Nowy Orlean – narodziny jazzu
Fenomen jazzu jest niewątpliwie związany z historią Ameryki. Według niektórych autorów (np. Stearns 1956) muzyka ta sięga korzeniami zachodniej Afryki. Elementem łączącym jazz i Czarny Ląd jest rytm. Śpiew, taniec i tętent bębnów składały się na plemienne rytuały. Energia, siła i emocje płynące z gry przyciągały uwagę. Podobnie jazz, czerpiący z tych komponentów, ujmuje swoją nieprzewidywalnością, zmiennymi nastrojami i uczuciami, jakie może wyrażać.
Różnorodność kulturowa i rasowa w Nowym Orleanie odzwierciedlała bogactwo muzyczne, które zapewniło odpowiednie podłoże dla narodzin jazzu, zupełnie inne od tego w pozostałej części Stanów Zjednoczonych (Patterson 2003). Roszczenia terytorialne Francji i Hiszpanii wraz z napływem ludności z zachodniej Afryki przyczyniły się do stworzenia multikulturowej społeczności, którą tworzyli m.in. biali mieszkańcy, o zróżnicowanym pochodzeniu i wyznaniu, anglojęzyczni, czarnoskórzy protestanci oraz władający językiem francuskim, wyznający katolicyzm, Kreole – potomkowie XVIII-wiecznych osadników z Francji, Hiszpanii i Afryki. Ludność kreolska była związana z europejskim, wielkomiejskim stylem życia, natomiast wiejskie ośrodki delty Missisippi kojarzono z Afroamerykanami. Powyższa dychotomia oraz mieszanka kulturowa wyróżniały Nowy Orlean na tle innych miejsc, pozwoliły również na rozkwit nowych elementów muzycznych. Nowoorleański jazz łączył wrażliwość z wiejską i miejską kulturą. To wyjątkowe środowisko było kolebką muzycznych trendów XIX-wiecznej Ameryki (Patterson 2003).
Wczesny jazz był wyjątkowy z powodu różnych funkcji, jakie pełnił. Muzycy występowali w trakcie pochodów, pogrzebów oraz wielu nieformalnych wydarzeń. Następowało płynne przejście od uroku folkowego bluesa do komercyjnego ragtime’u. Specyfika muzyki nie pozwalała jednak na określenie jej mianem masowej; oryginalność była oparta na zachodnioafrykańskich wpływach z domieszką muzyki europejskiej. Eksperymenty muzyków z bluesem i ragtime’em zaczęły wyróżniać nowoorleański jazz na tle Ameryki.
Początki jazzu są również związane z polityką Luizjany, gdzie zostały naruszone prawa do głosowania, wolności i edukacji. Czarnoskórzy mieszkańcy Nowego Orleanu byli zobligowani do przestrzegania zasad Code Noir – dekretu stanowiącego o prawach niewolników, regulującego codzienne życie, praktyki religijne, a także zawieranie związków małżeńskich. Pojawiło się również prawo dotyczące segregacji rasowej. W 1898 roku większość ludności Nowego Orleanu, o innym niż biały kolorze skóry, została pozbawiona prawa do głosowania. Status społeczności kreolskiej związanej kulturowo i lingwistycznie z Europą został nadszarpnięty przez zmiany polityczne. Kreole zaczęli być traktowani jak Afroamerykanie. Dysproporcje między dwoma środowiskami stworzyły warunki, w których mógł narodzić się jazz (Shipton 2001, Patterson 2003).
Chicago
Wraz z rosnącą popularnością muzyki, podróże artystów nabierały rozmachu. Podczas „Wielkiej Migracji” Chicago zyskało największą i najbardziej dynamiczną społeczność Afroamerykanów. Kolej, potencjał przemysłowy, a co za tym idzie, lepsze perspektywy na prominentną przyszłość, przyciągały do miasta, które stało się nie tylko nowym centrum rozrywki, ale także miejscem kulturowej przemiany. Narodziny gramofonu zapowiadały erę rejestracji dźwięku. Nagrania bez wątpienia przyczyniły się do rozpowszechniania muzyki (Patterson 2003, Stearns 1956).
Wprowadzenie prohibicji w 1919 roku było jednym z historycznych wydarzeń, które wpłynęło na miasto. 18. Poprawka do Konstytucji Stanów Zjednoczonych dotyczyła wydania zakazu wytwarzania, transportu i sprzedaży alkoholu. Wraz z wejściem przepisu w życie, na niewyobrażalną skalę uaktywnił się czarny rynek. Alkohol był dostępny w klubach nocnych, barach czy kinach, co przyczyniło się to do powstania miejsc pracy dla artystów oraz promocji muzyki. W rezultacie, muzycy z kraju zaczęli pojawiać się w mieście.
