1. Uniwersalia tematyczne…
We wczesnym nauczaniu języków obcych, to jest nauczaniu dzieci przedszkolnych i dzieci z pierwszych trzech klas szkoły podstawowej, naczelną zasadą jest nauka przez zabawę, zabawę często muzyczną – czyli przez piosenkę. Śmiało można powiedzieć, że śpiewanie to podstawa: dzięki piosence uczniowie szybko zapamiętują nie tylko nowe słowa, ale i dłuższe frazy, nie mówiąc już o pożytkach z przyswajania poprawnej wymowy i intonacji obcego języka. Szczególnego wymiaru zasada śpiewania nabiera podczas pracy metodą immersji (ang. immersion – zanurzenie), kiedy to próbuje się na zajęciach stworzyć środowisko maksymalnie obcojęzyczne, przy wyborze tekstów należy zatem sięgać po teksty autentyczne. Przed nauczycielem staje pytanie: skąd je wziąć? Polski nauczyciel zna po polsku różne piosenki na różne okazje, bowiem jego proces socjalizacji przebiegał w Polsce. Ale po niemiecku? Piosenek, rymowanek, wierszyków trzeba się nauczyć, niejako od nowa przejść proces uspołecznienia. Wbrew pozorom nie jest to takie trudne – szybko okazuje się, że wręcz każdej polskiej piosence można przypasować jakąś niemiecką. Czasem – pasującą bardzo dokładnie, czasem – tylko tematycznie, czasem wspólny jest tylko jeden element. Takie wyszukiwanie utworów doprowadziło mnie do spostrzeżenia, że piosenka dziecięca jest gatunkiem treściowo uniwersalnym – musi tak być, skoro piosenka towarzyszy dziecku w jego rozwoju i poznawaniu świata – wprowadza w świat i dokumentuje dziecięce odkrycia – bez względu na język, jakim dziecko się posługuje[1]. I temu podobieństwu tematycznemu różnojęzycznych piosenek dla dzieci chciałabym się przyjrzeć w niniejszym referacie: wyodrębnić takie tematy, występujące zarówno w piosenkach polskich, jak i niemieckich, które mogłyby pretendować do miana tematycznych uniwersaliów dziecięcych.
… w piosence dziecięcej
Już na samym początku pojawił się problem metodologiczny: ile wziąć pod uwagę piosenek? Według jakich kryteriów je wybrać? Czy kierować się autorem – zestawiać piosenki ludowe z tymi autorstwa znanych poetów dziecięcych? Czy ograniczyć się tylko do danego śpiewnika? Czy przyjąć kryterium wartości artystycznej? A może kryterium wieku dzieci – inny jest przecież repertuar dla trzy- czy czterolatków, inny dla pięcio- i sześciolatków. Kryterium tematyczne okazało się bardzo szerokie. Ostatecznie oparłam się na określonym ilościowo zbiorze – sześciu śpiewnikach, trzech polskich (Co babcia i dziadek śpiewali, kiedy byli mali w opracowaniu Katarzyny Zachwatowicz-Jasieńskiej, Wesołe nutki: piosenki naszego dzieciństwa w opracowaniu Wojciecha Wojakowskiego i Pieśń w szkole w opracowaniu Marii Karpowiczowej i Zofii Kruszewskiej) i trzech niemieckich (Die schönsten und beliebtesten Kinderlieder w wyborze Gertrud Weidinger, Freche Lieder – liebe Lieder opracowane przez Jürgena Schöntgensa i Kinderlieder aus der guten alten Zeit wydawnictwa Sammüller kreativ). Zdecydowałam się uwzględnić także kilka piosenek niezamieszczonych w powyższych zbiorach, a znanych mi z dzieciństwa.
