edukatornia

Clara Wieck Schumann – sylwetka pianistki i kompozytorki

Clara Josephine Wieck Schumann, słynna  niemiecka kompozytorka, pianistka i pedagog, żyła w latach 1819–1896. Jej pierwszym nauczycielem muzyki był Friedrich Wieck, ojciec artystki.[1]

W 1830 roku w Gewandhaus w Lipsku odbył się jej debiut pianistyczny oraz kompozytorski (podczas koncertu wykonała swoją kompozycję Variationen über ein Originalthema). To wydarzenie zapoczątkowało jej ożywioną działalność artystyczną prowadzoną w całej Europie. Częstym miejscem występów był wspomniany przeze mnie Gewandhaus w Lipsku.[2] Innymi ważnymi wydarzeniami artystycznymi były koncerty odbywające się w wielu krajach europejskich m.in. w: Berlinie, Wiedniu [3], Rosji, Anglii, Holandii, Belgii, Danii, Szwajcarii i Francji. Po 1890 roku występowała już jedynie na kameralnych koncertach prywatnych wraz ze znakomitymi wykonawcami, takimi jak: J. Joachim, czy też R. Muhlfeld.

W 1843 roku została powołana przez F. Mendelssohna na stanowisko profesora klasy fortepianu w konserwatorium muzycznym w Lipsku, a w 1878 roku pracowała również jako pedagog w nowo założonym konserwatorium we Frankfurcie nad Menem. Jedną z jej najbardziej znanych uczennic była pianistka i kompozytorka polskiego pochodzenia, Natalia Janotha.

Clara Schumann w 1840 roku wyszła za mąż za słynnego kompozytora Roberta Schumanna. Aby doszło do zawarcia związku małżeńskiego artystka musiała stoczyć walkę ze swoim despotycznym ojcem. Historia tej romantycznej miłości stanowiła inspirację dla wielu utworów literackich, a współcześnie nadal jest ważnym obiektem zainteresowania.

Na łamach opowieści o miłości Schumannów powstał film Geliebte Clara w reżyserii Helmy Sanders-Brahms.

Dużym powodzeniem cieszył się także musical Twin Spirits wraz z udziałem znanego wokalisty reprezentującego nurt muzyki rozrywkowej – Stinga (w reżyserii Johna Cairda). 

Po śmierci swojego męża, kompozytorka musiała łączyć obowiązki matki z intensywną działalnością artystyczną.

Artystka zajmowała czołowe miejsce wśród XIX–wiecznych pianistów. Stawiana była wielokrotnie obok takich twórców, jak: F. Liszt, J. Brahms, czy A. Rubinstein. Podczas koncertów wykonywała różnorodne utwory m.in. o charakterze czysto wirtuozowskim (np. I. Moschelesa, S. Thalberga). Wielokrotnie dokonywała licznych prawykonań utworów swojego męża oraz J. Brahmsa. W jej repertuarze obecne były również dzieła fortepianowe F. Schuberta, F. Mendelssohna, J. S. Bacha [4], L. van Beethovena i F. Chopina.

Utwory ostatniego z wymienionych przeze mnie wyżej kompozytorów, stanowiły ważną pozycję w repertuarze C. Schumann. Pierwszym utworem, który wykonała jako dwunastoletnia dziewczyna podczas koncertu w Weimarze, były Wariacje B-dur op. 2. Od 1833 roku najczęściej wykonywała inne dzieła polskiego kompozytora: Koncert e-moll op. 11 oraz Trio g-moll op. 8 na fortepian, skrzypce i wiolonczelę. Podczas jednego z ostatnich występów publicznych zaprezentowała Koncert f-moll op. 21.

Warto pamiętać, iż C. Schumann reprezentowała dojrzały styl pianistyczny. Był on kształtowany przede wszystkim pod wpływem utworów L. van Beethovena, F. Chopina, R. Schumanna i J. Brahmsa. Cechami, odgrywającymi dużą rolę oprócz wirtuozerii, był pogłębiony dramatyzm, głębia i intensywność dźwięku. Ważną rolę podczas jej koncertów odgrywały także improwizacje.[5]

Niektóre z nich zostały zapisane przez kompozytorkę (przykładowo Präludien und Vorspiele z 1895 roku[6]). C. Schumann tworzyła również kadencje do utworów m.in. L. van Beethovena (np. do IV Koncertu fortepianowego G-dur), czy też W. A. Mozarta (do Koncertu fortepianowego d-moll KV 466).

Artystka uczestniczyła też w pracy nad edycją wydania zbiorowego dzieł swojego męża, R. Schumanna (częściowo przy współpracy z J. Brahmsem, w latach 1879 – 1893) oraz F. Chopina (od 1846 roku przez okres około 10. lat).

Niestety dzieła kompozytorki pozostawały zawsze w cieniu działalności twórczej męża, który twierdził, że najciekawsze i najbardziej bezpośrednie utwory jego żona napisała przed ślubem. Nie zawahał się użyć w stosunku do twórczości swojej żony popularnego niemieckiego określenia “Frauenzimmerarbeit – w dosłownym tłumaczeniu oznaczające „produkt pokoju kobiecego”, co można określić jako typową, ckliwą twórczość kobiecą.

