Jak to się stało, że największy kompozytor muzyki zachodniej znalazł zatrudnienie na dworze polskiego króla? Wraz ze śmiercią elektora Augusta II Mocnego 1 lutego 1733 roku rozpoczął się pięciomiesięczny okres żałoby. Jan Sebastian Bach wiązał ze wstąpieniem na tron jego następcy –jedynego syna zmarłego króla, pewne nadzieje. Liczył na to, że uda mu się zdobyć tytuł nadwornego kompozytora. Czy mu się to udało? Zadanie związane było dla Bacha z wyzwaniem nowego rodzaju. Blisko pięćdziesięcioletni kompozytor od dekady był kantorem w kościele św. Tomasza w Lipsku. Pisał przede wszystkim muzykę dla kościoła protestanckiego, gdy tymczasem August III Sas był z wyznania rzymskim katolikiem. Jedyny prawowity syn Augusta II Mocnego poszedł za przykładem swojego ojca, przystępując do Kościoła rzymskokatolickiego w 1712 roku. Bach musiał uwzględnić ten fakt, pisząc dedykowany mu utwór. W okresie żałoby lipski kantor opracował zatem Kyrie i Glorię Mszy h-moll, którą w nadziei uzyskania tytułu nadwornego kompozytora zadedykował młodemu Sasowi.
Autograf fragmentu Mszy h-moll, Benedictus, Jana Sebastiana Bacha (Bach digital archive, Lipsk)
Kim był August III Sas? Po pierwsze, elektorem Saksonii. Tytuł odziedziczył po ojcu. Po drugie, królem Polski – kontrowersyjnym, ponieważ większym stopniu zainteresowanym sztuką (a przy okazji rozrywkami i przyjemnościami) niż sprawami państwowymi. Niektórzy zarzucają mu, że przyczynił się do przyspieszenia rozbiorów Polski, inni twierdzą, że dzięki prowadzeniu pokojowej polityki odwlekł rozbiory o kilkadziesiąt lat. Nie ulega wątpliwości, że Sas był wybitnym mecenasem sztuki. Kwestie administracyjne pozostawił swojemu głównemu doradcy Heinrichowi von Brühlowi, który z kolei oddał część polskich spraw w ręce wpływowego rodu Czartoryskich. Sam chętnie oddawał się opiece nad sztuką i artystami. W 1748 roku wzniósł w Ogrodzie Saskim w Warszawie Operalnię, budynek teatralny bogato wyposażony w maszyny i dekoracje. Operalnia stała się zalążkiem polskiego teatru narodowego, który miał się narodzić już wkrótce – pod egidą Stanisława Augusta Poniatowskiego. Angażował znakomite zespoły włoskiej commedia dell’arte oraz świetnych artystów opery i baletu. Dbał o sztukę zarówno w Warszawie, jak i w Dreźnie – Galeria Drezdeńska wzbogaciła się dzięki niemu o wiele arcydzieł malarskich światowej klasy. Królem Polski został ogłoszony 5 października 1733 roku. Odtąd rozpoczął starania o zmuszenie swojego rywala, wybranego w elekcji większością głosujących Stanisława Leszczyńskiego do zrzeczenia się korony. Na króla Polski koronowano go w Krakowie 17 stycznia roku 1734, ale za faktycznego władcę uznano w Warszawie dopiero w czerwcu 1736. Bach ofiarował dwie części Mszy przyszłemu królowi 27 lipca 1733 roku. Istnieje domniemanie, że zostały one wówczas również wykonane, co miałoby mieć miejsce w kościele św. Zofii w Dreźnie. Jest to wielce prawdopodobne, tym bardziej że miesiąc wcześniej posadę organisty objął w tej świątyni syn kompozytora Wilhelm Friedemann Bach.
Długotrwałe starania Bacha o posadę dworską zakończyły się powodzeniem. W 1736 roku, gdy sytuacja polityczna nieco się ustabilizowała, Bach otrzymał funkcję kapelmistrza kapeli drezdeńskiej jako królewsko-polski i elektorsko-saski kapelmistrz dworski oraz tytuł królewsko-polskiego i elektorsko-saskiego kompozytora dworskiego.
Ubiegając się o posadę na dworze, Bach uhonorował władcę dodatkowo cyklem specjalnych koncertów. W dniu 3 sierpnia 1733, by uczcić imieniny Sasa, zapoczątkował serię wykonań swoich świeckich kantat mających stanowić wyraz hołdu dla władcy. Pierwsza kantata zaginęła; kolejna, Kantata BWV 213 na cześć Fryderyka Krystiana Leopolda Wettyna, syna Augusta III Sasa, została wykonana 5 września 1733. Kolejną była Kantata BWV 214 skomponowana dla małżonki władcy Marii Józefy Habsburżanki i wykonana 8 grudnia 1733, a następną kantata wykonana 19 lutego 1734, z okazji koronacji Sasa na króla Polski (utwór zaginął).
Warto dodać, że Polska miała od tego czasu dwóch królów. Przez kolejne lata toczyła się w kraju wewnętrzna wojna o sukcesję. Kolejne dzieło z okazji imienin króla, wykonane 3 sierpnia 1734 roku, pozostaje nieznane. Natomiast Kantata BWV 215, gratulacyjna, z 5 października 1734 została wykonana w obecności monarchy. Napisana została z okazji rocznicy ogłoszenia Augusta III Sasa królem Polski. Utwory wykonywano pod gołym niebem, a koncertom nierzadko towarzyszyły wspaniałe iluminacje. Doniesienia prasowe dowodzą, że odbijały się one szerokim echem wśród melomanów. Muzykę uroczystych świeckich kantat skomponowaną przez Bacha na cześć Augusta III Sasa mieli okazję usłyszeć w zmodyfikowanej formie również mieszkańcy Lipska. Adaptując część kantat (głównie 213-15) Bach stworzył Oratorium bożonarodzeniowe, które zostało wykonane w sześciu częściach między Bożym Narodzeniem 1734 roku a Objawieniem Pańskim 1735 roku. Prośba Bacha o posadę na dworze drezdeńskim została spełniona dopiero po trzech latach, w roku 1736, gdy ustabilizowała się sytuacja polityczna. Z pewnością w uzyskaniu tytuł królewskiego „Hofkomponist” dopomogła interwencja hrabiego Hermana Karla von Keyserlingka, opiekuna Bacha. W geście podziękowania lipski kantor złożył hołd dworowi dwugodzinnym recitalem organowym na nowym instrumencie słynnego ówczesnego organmistrza Gottfrieda Silbermanna. Koncert odbył się w Kościele Mariackim w Dreźnie 1 grudnia 1736 roku.
Tylko około jedna trzecia Mszy h-moll stanowi oryginalną kompozycję. Zgodnie z ówczesną praktyką Bach wykorzystał napisane już utwory (głównie kantaty), aby uformować korpus utworu. Mszę zaczął pisać w 1733 roku, a zakończył dopiero pod koniec życia, w roku 1749. Utwór jest dziś uznawany za jedno z najważniejszych osiągnięć Bacha, a zarazem jedno z największych arcydzieł muzyki zachodniej.
