Dzięki wydawnictwu Astraia w ciągu kilku ostatnich lat ukazały się po polsku dwie bardzo wartościowe książki biograficzne – pierwsza, dotycząca życia i twórczości Georga Friedricha Haendla, napisana przez wybitnego interpretatora jego dzieł, Christophera Hogwooda i druga, przybliżająca postać Dietericha Buxtehudego, autorstwa Kerali J. Snyder, emerytowanej profesor muzykologii w Eastman School of Music na Uniwersytecie Rochester (USA). Książka ta choć w małej części zapełnia poważne luki literatury dotyczącej muzyki dawnej w języku polskim. Publikacja musiała niestety czekać na polskie tłumaczenie aż 22 lata. Przekładu podjął się wybitny specjalista wykonawstwa historycznie poinformowanego – organista i muzykolog z Krakowa, Marcin Szelest. Polskie wydanie zostało uzupełnione w stosunku do pierwszego z roku 1987 o liczne materiały źródłowe niedostępne w momencie pisania książki z powodów politycznych (żelazna kurtyna).
Książka została podzielona na trzy części (te zaś łącznie na jedenaście rozdziałów), co zapowiada już podtytuł życie, twórczość, praktyka wykonawcza. Zawiera ona także obszerne dodatki dotyczące źródeł historycznych. Autorka sama zaznacza, iż pierwszą część pracy adresuje do szerokiej grupy melomanów, drugą kieruje do teoretyków i muzykologów, trzecia zaś stanowi wartościową pomoc dla badaczy i wykonawców.
Pierwsza część książki w sposób wyczerpujący i z dbałością o szeroki kontekst opisuje „świat Buxtehudego”. Ten wybitny kompozytor należy do twórców, którzy zawdzięczają swoją popularność dopiero prądom wykonawstwa historycznie poinformowanego drugiej połowy ubiegłego stulecia. Autorka szczegółowo objaśnia i przedstawia niejasności związane z pochodzeniem i narodowością mistrza z Lubeki. Doskonale uświadamia czytelnikowi realia północnoniemieckich miast w schyłkowej fazie świetności Hanzy. Mało kto pamięta, iż niemiecki etos protestancki wytworzył takie fenomeny kulturowe, jak ustawy antyzbytkowe przywoływane przez autorkę przy okazji opisu ślubu Buxtehudego w Lubece. Część ta pozwala także zrozumieć, jakie czynniki, dzieła i druki kształtowały w dzieciństwie i młodości gust muzyczny Dietricha. Pokazuje także, na tyle, na ile to możliwe, charakter i „ludzkie” oblicze Buxtehudego. Opisuje topografię, strukturę społeczną i kościelną najważniejszego miasta w życiu wielkiego kompozytora – Lubeki. Wykonawca dzieł organowych (a, jak wiemy, twórczość ta zajmuje bardzo poczesne miejsce w dorobku Buxtehudego) czuje pewien niedosyt w ilości fachowych specyfikacji instrumentów, szczególnie tych, które poprzedziły wielki instrument w Kościele Mariackim w Lubece. Wiąże się to z poświęcaniem zbyt dużej uwagi dyspozycji organów kosztem realnych wartości brzmieniowych i specyfiki traktury.
Część druga doskonale balansuje między podejściem analitycznym, a przystępnym dla odbiorcy pisarstwem. Autorka omawia poszczególne gatunki i style, wskazując na ich genezę i analizując ich reprezentacje w twórczości Buxtehudego. Być może więcej uwagi i bardziej wnikliwej analizy, zwłaszcza pod względem retorycznym, domagają się wybitne kantaty Buxtehudego, które cieszą się dziś wyjątkowo dużym zainteresowaniem wykonawców. Snyder zwraca również uwagę na typową cechę twórców baroku północnoniemieckiego, a mianowicie bardzo biegłe opanowanie kontrapunktu oraz całego rzemiosła muzyki spekulatywnej. Bardzo dużo miejsca autorka poświęca twórczości przeznaczonej na instrumenty klawiszowe, omawiając ją według gatunków. Duże zróżnicowanie tej twórczości sprawiło, że opracowanie okazało się bardzo obszerne. Podejmowany jest również problem bardzo żywy dziś w kręgu wykonawstwa historycznie poinformowanego dotyczący stylus phantasticus. Książka pokazuje niejednoznaczność wspomnianego terminu i bardzo poważne konsekwencje wykonawcze wynikające z interpretacji tego zagadnienia.
Trzecia cześć dotyczy źródeł i praktyki wykonawczej. Praca w uporządkowany sposób przedstawia główne źródła muzyki Buxtehudego wraz z ich pochodzeniem i krytycznym komentarzem. Ten fragment szczególnie sprzyja krytycznemu, świadomemu podejściu wykonawcy do posiadanego wydania nutowego. Dobrym uzupełnieniem w zakresie muzyki klawiszowej jest wstęp do najlepszego obecnego na rynku wydania dzieł klawiszowych Dietricha Buxtehudego autorstwa Michaela Belottiego. Pomaga on dostrzec i skorygować błędy, w które obfitowały starsze edycje. Na szczególne wyróżnienie zasługują fragmenty dotyczące artykulacji, tempa i registracji, stanowiące doskonałe skodyfikowane kompendium wiedzy, które powinno być obowiązkową lekturą dla młodych adeptów sztuki organowej już na poziomie szkoły średniej.
Dodatki pełne są źródeł historycznych (takich jak porządek nabożeństwa protestanckiego), przydatnych zarówno w pracy badawczej, jak i w świadomym podejściu do wykonania.
Czytelnik ma także możliwość zapoznania się z muzyką lubeckiego mistrza dzięki płycie, która została dołączona do publikacji. Uwieczniono na niej najbardziej reprezentatywne dzieła Buxtehudego, takie, jak np. kantata sopranowa O Dulcis Jesu. Wykonawcami są przyjaciele autorki – znakomici muzycy z całego świata. Sposób ich gry (i śpiewu) można śmiało nazwać wykonawstwem historycznie poinformowanym, czy tzw. stylowym.
Książka Kerali J. Snyder przybliża postać jednego z najważniejszych kompozytorów północnoniemieckiej muzyki barokowej. Poza wiedzą dotyczącą samego kompozytora kreśli ona szeroki kontekst epoki, jest też doskonałym źródłem tekstów z epoki przetłumaczonych na język polski. Pozycja ta opisuje ponadto kilka ważnych zagadnień, jak np. życie muzyczne bardzo ważnego ośrodka organowego, jakim był Hamburg. Książka jest szczególnie przydatna w czasach wzmożonego zainteresowania muzyką dawną, zwłaszcza w obliczu dużych i bolesnych braków w literaturze polskojęzycznej.
———
Kerala J. Snyder, Dieterich Buxtehude. Życie, twórczość, praktyka wykonawcza, Wydawnictwo Astraia, Kraków 2010.