2. Śpiewanie niebezmyślne
Śpiewanie z dziećmi od najmłodszych lat ma ogromny wpływ na ich rozwój. Z jednej strony wpływa na umuzykalnienie, z drugiej na rozwój mowy (ćwiczenia aparatu artykulacyjnego połączone z poszerzaniem słownictwa). Niebagatelne jest też znaczenie edukacyjno-wychowawcze: przez odpowiedni dobór treści wyrabiamy w dzieciach dobre nawyki, przekazujemy właściwe dla wieku informacje o świecie. Śpiewając i ilustrując gestem tekst, ćwiczymy też pamięć oraz koordynację ciała i słuchanie ze zrozumieniem. Ponadto nie można pominąć aspektu społecznego: śpiewając, angażuje się dzieci w czynności domowe czy szkolne, piosenka zamienia bowiem czynności codzienne w zabawę: nawet nudne sprzątanie czy nielubiane kąpanie – mogą stać się atrakcyjne; wesoła piosenka wprowadza wesoły nastrój i skraca czas: zanim się obejrzysz – już uszy umyte. W pracy z dziećmi nauczyciel musi mieć pod ręką piosenkę na każdą okazję, przy czym ważna jest świadomość ładunku edukacyjno-wychowawczego, jaki można uzyskać w pracy z piosenką, stosując odpowiednie utwory na odpowiednie okazje. Tak pisały o tym M. Karpowiczowa i Z. Kruszewska:
Niezmiernie ważną rzeczą przy nauczaniu pieśni jest zwracanie uwagi na ich treść. Bezmyślne śpiewanie winno być w szkołach wyłączone. Treść słów bezwarunkowo musi być wyjaśniona, zrozumiana i odczuta, oraz dobrze na pamięć nauczona. Bardzo pożądanem jest dostosowywanie pieśni do pór roku, oraz do pogadanek, lub wogóle kursu języka polskiego i literatury[2]. [pisownia oryginalna, podkreślenie moje]
Jadwiga Gałęska-Tritt daje zaś takie rady metodyczne dla rodziców i nauczycieli dotyczące doboru repertuaru pod kątem treści:
Dzieciom należy śpiewać piosenki, które będą rozwijały ich osobowość, wzbogacały wiedzę o świecie, uczyły dobra, szacunku do ludzi (…)
Piosenki dziecięce powinny zainteresować dzieci przede wszystkim tekstem słownym.
Należy tak dobierać repertuar, by zapewniał dzieciom różnorodność przeżyć emocjonalnych. [3]
Z kolei Maria Wieman nazywa wyszukiwanie wartościowych piosenek, zarówno pod względem muzycznym, jak i literackim, „obowiązkiem wychowawczyni”.[4] W tym kontekście poszukiwanie uniwersaliów tematycznych w piosence dziecięcej staje się niejako poszukiwaniem wartości kształcących.
3. Uniwersalia w piosence dziecięcej
Wyodrębniając kategorie tematyczne, szybko doszłam do wniosku, że piosenki dziecięce są o… wszystkim. Tak jak i literatura dziecięca traktuje o wszystkim, co mieści się w dziecięcym świecie. Nie ma tu zatem niespełnionych miłości (ale już pierwsze „podchody” chłopców do dziewcząt – jak najbardziej), zdrad, rozstań, tęsknoty, cierpień, śmierci, jest za to obraz życia prosty i przyjazny, codzienność wesoła i przystępna. Kategorie można by mnożyć, a do każdej znalazłby się przykład. Dlatego przedstawiam poniżej kilka najbardziej, zdaje się, podstawowych kategorii, czasem z podkategoriami.
Dane piosenki zaliczam do jednej grupy, jeśli ten sam temat (np. piosenka o zimie lub dniach tygodnia) występuje zarówno w zbiorze piosenek polsko- jak i niemieckojęzycznych, przy czym jego realizacja zazwyczaj jest inna. Znaczy to na przykład, że w obu językach znajdziemy piosenki o jeżu: jednak podczas gdy niemiecki jeż wybiera się do fryzjera, polskie zwierzątko poznajemy podczas spaceru po jesiennym ogródku. Tytuły utworów tłumaczonych lub bardzo podobnych wyróżniam kolorem szarym.