Nocne życie Chicago podzielone było głównie na dwa obszary: Loop i Bronzeville (znane również jako Stroll). Pierwsza strefa była położona w komercyjnej części miasta, z hotelami, salami balowymi i teatrami przeznaczonymi dla białych odbiorców. Drugi obszar zajmował południową część miasta; kluby i kabarety zatrudniały jedynie czarnoskórych pracowników. Znajdowały się tam m.in. takie kluby jak Dreamland, Elite #1, Elite #2, Plantation, i Royal Gardens (Patterson 2003). Chicago funkcjonowało jako centrum rozrywki do końca lat 20., jednak nieunikniona modernizacja była wyzwaniem dla dotychczasowego stanu rzeczy. Część klubów została zamknięta, a orkiestry teatralne zwalniały swoich pracowników, co zmusiło muzyków do poszukiwania lepszych perspektyw (Shipton 2001).
Nowy Jork
Pisarz F. Scott Fitzgerald określił lata 20. mianem ery jazzu. Muzyka stała się potężną siłą, która rozprzestrzeniała się wieloma drogami; poprzez publicystykę i nagrania, a także radio. Do czasu Wielkiej Depresji jazz dominował w muzyce amerykańskiej. Nowojorska scena różniła się od nowoorleańskiej i tej usytuowanej w Chicago w kwestiach ekonomii, edukacji oraz muzyki. Związana była z komercyjną stroną muzycznego biznesu (Stearns 1956, Patterson 2003).
Podobnie do Chicago, Nowy Jork był podzielony na dwa obszary, śródmieście – downtown, przeznaczone dla białych muzyków i odbiorców oraz przedmieścia – uptown, popularnie znane pod nazwą Harlem, gdzie obowiązywała segregacja rasowa. Harlem przyciągał białą widownię swoją ekspresją, seksualnością, wyzwoleniem, naturalnością, radością życia. Był odskocznią dla tych, którzy chcieli doznać niekonwencjonalnych przeżyć odstających od ich codziennego porządku dnia. Porównywano go nawet z paryskim Montmartre’em. To dynamiczne, tajemnicze miejsce stworzyło iluzję, w której biali odbiorcy mogli się zapomnieć, zagubić, uwolnić emocje (Meltzer 1993, Hasse 1999).
Wraz ze wzrostem i zróżnicowaniem odbiorców, jazz zmieniał amerykańską kulturę. Narodził się nowy ruch artystyczny – renesans Harlemu, stworzony w latach 20. Był on przykładem afroamerykańskiej kreatywności, podkreślał istotę czarnej społeczności oraz kultury, która pojmowała jazz jako sztukę; sprzeciwiał się rasowym uprzedzeniom i stereotypom, popierał proces integracji. Transmisje radiowe i renesans Harlemu przyczyniły się do rozprzestrzenienia jazzu, stały się językiem nowego pokolenia. Niemniej jednak, rosnąca popularność stacji radiowych zaczęła wypierać płyty winylowe; jazz zaczął wchodzić do kanonu muzyki popularnej (Patterson 2003).
Los Angeles
Radio było dominującą formą transmisji jazzu w Ameryce lat 20., jednak film dodał przekazowi nowego wymiaru. Przemysł filmowy w Hollywood miał znaczący wpływ na jazz. Muzycy stawali się gwiazdami filmowymi. Uwaga została skierowana na Los Angeles i jego potencjał. Artyści zdawali sobie sprawę z rewolucji wywołanej tym zjawiskiem i z konsekwencji dla odbiorców muzyki. Hollywood przedstawił nowe spojrzenie na jazz, które rozpowszechnił za pomocą filmu. Jego komercyjny wydźwięk został uwydatniony (Stratemann 1996).
Społeczność czarnoskórych przyciągała artystów do miasta. Show-business zmienił je w atrakcyjny dla muzyków przystanek. Środowisko filmowe zaczęło wplatać muzykę na żywo do niemych filmów. Jazz i film rozwijały się, obie formy rozrywki wprowadzały tyle samo ekscytacji, co kontrowersji. Hollywood stał się dobrze prosperującym centrum rozrywki. Jednak, aby skorzystać z jego dóbr, wielu czarnoskórych artystów musiało przystać na stereotypowe role, jakie były im przypisane. Przeciwnie do Harlemu, gdzie byli postrzegani jako dzicy, niebezpieczni i ekscytujący, Hollywood użył czarnego koloru podkreślając groteskowy charakter Afryki. Niemniej jednak, przemysł filmowy przedstawił jazz szerszej publiczności, wpływając na jego akceptację (Patterson 2003).
Bibliografia:
Hasse, J. E. (1999) Jazz – The First Century. New York: Harper Collins Publishers.
Meltzer, D. (1993) Reading Jazz. San Francisco: Mercury House.
Patterson, C. C. (2003) Jazz and the cultural transformation of America in the 1920s. Ph.D. thesis. Louisiana State University.
Shipton, A. (2001) A new history of jazz. London: Continuum.
Stearns, M. W. (1956) The Story of Jazz. New York: Oxford University Press, Inc.
