Ze stowarzyszeń istnieją: stowarzyszenie spożywcze p. n. „Oszczędność”, straż ogniowa ochotnicza, resursa (przeszło 200 członków) z czytelnią, biblioteką, salą balową w której odbywają się koncerty i przedstawienia teatralne – tak w dziewiętnastowiecznym Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego podsumowywał życie kulturalne Radomia autor hasła poświęconego temu miastu[1].
Inaczej było przed, inaczej i po tej dacie. W Radomiu, z racji bliskości z jednej strony Warszawy, a drugiej – Kielc zawsze dużo się działo. Jak na sinusoidzie, po okresach rozkwitu przychodziły fazy zapaści, a po nich ponowna odbudowa i ożywienie. Wszystkie przemiany znajdowały odzwierciedlenie w życiu kulturalnym miasta.
Do historii muzyki wpisał się Radom bardzo wcześnie. W okresie działalności średniowiecznych kompozytorów tzw. szkoły burgundzkiej, ok. 1430 roku powstają dwie kompozycje oparte na rewolucyjnej dla dalszego rozwoju muzyki europejskiej technice fauxbourdon. Obok Postcommunio z mszy Gillaume’a Dufaya drugim dziełem utrzymanym w tej trzygłosowej technice jest Magnificat Mikołaja z Radomia (ok. 1400-ok. 1450).
INSTYTUCJE / WYDARZENIA
Dziś pamięć o piętnastowiecznym kompozytorze kultywuje powstała w 2000 roku Fundacja Ars Antiqua Radomiensis (www.festiwal.radom.pl), która jest organizatorem corocznej imprezy – Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Dawnej im. Mikołaja z Radomia. Wśród stałych bywalców znajduje się zespół Ars Nova i Rocal Fuza (obok nich wystąpiło dotąd w Radomiu w sumie ok. 70 zespołów), a do solistów, którzy gościli na dotychczasowych edycjach festiwalu, należy m.in. Emma Kirkby. Podczas jesiennych dni festiwalowych usłyszeć można największe dzieła polskiego i europejskiego średniowiecza i renesansu, a wśród nich Alleluja Mikołaja z Radomia, które z inicjatywy Fundacji Ars Antiqua Radomiensis stało się hejnałem miasta:
Dorocznym wydarzeniem, nad którym pieczę trzyma Towarzystwo Muzyczne, są odbywające się od przeszło piętnastu lat Radomskie Spotkania Młodych Kameralistów. Jest to impreza skierowana przede wszystkim do młodych muzyków, uczniów szkół muzycznych, którzy występują podczas imprezy zarówno w roli słuchaczy, jak i prezentują swoje umiejętności na scenie.
Współorganizatorem imprezy jest Zespół Szkół Muzycznych im. Oskara Kolberga (dyr. Robert Pluta), instytucja, która w ostatnim czasie mogła fetować wielkie wydarzenie o ogromnym znaczeniu nie tylko dla uczniów i nauczycieli szkoły, lecz także dla całej społeczności Radomia i życia muzycznego miasta. Po ponad półwieczu istnienia placówki i jej licznych przeprowadzkach w 2011 roku otwarto nowy budynek szkoły (projekt: pracownia Archi-Rad 2000), w którym po latach uczniowie znaleźli wystarczająco dużo miejsca na porządną naukę, a wszyscy mieszkańcy miasta – wybitne na mapie całej Europy miejsce przeznaczone na koncerty.
(copyright: Archi-Rad 2000)
Salę koncertową (zaprojektowaną tak, by móc swobodnie dostosować akustykę do wielkości zespołu i pożądanego efektu – chcecie kościelny pogłos? Nic nie stoi na przeszkodzie! A może wolicie ciepłe brzmienie domowego salonu? Bardzo proszę!) ze studiem nagrań podziwiają wszyscy, którzy tylko mają okazję koncertowania w Radomiu.
(copyright: Archi-Rad 2000)
ZESPOŁY
Bardzo często w Sali Koncertowej im. Krzysztofa Pendereckiego (szkoła dysponuje także Salą Kameralną im. Marii Fołtyn) występują radomskie orkiestry, jak Młodzieżowa Orkiestra Smyczkowa „Divertimento” oraz Radomska Młodzieżowa Orkiestra Dęta „Grandioso” (podlegająca formalnie Młodzieżowemu Domowi Kultury im. Heleny Stadnickiej; obydwa zespoły założone i prowadzone przez długi czas przez wieloletniego dyrektora PSM I i II st., a potem ZSM w Radomiu, Zdzisława Włodarskiego). W zespołach tych grają uczniowie i absolwenci radomskich szkół muzycznych, dzięki zaangażowaniu których zespoły te liczą się na polskiej i międzynarodowej arenie (RMOD „Grandioso” koncertowała na wielu festiwalach i konkursach w Polsce, występowała też we Włoszech, na Łotwie, w Niemczech, Rosji, Czechach i Francji www.grandioso.rmod.webd.pl).