Tam, gdzie nie podano nazwisk autorów tekstu i muzyki, mamy do czynienia z piosenką ludową. W pracy – ze względu na jej cel, tj. wyróżnienie uniwersaliów tematycznych, nie zaś dokładne analizowanie tekstów piosenek – podaję jedynie tytuły i incipity zwrotek lub refrenów dla skojarzenia utworu (tytuły wytłuszczam).
Uniwersalia tematyczne
I rozwój dziecka: wzrost
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
A ja rosnę i rosnę i niedługo przerosnę mamę, tatę i siostrę (wyk. Fasolki) |
Wir werden immer größer, jeden Tag ein Stück (sł. Volker Ludwig, muz. Birger Heymann) |
II czas
Upływ czasu: zmienność pór roku, cykliczność dni tygodnia dokumentują liczne piosenki. Ich treść pozwala dziecku w zabawny sposób zapamiętać długie i dość skomplikowane, a jednak konieczne w codziennej komunikacji nazwy miesięcy czy dni oraz ich kolejność; kolejność – wynikowość to rzecz ważna także przy porach roku. Ponadto, piosenki barwnie opisujące wiosnę, lato, jesień czy zimę umilają zabawę podczas wiosennych czy jesiennych spacerów, letnich szaleństw, zimą zaś z pewnością ułatwiają znoszenie mrozów (Huhuha, nasza zima zła!).
pory roku
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
|
Es war eine Mutter, die hatte vier Kinder |
|
Zła zima (sł. M. Konopnicka, muz. Z. Noskowski) Ptaszek w zimie (Puk, puk, ptaszek do okienka) |
Schneeflöckchen, Weißröckchen, woher kommst du geschneit A, a, a, der Winter der ist da (sł. Alfons Muggenthaler) A, B, C, die Katze lief im Schnee |
|
Lato czeka (Już za parę dni, za dni parę) (sł. L. J. Kern, muz. W. Krzemiński) |
Der Sommertag ist da! (Trarira, der Sommertag ist da! Wir wollen in den Garten) |
|
Hej, zakwitła nam wiosenka Wiosna (Wiosenko, wiosenko, jużeś powróciła) (sł. J. Chmielewski, muz. T. Klonowski) Wiosenka (Ciepły wietrzyk wieje, wieść radosną niesie) (sł. J. Chrząstowska, muz. F. Ginejko)
*Wiosna (Kuku, kuku, brzmi cały las) |
Im Frühling im Garten Der Winter ist vergangen Winter, ade! Scheiden tut weh (sł. H. Hoffmann von Fallersleben) Jetzt fängt das schönen Frühjahr an Es tönen die Lieder, der Frühling kommt wieder *Kuckuck, kuckuck, ruft aus dem Wald (sł. H. Hoffmann von Fallersleber) |
|
W kasztanowym mieście wszystko jest z kasztana (sł. D. Gellner, muz. A. Markiewicz) Jarzębina (Już lato odeszło i kwiaty przekwitły) (sł. A. Chodorowska, muz. A. Markiewicz) |
Der Herbst, der Herbst, der Herbst ist da! (Er bringt uns Obst, hei hussassa) (sł. i muz. Hans-Reinhard Franzke) |
|
*Piosenka Wiosna (Kuku, kuku, brzmi cały las) jest swobodnym tłumaczeniem niemieckiej piosenki Kuckuck, kuckuck, ruft aus dem Wald znanego XIX-wiecznego poety H. Hoffmanna von Fallersleben. |
|
miesiące
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
Pan Listopad gra na basie (sł. Z. Holska-Albekier, muz. K. Kwiatkowska) |
|
|
|
Im Märzen der Bauer die Rösslein einspannt |
|
*Przybywaj, piękna wiosno, uroczy ześlij maj (muz. W. A. Mozart, sł. pol. autor nieznany) Przechadzka (Na przechadzkę chodźmy wraz w ten majowy piękny czas) Maj-królewicz (Słonko śle z wysoka radosne uśmiechy) (sł. M. Kwiecińskiej, muz. St. I. Rączka) |
