Chopin i jazz to połączenie nieobce słuchaczom. Nie dziwią nas już nowatorskie interpretacje dzieł fortepianowych kompozytora w wykonaniu Leszka Możdżera, Barbry Streisand, której preludia Chopina posłużyły za akompaniament, czy elektroniczno-fortepianowe aranżace stworzone przez belgijskiego Kreng. Jednak przykład polskiego zespołu Novi Singers, mającego w repertuarze mazurki, ballady, preludia i walce wybitnego romantyka, wydaje się być krzywdząco pomijany. Można byłoby wręcz wykrzyczeć: czy naprawdę nikt o tym nie pamięta?
Zespół Novi, czyli New Original Vocal Instruments, debiutujący 2 maja 1965 r. w Filharmonii Narodowej w Warszawie, to prekursorzy i techniczni mistrzowie polskiej wokalistyki jazzowej. Czwórka absolwentów dzisiejszego warszawskiego Uniwersytetu Muzycznego (Bernard Kawka, Ewa Wanat, Janusz Much, Waldemar Parzyński) wprowadziła do rozwijającego się nurtu polskiego jazzu modę na traktowanie ludzkiego głosu jako instrumentu – interpretacje te to jednak nie stylizowane, popisowe solo wokalne, lecz wierne oryginalnemu zapisowi nutowemu transkrypcje. W wypowiedzi Ewy Wanat dla Jazz Forum czytamy:
Spośród wszystkich instrumentów, głos ludzki to dla nas najlepszy instrument jazzowy – jego możliwości brzmieniowe, ekspresyjne i interpretacyjne są nieograniczone. Wiedzieliśmy, że w technice, którą wybraliśmy, jeszcze wiele można osiągnąć, dlatego postanowiliśmy zostać prawdziwymi improwizatorami – tworzyć muzykę śpiewając[1].
Polska formacja, wzorem zachodnich Swingle Singers, Double Six de Paris czy Hendricks and Ross, uczyniła wykonywanie aranżacji wokalnych utworów instrumentalnych swoim znakiem rozponawczym. W 1978 roku amerykański magazyn jazzowy Down Beat okrzyknął Novi Singers najlepszym zespołem wokalnym świata.
Spośród dziewięciu studyjnych albumów zespołu – w tym sztandarowego Torpedo, Bossa Nova czy Five, Four, Three bez wątpienia największy sukces komercyjny osiągnęły aranżacje jedenastu utworów fortepianowych Fryderyka Chopina, składające się na Novi Sing Chopin z 1971 roku. Był to pomysł nowatorski i odważny, łączący tradycje amerykańskiego modern jazzu z tradycją muzyki polskiej:
Chopin – znaczy muzyka. Chopin – znaczy Polska. Chcieliśmy zaśpiewać Chopina, ażeby zidentyfikować się z jego muzyką, aby odnaleźć w niej to, co nasze. W wielkiej prawdzie muzyki Chopina znaleźć fragment swojej prawdy[2], mówi cytat zawarty w opisie reedycji albumu z 2002 roku. Czy w aranżacjach Novi Singers przeważa więc jazzowa nowoczesność?
Odpowiedź jest, w dobie przerysowanych i faworyzujących wokalistę interpretacji, zaskakująca – Chopin w wykonaniu Novi Singers nie zmienił się… aż tak. Wybrane przez Bernarda Kawkę i resztę pozycje, takie jak Ballada f-moll Op. 52, Scherzo h-moll Op. 20, Mazurek e-moll Op. 41 No.2 czy Preludium Des-dur Op. 28 No. 15 to jedne z najbardziej znanych kompozycji wybitnego romantyka. Można więc przypuszczać, że konserwatywne podejście do opracowania związane było z wagą i miejscem tychże w twórczości kompozytora. Co w Novi Sing Chopin zachwyca najbardziej?
Wokaliści pozostali wierni charakterowi utworów oraz pozostawionym przez kompozytora wskazówkom – wiodący prym w wielonastrojowym Walcu Op. 34 No. 2 sopran realizuje nawet najniewygodniejsze dla wykonawcy mordenty oraz doskonale radzi sobie z kontrastami agogicznymi. Skomplikowana, trudna linia melodyczna w Scherzo h-moll Op. 20 (chyba najbardziej lirycznym z zawartych w wydawnictwie utworów) zostaje zrealizowana w pełni, z zachowaniem odpowiedniej dla wybranych fragmentów dynamiki. Najsłynniejsze preludia kompozytora – e-moll Op. 28 No. 4, Des-dur Op. 28 No. 15 i Fis-dur Op. 28 No. 14 to również przykłady działającej na korzyść artystów interpretacyjnej powściągliwości. Podobnie w przypadku mazurków – utworów wymagających nieprzeciętnego wyczucia oraz wrażliwości muzycznej. Lekkością zachwyca także Ballada f-moll Op. 52, najdłuższy utwór wydawnictwa.
Choć w większości opracowań partia “pierwszych skrzypiec” należy do Ewy Wanat, nie sposób też nie wyróżnić umiejętności technicznych głosów męskich – to doskonały, delikatny akompaniament, komplementujący główną linię melodyczną oraz charakterystyczną, chopinowską harmonię. Kontrasty barwowe: damski – męskie, określają także zmianę nastrojów wewnątrz utworu, np. we wspomnianym wcześniej Walcu Op. 34 No. 2. Aranżacja wokalna doprowadziła także do swoistej zmiany punktu widzenia – choć w materiale dźwiękowym nie wprowadzono żadnych zmian, niektóre z utworów wybitnego kompozytora brzmią wyraźnie jazzowo (tak jak przywodząca na myśl soundtracki filmowe wokalna aranżacja Mazurka a-moll Op. 17 No. 4)!
Wydawnictwo Novi Sing Chopin zapoczątkowało modę na inspirację chopinowskie w polskim jazzie i muzyce popularnej. Choć pod względem interpetacyjnym dość zachowawcze i konserwatywne, otworzyło drzwi kolejnym pokoleniom artystów, którzy tak jak czwórka muzyków z Warszawy, w twórczości Chopina odnajdowali definicję polskości i muzyki polskiej. Twórczość Novi Singers, dostępna dziś na płytach winylowych, reedycjach CD oraz w internecie (grupa skomponowała m. in. muzykę promującą projekt odrestaurowywania zabytków polskiej muzyki Fonoteka w 2008 roku), to definicja kreatywności tzw. polskiej szkoły jazzu. Dziewięć wydawnictw grupy to także przykład umiejętnego wykorzystania wpływów nowoczesnej muzyki Zachodniej w celu stworzenia własnego, rodzimego stylu.
——————————
[1] Jazz Forum, 1971/1
[2] https://www.empik.com/novi-sing-chopin-novi-singers,prod420212,muzyka-p