(copyright: RMOD “Grandioso”)
Profesjonalnym zespołem zawiązującym do tradycji orkiestry symfonicznej, która działała w Radomiu od 1953 roku, jest Radomska Orkiestra Kameralna, zespół powołany do życia w 2007 roku, któremu przewodzi od początku Maciej Żółtowski (www.rok.art.pl).
(copyright: Archi-Rad 2000)
Wieczory muzyczne organizowane w Sali Koncertowej Urzędu Miejskiego z roku na rok przyciągają coraz większe grono melomanów. Radomska Orkiestra Kameralna wpisała się już w muzyczny pejzaż miasta, przekonując swą działalnością, że nie jest kolejną muzyczną efemerydą, a zespołem o dalekosiężnych planach i szeroko zakrojonej działalności. Początki orkiestry obejmowały tylko koncerty. Dziś, oprócz zaproszeń na regularne spotkania z różnorodnym repertuarem skierowanych do dorosłych miłośników tego rodzaju sztuki, jak i dzieci i młodzieży (poranki muzyczne), orkiestra nagrywa płyty, a także organizuje cykliczne festiwale i kursy mistrzowskie (Międzynarodowy Festiwal Kwartetów Smyczkowych, Międzynarodowa Akademia Dyrygentów). W 2012 roku była też gospodarzem kilku zamiejscowych koncertów organizowanych w ramach Wielkanocnego Festiwalu Ludwiga van Beethovena. Bardzo dobre recenzje zebrała debiutancka płyta Radomskiej Orkiestry Kameralnej, na której w kompozycjach Grażyny Bacewicz zaprezentował się także pianista, Bartłomiej Kominek (DUX 0691, 2008). Płyta została wyróżniona przez hiszpański magazyn „Scherzo” i francuski „Diapason”:
Jazz i muzykę popularną reprezentuje natomiast istniejący od 1995 roku big band “MUNDANA”, od początku prowadzony przez Zbigniewa Bidzińskiego. Od początku istnienia z zespołem współpracowało już ponad stu muzyków, a część z nich towarzyszy big bandowi od samego początku. Zespół uświetnia lokalne wydarzenia kulturalne i imprezy, nakierowany jest też mocno na pokazywanie swojego dorobku na zewnątrz. Bierze czynny udział w krajowych i międzyanrodowych festiwalach, ostatnio w Bańskiej Bystrzycy na Słowacji.
LUDZIE
Z Radomską Orkiestrą Kameralną związany jest młody radomski kompozytor, Przemysław Zych (współzałożyciel zespołu). Obok wielu znanych, pochodzących z Radomia postaci świata muzyki i muzykologii (Maria Fołtyn, Andrzej Dutkiewicz, Zofia Helman, Alicja Helman, Iwona Lidstedt) Przemysław Zych należy do najmłodszego pokolenia artystów wywodzących się z tego miasta, cały czas związany jest z Radomiem, gdzie wykonuje swoje kompozycje i pracuje w Zespole Szkół Muzycznych. W 2012 roku artysta otrzymał stypendium Instytutu Muzyki i Tańca w ramach programu „Kompozytor – rezydent”. Dzięki niemu odbyły się prawykonania trzech najnowszych kompozycji: Irritum na instrumenty i elektronikę, Koncert na flet i orkiestrę kameralną (Anna Włodarska-Szetela – flet) oraz Foksal 13.
Oprócz niego istotnym nazwiskiem związanym z Radomiem jest też Wioletta Chodowicz, śpiewaczka (sopran), którą słuchać i oglądać można nie tylko w Polsce (Teatr Wielki – Opera Narodowa w Warszawie, Opera Wrocławska, Teatr Wielki w Poznaniu, Teatr Wielki w Łodzi), ale i za granicą (m.in. Monachium, Lipsk, Zurich, Stuttgart, Hanower, Hamburg, Praga). W 2010 roku radomska śpiewaczka została laureatką Paszportu „Polityki” w kategorii „Muzyka Poważna”, a jej kreacje operowe (m.in. tytułowej Halki w Moniuszkowskiej operze czy Katii Kabanowej w dziele Leoša Janačka) stanowią nowy wzorzec współczesnych wykonań. Jak napisano w argumentacji werdyktu: Za piękny głos i osobowość sceniczną, za wyraziste i wzruszające kreacje kobiet doświadczonych przez życie.