Kiedy żyła, uwagę zwrócono przede wszystkim na utwory skomponowane wspólnie z R. Schumannem, a mianowicie – 12 Gedichte aus F. Ruckerts, Liebesfrühling, czy też wzajemne zapożyczenia tematów (Impromptus über ein Thema von C. Wieck, Lipsk 1833 rok; Variationen über ein Thema von R. Schumann, Lipsk 1854 rok).

Jednym z nielicznych dzieł, na które współcześni kompozytorce odbiorcy zwrócili uwagę, był Koncert fortepianowy a-moll op. 7, który wykonała w 1835 roku w Gewandhaus pod batutą F. Mendelssohna. Utwór ten nosi ślady inspiracji muzyką J. N. Hummla.

Do 1839 roku (przed zawarciem związku małżeńskiego) kompozytorka wydała dwanaście opusów dzieł fortepianowych: wariacji, tańców i utworów charakterystycznych.

Z okresu małżeństwa z Schumannem pozostały liczne pieśni[7], Trio fortepianowe g-moll, Wariacje op. 20 ofiarowane mężowi w 1843 roku z okazji urodzin (temat jest cytatem z kompozycji “Bunten Blättern R. Schumanna), Romance na fortepian op. 21 (op. 22 to druga wersja tego utworu na fortepian i skrzypce, dedykowana wybitnemu skrzypkowi, J. Joachimowi).

Dla upamiętnienia pięćdziesiątej rocznicy swojego ślubu C. Schumann napisała Marsz na złote wesele (kompozycja zawierała cytaty m.in. z Karnawału R. Schumanna, z 1879 roku).

Po śmierci męża kompozytorka stopniowo rezygnowała z pracy twórczej na rzecz działalności pianistycznej i sprawowania opieki nad domem rodzinnym.

Wzrost zainteresowania twórczością artystki przypada na lata 70. XX wieku. Wtedy to pojawiły się edycje zbiorowe oraz nagrania kameralnych, solowych (w większości przeznaczonych na fortepian), a także pieśni i utworów chóralnych. Do najsłynniejszych firm fonograficznych, które zajmowały się nagrywaniem utworów C. Schumann, należały: Koch, Callope, Hyperion, Bayer.

———————————-

[1] W wieku 11 lat C. Schumann rozpoczęła naukę harmonii i kontrapunktu pod kierunkiem Theodora Weinliga (kantora w kościele św. Tomasza w Lipsku), następnie – u zaprzyjaźnionego z F. Wieckiem kapelmistrza Heinricha Dorna oraz Gottlieba Reissinga (Drezno). O stopniu zaawansowania w nauce kompozycji świadczy fakt, iż artystka już w młodym wieku podejmowała pierwsze próby tworzenia muzyki polifonicznej.

[2] Warto wspomnieć, że aż 21 koncertów odbyło się pod batutą F. Mendelssohna. (np. prawykonanie Koncertu fortepianowego a-moll op. 54 R. Schumanna w 1846 r.).

[3] C. Schumann otrzymała we Wiedniu tytuł Kamervirtuosin i honorowe członkostwo Gesellschaft der Musikfreunde.

[4] Clara Schumann wypowiadała się na temat twórczości J. S. Bacha w następujący sposób: Głęboka złożoność, poetyka i humor nowej muzyki ma swoje źródło najczęściej w Bachu.

[5]  Praktyka improwizacji fortepianowej stała się bardzo popularna w XIX wieku. Na jej temat wypowiadali się wirtuozi i dydaktycy m.in. I. Hummel (w swoich pracach dydaktycznych wspomina o „swobodnym fantazjowaniu”, u podstaw którego leżała doskonała technika palcowa), C. Czerny (wyróżnił trzy elementy improwizacji: preludiowanie, kadencjonowanie, właściwa improwizacja), F. Kalkbrenner.; F. Chopin, wysoko ceniony przez C. Schumann, wielokrotnie improwizował podczas swoich koncertów m.in. na tematy pochodzące z pieśni polskich (W mieście dziwne obyczaje, Świat srogi).

[6]  Präludien und Vorspiele zostały wydane w Nowym Jorku w 1999 r.

[7]  Dwa cykle pieśni powstały w latach czterdziestych XIX wieku: pierwszy z cyklów – op. 37 kompozytorka dedykowała królowej duńskiej, drugi – op. 23 powstał dla przyjaciółki z młodości – Livii Frege.

———————————-

BIBLIOGRAFIA:

1. A. Neuer, Clara Schumann, hasło [w]: Encyklopedii Muzycznej PWM [„S – Sł”] , Kraków 2007;

2. I. Poniatowska, Chopin w kręgu przyjaciół, cz. III: Chopin – Schumann – Clara Wieck Schumann; H. Loos – Chopin w repertuarze koncertowym Clary Schumann, wyd. Neriton, Warszawa 1997;

3. I. Poniatowska, Muzyka fortepianowa i pianistyka w wieku XIX, wyd. REWASZ, Warszawa 1991;

4. K. Stephenson, Clara Schumann: Komponistin – Bearbeiterin – Herausgeberin, Bonn / Bad Godesborg, Inter Nationes, 1969.

Wesprzyj nas
Warto zajrzeć