawnej, ze szczególnym uwzględnieniem największego kompozytora polskiego baroku – Grzegorza Gerwazego Gorczyckiego (1665/67-1734). Urodził się on w Rozbarku, podbytomskiej wsi, która stanowi obecnie jedną z dzielnic miasta. Studiował w Pradze i Wiedniu, następnie osiadł w Krakowie, gdzie został kapelmistrzem katedry wawelskiej. Jego postać – przez wieki zapomniana – dziś powraca do powszechnej świadomości, miedzy innymi właśnie dzięki Festiwalowi. Impreza trwa ok. dwóch tygodni i odbywa się w kilkunastu miastach regionu (m. in. w Katowicach, Piekarach Śląskich, Świętochłowicach, Wodzisławiu czy Raciborzu). Gośćmi tegorocznej edycji byli np. The Kings Singers, Andreas Scholl i Huberman Trio, CAPELLA CRACOVIENSIS, Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia, Orkiestra kameralna miasta Tychy AUKSO czy Zespół Śpiewaków Miasta Katowice CAMERATA SILESIA.

Oficjalna strona festiwalu https://gorczycki.pl

 

Jednocześnie, obok „wielkiego” festiwalu Gorczyckiego rozwija się druga, dużo młodsza impreza – festiwal Gorczycki Antico e moderno. Inicjatywa, której organizatorem jest Śląskie Towarzystwo Muzyczne, ma na celu promocję i rozwój kultury muzycznej na terenie Bytomia. Jednocześnie, festiwal ma charakter bardziej edukacyjny – koncertom towarzyszą prelekcje oraz warsztaty.

 

plakat festiwalu 2014, źródło: https://gorczycki.org

Kolejną ważną imprezą odbywającą się w Bytomiu jest, organizowany przez Śląskie Towarzystwo Muzyczne, Festiwal Muzyki Nowej. Jak głosi informacja zamieszczona na stronie Festiwalu jest on „cyklicznym przedsięwzięciem odbywającym się w Katowicach i Bytomiu od 2001 roku, skierowanym na propagowanie najnowszych dzieł muzyki współczesnej”. Jego zadaniem jest prezentacja działań środowiska śląskich kompozytorów i muzyków. Współorganizatorem Festiwalu jest Orkiestra Muzyki Nowej, zespół specjalizujący się w wykonawstwie muzyki najnowszej. Jej dyrygentem jest Szymon Bywalec.

Oficjalna strona festiwalu:https://www.fmn.art.pl/strona.php

Wśród bytomskich festiwali warto wspomnieć jeszcze Ogólnopolski Festiwal Fagotowo-Obojowy im. Wiktora Osadzina i Edwarda Mandery.

Festiwale muzyki poważnej to jednak nie jedyne imprezy cykliczne odbywające się w mieście. Rokrocznie jest ono świadkiem koncertów gwiazd muzyki popularnej z okazji Dni Bytomia. Tak samo – co roku – ma miejsce Bytomska Noc Świętojańska – plenerowe, monumentalne przedstawienie Opery Śląskiej, organizowane przy współudziale zaproszonych gości (np. teatr Cscoconai z Debreczyna na Węgrzech, zespół Trebunie Tutki, Dżem). Do tej pory można było zobaczyć m.in. tytuły takie jak: Baron cygański, Halka czy Nabucco.

 

plakat Bytomskiej Nocy Świętojańskiej, źródło: https://www.bns.bytom.pl/

Na muzycznej mapie miasta nie może zabraknąć także propozycji dla mniejszej widowni. Taką jest np. Ogólnopolski Festiwal Piosenki Poetyckiej „Kwiaty na kamieniach”. Impreza, organizowana przez Bytomskie Centrum Kultury, odbywa się od 1992 roku i jest przeglądem solistów i zespołów zajmujących się piosenką artystyczną (aktorską, poetycką, poezją śpiewaną) Zmagania konkursowe połączone są z warsztatami wokalnymi i aktorskimi, wydarzeniu towarzyszą też koncerty gwiazd (byli to m.in. Marian Opania, Stanisława Celińska czy zespół Stare Dobre Małżeństwo). O randze festiwalu niech świadczy fakt, iż jeden z jego laureatów – Kamil Studnicki wygrał Grand Prix na 34. Przeglądzie Piosenki Aktorskiej we Wrocławiu.

 

Jedną z najmłodszych imprez (choć nie najmłodszą) jest wspomniany już na początku artykułu Międzygalaktyczny Zlot Superbohaterów oraz Kiermasz Twórczej Reanimacji Odpadów czyli Festiwal Dziwnie Fajnie. Zlot odbywa się od 2008 roku, a jego zadaniem jest promocja inicjatyw ekologicznych, prospołecznych oraz działań podmiotów zaliczanych do tzw. III sektora. Łączy walory kulturotwórcze z konkretną działalnością na rzecz miasta, angażując jego mieszkańców. Organizowane są koncerty (m.in. Pogodno, The Dumplings, Marika, Karolina Czarnecka) oraz warsztaty. “Twarzą” festiwalu jest Mariusz Kałamaga (kabaretu Łowcy.B), który organizuje go wraz z grupą działaczy społecznych znaną jako Kolektyw BytoMy. Współorganizatorem imprezy jest Bytomskie Centrum Kulturyoraz miasto Bytom. W roku 2011, Festiwal został nagrodzony Nagrodą Specjalną Związku Miast Polskich, w czasie Festiwalu Promocji Miast i Regionów w Warszawie. Relację z ostatniego Zlotu można obejrzeć pod adresem:

strona Zlotu na facebooku:

https://www.facebook.com/MiedzygalaktycznyZlotSuperbohaterow/timeline

____________________________