W tej samej gałęzi sztuki znaną radomianką obdarzoną sopranem jest także Maria Fołtyn, dzięki której nie tylko Polacy, ale i wiele narodów na całym świecie miało szansę zapoznać się z twórczością Stanisława Moniuszki. Urodzona w Radomiu śpiewaczka przez wiele lat kreowała na scenie role z Moniuszkowskich oper, m.in. Halki czy Hrabiny, potem także sama wzięła się za reżyserię. Dzięki jej staraniom Halkę i Straszny dwór usłyszeli melomani ze Stanów Zjednoczonych, a także z Rosji, Japonii, Turcji, Meksyku, Brazylii czy Kuby. Dziś na sławę Marii Fołtyn składa się także działalność w Towarzystwie Miłośników Muzyki Moniuszki, którego jest założycielką, a także wieloletnie prowadzenie i organizacji Festiwali Moniuszkowskich w Kudowie-Zdroju, czy największego przedsięwzięcia skierowanego do środowiska śpiewaków operowych, powołanego przez nią do życia i do dziś prowadzonego Międzynarodowego Konkursu Wokalnego im. Stanisława Moniuszki w Warszawie. 2 czerwca 2012 roku przed Zespołem Szkół Muzycznych stanął pomnik artystki pomysłu prof. Mariana Molendy.
(fot. B. J. Dorys, źródło: CBN Polona)
ROCK / REGGAE
Dla miłośników innego rodzaju muzyki, Radom może stać się również ważnym miejscem na muzycznej mapie Polski. Po takich gwiazdach polskiej estrady, jak Jerzy Połomski, przyszli kolejni reprezentanci tzw. muzyki popularnej, choć w linią estradową, którą kroczył Połomski, nie mają nic wspólnego. Inne czasy inna estetyka. Do największych gwiazd wywodzących się z tego miasta należy zespół IRA, który występuje niezmiennie od 1987 roku. Są wśród nas tacy, którzy pamiętają jeszcze początki zespołu ćwiczącego w jednej z sal Młodzieżowego Domu Kultury „Amfiteatr” przy ul. Parkowej. Dziś, obok IRY i Artura Gadowskiego, którzy najwyżej wspięli się po szczeblach kariery w polskim show biznesie, wymienić należy zespół Jamal, który storpedował listy przebojów w 2005 roku absolutnym hitem Policeman:
Do wschodzących gwiazd polskiej rozrywki należy działający od kilku lat, dobrze znany w środowisku fanów reggae zespół Alicetea:
Fani rocka natomiast dobrze zapewne pamiętają Szymona Wydrę i jego zespół Carpe Diem, których następcami w pewnym sensie są muzycy z grupy Carrion:
OKOLICE
Radom zawsze miał ambicję doszlusowania do najlepszych. Stąd wiele pomysłów związanych z większymi ośrodkami, które nadają ton i dzisiejszemu życiu kulturalnemu miasta, a także stają się trampoliną do przebicia innej oferty kulturalnej swoją własną, skierowaną do jak największego grona zainteresowanych. Taki cel przyświecał też organizatorom pierwszego Międzynarodowego Festiwalu Gombrowiczowskiego, który w radomskim Teatrze Powszechnym im. J. Kochanowskiego odbywa się od 1993 roku. Pomiędzy edycjami festiwalu zwiedzać też można miejsca związane z twórcą Ferdydurke, pałacyk we Wsoli, w którym powstała część najsłynniejszej książki Gombrowicza (www.muzeumliteratury.pl/author/muzeumgombrowicza).
Do tego okolice Radomia przyciągają Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu (www.muzeuminstrumentow.pl) czy muzeum największego polskiego etnografa, Oskara Kolberga, w Przysusze.
Dla zainteresowanych sztukami wizualnymi ciekawym punktem będzie Centrum Rzeźby Polskiej w położonym 10 km od Radomia Orońsku (www.rzezba-oronsko.pl), gdzie w XIX wieku rezydował czołowy reprezentant polskiego naturalizmu, Józef Brandt, a współcześnie obejrzeć można prace m.in. takich artystów, jak Magdalena Abakanowicz, Mirosław Bałka czy Władysław Hasior. W Orońsku powstała też kwadryga, którą przygotowano według pochodzącego sprzed ponad stu lat projektu i umieszczono na fasadzie Teatru Wielkiego – Opery Narodowej w Warszawie.
„Radom – siła w precyzji” to hasło promocyjne miasta. O ile z założenia w większym stopniu odnosi się ono do przemysłowego oblicza tego ośrodka, o tyle można je też zrozumieć w kontekście kultury i życia artystycznego. Precyzja doboru, nieprzypadkowe zdarzenia, jakość oferty, w tym tkwi potencjał Radomia. Układy scalone zespołów, pojedynczych twórców, instytucji i organizacji składają się na panoramę kulturalną miasta, które z roku na rok staje się coraz bardziej atrakcyjnym miejscem na artystycznej mapie Polski.
[1] Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski (red.), Warszawa 1888, t. IX, s. 393.
