Cykl muzyczny Nostalghia – Song for Tarkovsky został stworzony przez francuskiego pianistę i kompozytora, Françoisa Couturiera. Utwory Couturiera to szczególny gatunek – nie tyle muzyka filmowa, co muzyczny komentarz do filmów: Muzyka inspirowana filmami Andrieja Tarkowskiego, jego ulubionymi aktorami i sposobem, w jaki [reżyser] gra odcieniami barw i dźwięków, jak mówi sam kompozytor. Couturier traktuje filmy Tarkowskiego jako długie, hipnotyzujące poematy. I choć tak mało w nich muzyki, to jednak subtelny świat dźwięków, ciszy i obrazów, okazał się wystarczającą inspiracją dla kompozytora.
Kino Tarkowskiego wpisuje się w utwory Couturiera na różne sposoby. Tytuły kolejnych części Nostalghii nawiązują do konkretnych filmów (m.in. Le Sacrifice, Nostalghia, Solaris I, Solaris II, Andreï, Ivan, Stalker). Niektóre fragmenty cyklu dedykowane są także osobom, które towarzyszyły Tarkowskiemu w jego pracy: operatorowi Svenowi Nykvistowi (Crépusculaire), scenarzyście Tonino Guerry’emu (Nostalghia), kompozytorowi Edwardowi Artemiewowi (Stalker) oraz aktorom: Erlandowi Josephsonowi (L’éternel Retour) i Anatolijowi Sołonitsynowi (Toliu). Książeczka płytowa, poza spisem utworów i wykonawców, zawiera szereg czarno-białych i kolorowych fotografii z filmów Tarkowskiego, widać na nich twarze aktorów i opustoszałe, rozległe pejzaże. Komentarz kompozytora ogranicza się tylko do kilku zdań, najważniejsza okazuje się sama muzyka.
Utwory Couturiera nie mają wyrazistego początku ani zakończenia. Dzięki temu słuchacz wnika od razu w powolny rytm kompozycji, a poczucie zatrzymania czasu umacniają swobodne improwizacje instrumentalne, przypominające o muzyce jazzowej. Podobnie jak w filmach rosyjskiego reżysera, tak i tutaj pojawiają się cytaty z muzyki klasycznej. Nawiązania do utworów Jana Sebastiana Bacha, Giovanniego Battisty Pergolesiego, czy współczesnego rosyjskiego kompozytora, Alfreda Schnittkego nigdy nie są dosłowne i natychmiastowe. Cytaty, wprowadzone za pomocą kilku niejednoznacznych akordów, dopiero z czasem przeobrażają się w znane motywy i prowadzą do kulminacji. Wykonawcy: Anja Lechner (wiolonczela), Jean-Marc Larché (saksofon sopranowy), Jean-Louis Matinier (akordeon) i sam Couturier (fortepian) potrafią zahipnotyzować swą grą. Najczęściej wykonują swoje partie samotnie, tylko w niektórych momentach delikatnie towarzyszą sobie nawzajem. Wiele jest w tych kompozycjach ciszy, pauz, a także wrażliwości brzmieniowej, typowej dla muzyki współczesnej. Wysokie dźwięki, utrzymane na skraju rejestru instrumentów, wydają się nierealne i zamazane. Wykonywane cicho, na granicy słyszalności, skłaniają słuchacza do czujności i nasłuchiwania.
Nostalghii można słuchać na różne sposoby: jako cyklu lub jako pojedynczych utworów, jako „lekturę uzupełniającą” do filmów, ale także samodzielną kompozycję. Niezależnie od wybranej drogi, efekt okaże się jednak podobny. Wyciszenie, skupienie, zatrzymanie czasu.
François Couturier Nostalghia – Song for Tarkovsky
ECM Records 1979
987 7379
por. Musli Magazine 2010
