Taniec jest jednym z podstawowych elementów kultury i ma ponadczasowy charakter. Rozwój tańca wciąż jest uprawiany we współczesnym świecie oraz nadal odczuwa się zapotrzebowanie na jego obecność, a więc w dalszym ciągu ma dla nas pewne, mniejsze bądź większe znaczenie.
Znaczenie i charakter tańca uzależniony jest oczywiście od więzi społecznych, potrzeb i podejścia do życia danej jednostki. Dzięki temu jedną z funkcji i roli jaką spełnia taniec jest społeczna. E. Groose w swym dziele pt. Początki sztuki podkreśla wielką rolę społeczną tańca. Ernest Groose twierdzi, że taniec wręcz przyczynił się do procesu integracji społecznej i poczucia solidarności w grupie ludzkiej, wzmagał odwagę i przygotowywał wojowników do akcji bojowej[1]. Rumba to jeden z tańców, który spełnia właśnie funkcję społeczną i skupię się na tym w dalszym przebiegu tej pracy.
Rumba to kubański taniec ludowy, który powstał pod wpływem tańców, pieśni i rytmów niewolników afrykańskich przywiezionych około czterysta laty temu z „czarnego lądu” na wyspy karaibskie, głównie na Kubę. W 1886 roku zniesiono niewolnictwo, lecz Kuba pozostała nadal kolonią hiszpańską.
Rumba narodziła się w slumsach miast portowych w czasie fiest o charakterze afrykańskim nazwanych tumba lub macumba, natomiast synonimem święta i nieafrykańskich tańców stała się rumba. W tym środowisku, pojawiło się pojęcie imprezy zbiorowej zwanej rumba od której pochodzi określenie rumbero używane w odniesieniu do osób dziś nazywanych imprezowiczami i rumbear w odniesieniu do wydarzeń imprezowych tak na Kubie, jak i na całych Karaibach.
Na początku, z powodu skrajnej biedy grup społecznych, które zamieszkiwały peryferie miast, wykonawcy nie mieli instrumentów, a rytm był wybijany na różnych przedmiotach: meblach, artykułach gospodarstwa domowego i narzędziach pracy codziennej, np. baliach (drewniane naczynia do prania bielizny) odwróconych dnem do góry czy starych łyżkach, którymi uderzano o patelnie. Stopniowo pojawiły się drewniane skrzynie, w które stukano łyżkami, potem skrzynie zastąpiono bębnami.
Rumba posiadała określoną budowę: zaczynał ją krótki solowy śpiew, tzw. diana – wstęp w postaci melodyjnego fragmentu bez spójnego tekstu, za to z krótkimi chaotycznymi frazami, które mają za zadanie stworzyć odpowiednią atmosferę. Następnie śpiewak improwizował na temat przyczyny jej wykonania. Wykonawca prezentuje historię, która ma być głównym motywem w rumbie (tzw. décima), następnie dołączały instrumenty perkusyjne, tworząc rumba rompe, po czym solista śpiewał refren, który powtarzali inni uczestnicy zabawy, zwykle mężczyźni. Przed muzyków wychodzi para tancerzy lub pojedynczy tancerz (w przypadku stylu columbia), a piosenkarz podkreśla jeden ze zwrotów z tekstu utworu, który będzie śpiewany przez chór jako refren na zmianę z improwizującym solistą.
Rumba kubańska dzieli się na trzy style: columbia, guaguancó i yambú. Rumba columbia – była męskim, popisowym tańcem solowym. To najszybsza odmiana rumby. Wykonywana była z towarzyszeniem rytmu bębnów po pracy na plantacjach trzciny. Ruchy w tańcu były gwałtowne, zaś teksty pieśni zaczerpnięte z różnych języków afrykańskich. Rumba guaguancó – najważniejszy i najwolniejszy ze wszystkich stylów. Charakteryzuje się częścią śpiewaną, w której jest opisywane jakieś wydarzenie lub jedna z postaci z danej społeczności. Taniec, jaki towarzyszy temu stylowi rumby to „gra”, w której partnerzy zalotnie starają się wzbudzić w sobie wzajemne zainteresowanie, a zarazem nie pozwalają zbliżyć się za bardzo do siebie. Kroki w tym tańcu były szybkie, ale nie aż tak akrobatyczne jak w columbii. Taniec polega na ukazaniu aktu prokreacji, gdy kobieta zakrywa dłońmi intymne miejsca, sama zaś próbuje uciekać, aby partner jej nie dosięgnął. Rumba yambú to styl charakteryzujący się wolnym tempem,w którym tancerze naśladują ruchy charakterystyczne dla starszych ludzi – ich taniec i sposób poruszania się. Tutaj, w odróżnieniu od guaguancò, nie znajdziemy ruchów biodrami.