*Komm, lieber Mai und mache die Bäüme wieder grün (sł. Ch. A. Overbeck, muz. W. A. Mozart) Der Mai ist gekommen, die Bäumlein schlagen aus |
|
*Piosenka Przybywaj, piękna wiosno jest tłumaczeniem tekstu Komm, lieber Mai und mache die Bäüme wieder grün. |
|
dni tygodnia
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
*W poniedziałek rano kosił ojciec siano |
*Laurentia, liebe Laurentia mein |
|
Obie piosenki zbudowane są na kanwie czynności wykonywanych w kolejne dni tygodnia: w przykładzie polskim są to czynności gospodarskie związane ze zwózką siana, w przykładzie niemieckim kontekst zgoła inny: niecierpliwość stęsknionego chłopca, który odlicza dni do spotkania z dziewczyną. |
|
III sen i pobudka
wstawanie i ubieranie się
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
*Panie Janie |
*Bruder Jakob |
|
*Tłumaczenie francuskiego kanonu. |
|
|
W polu (Pójdziemy w pole w ranny czas) (sł. Maria Konopnicka, muz. Z. Noskowski) Poranek (Minęła nocka, minął cień) |
Jetzt steigt Hampelmann aus seinem Bett heraus Ich zieh meine Hose an (sł. Rolf Krenzer, muz. Inge Lotz) |
zasypianie
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
Bajka iskierki (Z popielnika na Wojtusia) Był sobie król (Już gwiazdy lśnią) Śpij, mały misiu oczka zmruż Idzie niebo ciemną nocą (sł. E. Szelburg-Zarembina, muz. T. Mayzner) Uśnijże, mi uśnij, siwe oczka stuśnij Wieczorem (Jak to miło w wieczór bywa, kiedy dzwonek do snu wzywa) |
Wenn der Mond am Himmel steht (sł. i muz. Gertrud Weidinger) Wiegenlied (Stille, stille, kein Geräusch gemacht) Weißt du, wieviel Sternlein stehen an dem blauen Himmelszelt (sł. Wilhelm Hey) Schlaf, Kindlein schlaf, der Vater hüt‘ die Schaf Wer hat die schönsten Schäfchen? (sł. H. Hoffmann von Fallersleben) Nun schlaf, mein liebes Kindlein |
|
Kołysanki stanowią niezwykle bogatą podkategorię. Wspólne motywy, które przewijają się w tekstach przywołanych wyżej kołysanek, to księżyc, gwiazdy, owieczki, ptaszki, cisza, a także odwołanie do Boga, który pozwala zasypiać i budzi („…Pan Jezus Cię uśpi, aniołek obudzi” w Uśnijże mi, uśnij oraz „…Gott, der will dein Vater sein, drum schlaf in guter Ruh’” w Nun schlaf, mein liebes Kind). |
|
IV czynności codzienne
…w domu:
higiena
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
Myję zęby (Szczotka, pasta, kubek, ciepła woda) (wyk. Fasolki) |
Zähneputzlied (Putz, Putz, Putz runter mit dem Schmutz. Die Zähne müssen sauber sein) |
|
Nim usiądziesz do kanapek nie zapomnij umyć łapek (wyk. Domisie) |
Hände waschen muss ein jedes Kind Wir gehen Hände waschen mit Seife |
|
Piosenki dotyczące higieny osobistej stanowią bardzo liczną grupę. Funkcjonują nie tylko w „ogólnokrajowym” obiegu, ale o wiele bardziej „lokalnie” – praktycznie każde przedszkole czy szkoła podstawowa posiada do tego tematu swój własny repertuar, mamy tu bowiem do czynienia z tzw. rymowankami-zachęcankami, które nie dość, że wykonuje się z dziećmi po kilka razy dziennie, to jeszcze co jakiś czas należy zmieniać piosenkę, żeby się nie znudziła. |
|
pieczenie
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
Mało nas do pieczenia chleba Najłatwiejsze ciasto w świecie (Szklankę mąki, cukru szklankę) (wyk. Radiowe Nutki) |
Backe, backe Kuchen, der Bäcker hat gerufen In der Weihnachtsbäckerei (sł. i muz. Rolf Zuckowski) |
|
Ciekawe, że w obu językach mamy piosenki o pieczeniu – chleba, ciasta, ciasteczek – a nie spotkałam się z piosenkami o gotowaniu. Pieczenie jest jednak tą kuchenną aktywnością, do której można z łatwością zaangażować dzieci (mieszanie składników, wycinanie kształtów, dekorowanie), bez specjalnego zachęcania – przecież produkt końcowy zawsze jest smaczny. |
|
pranie
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
*Praczki (Tu lewą mam rączkę, a tu prawą mam, jak praczki pracują pokażę Wam) |
*Zeigt her eure Füße, zeigt her eure Schuh und sehet den fleißigen Waschfrauen zu |
|
*W dwóch językach mamy tu do czynienia z tą samą kanwą tematyczną: śpiewający przygląda się praczkom i opisuje po kolei czynności przez nie wykonywane (pranie, wyżymanie, wieszanie, maglowanie, prasowanie, odpoczywanie). Piosenki śpiewane są na tę samą melodię, z niewielkimi różnicami wynikającymi z dopasowania do innego tekstu. Najprawdopodobniej jedna z wersji była tu inspiracją dla drugiej (niemiecka dla polskiej?). |
|
prace manualne: szycie, wycinanie
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
Nitko, nitko, ej niteczko, zawijaj mi się w kółeczko |
Es schneidet die Schere schnipp, schnapp, schnapp, den Stoff, das Papier und die Pape ab (sł. Rolf Krenzer, muz. Inge Lotz) |
…w gospodarstwie
na polu
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
W poniedziałek rano kosił ojciec siano |
Wollt ihr wissen, wie der Bauer seinen Haber aussät? |
młyn
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
Wiatrak (Mam domeczek ciasny i swój domek własny, on mi mąkę miele) |
Es klappert die Mühle am rauschenden Bach |
zbieranie owoców w sadzie
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
Koło mego ogródeczka zakwitała jabłoneczka |
Spannenlanger Hansel, nudeldicke Dirn, gehen wir in den Garten, schütteln wir die Birn |
V pogoda
deszcz
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
Deszczowe owce (Płynie chmura za chmurką, jak mamusia) (sł. A. Grabowski, muz. K. Kwiatkowska) Pada deszcz (sł. Dorota Gellner, muz. K. Kwiatkowska) |
Regentröpfchen fallt den Mädchen auf die Zöpfchen (sł. i muz. Renate Lemb) Es regnet, es regnet, es regnet seinen Lauf |
Słońce
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
Słoneczko późno dzisiaj wstało i w takim bardzo złym humorze (sł. M. Dehnel, muz. M. Bąk) |
Liebe, liebe Sonne, komm ein bisschen runter Liebe Sonne, scheine wieder (muz. Gertrud Weidinger, sł. trad.) |
VI zwierzęta
…domowe: kot, pies
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
Pieski małe dwa |
Ein Mops kam in die Küche |
|
Wlazł kotek na płotek (sł. trad., muz. W. Każyński) Uciekaj, myszko, do dziury |
A, B, C, die Katze lief im Schnee Mäuschen, lass dich nicht erwischen |
…gospodarskie
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
Była babuleńka Czarny baran Miała baba koguta
Uciekaj myszko do dziury |
Wenn ich zum Markt gehe, da kauf‘ ich dir ein Hähnchen (sł. i muz. Frederik Vahle) Hofgesinde (Widewidewenne heißt meine Gluckhenne) |
|