Rumba wykonywana była w połączeniu z pantomimą, która ilustrowała różne przejawy codziennego życia Kubańczyka.
Taniec polegał na ruchu bioder przy akompaniamencie żywiołowego rytmu. Ten specyficzny ruch bioder tancerzy, który odbywa się bez udziału ramion, wykształcił się, gdy czarne kobiety tańczyły w czasie wykonywania pracy, a jednocześnie nosiły na głowie ciężary. W pierwotnej, ludowej odmianie rumba była tańcem niezwykle zmysłowym i erotycznym.
Rumba do Europy dotarła w latach 20. XX wieku. Początkowo taniec ten nie przypadł Europejczykom do gustu ze względu na swój odważny charakter, jednak z czasem jego popularność wzrosła, szczególnie w Stanach Zjednoczonych. W latach 30. i 40. powstał konflikt pomiędzy tancerzami dotyczący tego, która odmiana rumby (a było ich wówczas trzy: kubańska, amerykańska, europejska) ma obowiązywać na zawodach tanecznych. Ostatecznie wybrano rumbę kubańską z możliwymi wariantami kroków uproszczonych.
I rzeczywiście, dzisiaj rumba jest jednym z najbardziej popularnych tańców towarzyskich, widowiskowych na całym świecie.
Rumba towarzyska to styl rumby konkursowy, wchodzący w dziesięciu głównych tańców towarzyskich. W rumbie towarzyskiej podobnie jak w rumbie pierwotnej, kubańskiej prowadzona jest intymna gra między partnerami: kobieta ma kusić, a mężczyzna pięknie ją prezentować i prowadzić. Rumba towarzyska różni się jedynie tym, ze może być rozliczana na dwa sposoby: raz, dwa, trzy, cztery (rumba square) oraz cztery, raz, dwa, trzy (rumba cubana).
Na Kubie rumba uważana jest za taniec widowiskowy. Może być prezentowana na estradzie przez tańczącą solistkę lub grupę dziewcząt, a także na parkiecie przez parę tańczącą w pewnej odległości od siebie. Taniec towarzyski jaki rumba wykonywana jest w trzech tempach: guaracha – szybkim, son – umiarkowanym, bolero – wolnym. We wszystkich odmianach istnieje charakterystyczny element wspólny: jest to pauza, w czasie której tancerze nieruchomieją, po czym powracają do określonego tempa wykonania. Elementami tańca są figury polegające na ruchu nóg, które przypominają rozgniatanie karalucha (cucaracha) oraz obroty w miejscu, które naśladują chodzenie na około nieistniejącej leżącej obręczy.
Rumba jest tańcem całego ciała, lecz głowa i barki pozostają prawie nieruchome, natomiast typowy jest boczny ruch bioder. Tancerz może obejmować partnerkę na różne sposoby – tylko prawym ramieniem lub prowadzić jedną ręką, albo para może tańczyć obok siebie w pewnym oddaleniu.
W Stanach Zjednoczonych rumba pojawiła się w I połowie XX wieku. Wiązało się to z wprowadzeniem wówczas w Stanach prohibicji i w związku z tym – częstymi wyjazdami Amerykanów na wyspy Morza Karaibskiego, gdzie nie było zakazu picia alkoholu. Mieli oni wtedy możliwość zapoznania się z miejscowymi tańcami i śpiewami.
W Europie poznano rumbę w 1931 r., gdy przywieziona została przez zespół wokalno-instrumentalny Lecuona Cuban Boys, prowadzony przez kompozytora i dyrygenta Ernesto Lecuonę, twórcę przeboju Siboney oraz suity Andalucia ze słynną Malagueną. W Paryżu zaprezentowana została przez Kubańczyków i wykonywana z towarzyszeniem słynnego zespołu instrumentalnego Don Barretta. Była wówczas tańczona w tempie nieco wolniejszym i formie bardziej dokładnej, jako tzw. el son. Ten typ rumby rozpowszechnił się szybko i stał się często wykonywaną forma tańca towarzyskiego w salach balowych Stanów Zjednoczonych i Europy, a od 1932 r. – również jednym z tańców na turniejach tanecznych odbywających się w Niemczech.
Rozwój rumby nastąpił również na skutek działalności nauczyciela tańca Pierre’a Laffite’a oraz jego partnerki, znanej ówczesnej tancerki Miss Lavelle. Do zasług Laffite’a należało zbadanie i opisanie tańców towarzyskich Ameryki Łacińskiej wraz z podaniem ich pochodzenia, rozwoju i cech folklorystycznych. Już w 1934 r. rozróżnił on różne typy i sposoby tańczenia rumby. Podstawowe kroki zostały ustalone przez sekcję tańca towarzyskiego Ballroom Committee – Imperial Society of Teachers of Dancing w 1947 r. Jednocześnie ustalono, że należy je wykonywać w rytmie wolne-szybkie-szybkie. Rumba otrzymała wówczas nazwy the ballroom rumba i rumba, a także square rumba, która była uproszczoną formą, łatwiejszą w wykonaniu dla mniej zaawansowanych tancerzy. Oryginalna rumba kubańska, czyli sistema Cubano zademonstrowana przez Laffite, pojawiła się w Europie w tym samym roku i otrzymała nazwę the Cuban ballroom rumba.
W Europie przyjęły się następujące typy tańca: rumba europejska – tańczona do utworów typu beguine, rumba amerykańska.
Ze względu na różnorodność stylów i sposobów tańczenia rumby, zaistniały na ten temat znaczne spory w środowiskach tanecznych. Próby ustanowienia jednolitych zasad tańca znane były w tych kręgach jako „the rumba controversy” i „rumba krieg”. Badania związane z tańcem trwały wiele lat i zakończyły się sukcesem tradycyjnej rumby kubańskiej. Jest ona wykonywana obecnie na wszystkich europejskich i światowych turniejach tanecznych. Najbardziej znana rumba, która stała się symbolem popularności tego tańca, to utwór pt. Palone orzeszki.
W połowie XX wieku w twórczościach kompozytorów zaczęła się pojawiać stylizowana rumba. Jednym z artystów, którego zainspirował rytm tańca, był amerykański kompozytor i pianista George Gershwin, a jego orkiestrowa Cuban ouverture nosiła początkowo tytuł Rhumba. Sześć lat później powstała Jamaican Rumba na dwa fortepiany, a cztery lata potem na orkiestrę australijskiego twórcy, Arthura Benjamina. Poza tym można również wspomnieć o muzykach tj.: Paul Dessau, Boris Blacher, Luciano Berio.
Rumba znalazła się również w wielu filmach. Między innymi w musicalu Przygoda w Acapulco w 1963 r., w którym wystąpił sam Elvis Presley. Roztańczony buntownik to również świetny przykład filmu w którym obecny jest rytm rumby.
Rumba to taniec, który wywodzi się z kultury, w której istniała trudna sytuacja społeczna. Niewolnicy byli na tyle zintegrowaną strukturą społeczną, że uprawianie tańca miało dla nich ogromne znaczenie i posiadało szeroki zakres. Bezpośredniość, z jaką człowiek odbiera wrażenia w swym środowisku i wyraża swe myśli, leży u podstaw świeżości sztuki społeczności danej społeczności i jej głębokiego powiązania z życiem.
Rumba to przykład tańca, który jest wielką sztuką dzięki swym prymarnym atrybutom. O jego znaczeniu decyduje urok ruchu tanecznego i jego chwytliwość. Spotęgowane jest to zbiorowym uczestnictwem całej grupy społecznej w tańcu.
To, co sprawia także, że rumba posiada społeczny charakter to przede wszystkim walor rekreacyjny, który był wykorzystywany przez ludność. Taniec jako forma sama w sobie był główną rozrywką obozowiska, osiedla, wsi w przeszłości, chociaż w dzisiejszych czasach ogranicza się to raczej do mniejszych kręgów miłośników poszczególnych gatunków tanecznych. Poza tym forma taneczna wiąże się z pewnymi ceremoniami i uroczystościami, jak na przykład pogrzeby, wesela itp.
Rumba podkreśla podział społeczeństwa na wyższe i niższe klasy w hierarchii oraz rangę osób wykonujących dany taniec. Ponadto pozwalała się zintegrować społeczności i tworzyć coś na podobieństwo wspólnoty. Funkcje społeczne dotyczą głównie życia rodzinnego i organizacji życia zbiorowego.
Ze względu na długą historię rozwoju tego gatunku tańca, jego znaczenie i charakter uległ niemałej zmianie. Nurt ten wyłonił się jako wyraz uczuć osobistych, mając głównie charakter ekstatyczny, a z biegiem czasu zsekularyzowany, stał się on tańcem towarzyskim, jako środek wyrazu radości i erotyzmu. Stał się elementem estrady międzynarodowej.
[1] Ernest Groose, Początki sztuki, Wydawnictwo „Ogniwa”, Warszawa 1904.
Partnerem wydania numeru o tańcu jest Instytut Muzyki i Tańca
Partnerem Meakultura.pl jest Fundusz Popierania Twórczości Stowarzyszenia Autorów ZAiKS