Mäuschen, lass dich nicht erwischen |
…polne, leśne: lis, jeż, bocian i żaby, zając, niedźwiedź
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
Siedzi sobie zając pod miedzą, a myśliwi o nim nie wiedzą Na brzegu miedzy siedzi zając, tak sobie nóżkami podrygając (zabawa) |
Häschen in der Grube |
|
Stary niedźwiedź mocno śpi |
Ich bin ein kleiner Tanzbär |
|
Była sobie żabka mała (wyk. Fasolki) |
Auf unser Wiese gehet was |
|
Chodzi lisek koło drogi |
Fuchs, du hast `ne Gans gestohlen |
|
A to jeż (wyk. Fasolki) |
Wenn sich die Igel küssen (sł. i muz. Johannes Kuhnen) Es war einmal ein Igel |
…ptaszki
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
Uciekła mi przepióreczka w proso Kaczka pstra, dziatki ma Kukułeczka (Po tym ciemnym boru kukułeczka kuka) |
Alle meine Entchen Ein Vogel wollte Hochzeit machen Auf einem Baum ein Kuckuck saß Kommt ein Vogel geflogen |
…egzotyczne
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
Cztery słonie (wyk. Fasolki) |
Elefantennummer (Wir Elefanten aus Afrika) (muz. i sł. Gertrud Weidinger) |
VII zabawa z muzyką
… taniec
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
Nazywają mnie poleczka Ta Dorotka, ta malutka Tańcowały dwa Michały Walczyk przedszkolny Zielony walczyk Kółko graniaste |
Es tanzt ein kleiner Bi-Ba-Butzemann Ich bin ein kleiner Tanzbär Liebe Schwesterchen, tanz mit mir |
…muzykowanie na instrumentach
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
*Grajek (Jestem sobie grajek mały i obchodzę świat cały) |
*Ich bin ein Musikante und komm aus Schwabenland |
|
*Ciekawe, że te piosenki, każda w swoim zbiorze, oznaczone zostały jako ludowe, ale teksty są tak podobne, jak gdyby jeden był inspiracją dla drugiego. W obu piosenkach mamy do czynienia z dialogiem między grajkiem-muzykantem, a chórem (dzieci), który mu wtóruje i naśladuje dźwięki instrumentów, na których w kolejnych zwrotkach gra grajek. Są to: trąbka, flet, bęben, skrzypce, niemiecki muzykant gra jeszcze na pianinie, a polski – na harfie, basetli i cymbałach. Interesujące, że i melodie, choć inne, wykazują podobieństwa: obie rozpoczynają się kwartą czystą (melodia niemiecka kwartą w górę, polska – kwartą w dół), zaś fragmenty w refrenie, podczas których naśladowane są instrumenty, to powtarzane kilkakrotnie skoki tercjowe. |
|
VIII dobre wychowanie: godzenie się, współpraca
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
Grozik (Poszło dziewczę po ziele) *Nie chcę cię znać |
Der Kukuck und der Esel *Ich will nicht, ich will nicht dein Freund länger sein! |
|
*Teksty Nie chcę Cię i Ich will nicht są niemal identyczne. Piosenka polska oznaczona jest jako ludowa melodia śląska, piosenka niemieckojęzyczna pochodzi z Austrii. Może przez kontakty Śląska z obszarem niemieckojęzycznym i zmieniającą się przynależność państwową tego regionu austriacka piosenka przywędrowała na Śląsk i zaczęła funkcjonować w wersji polskiej. |
|
IX bezpieczeństwo, przestroga
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
Na jagody (Poszła Kasia na jagody) |
Hänschen klein ging allein in die Welt hinein |
|
Po łąkach chodziła, tak sobie mówiła |
Grün heißt gehen (sł. R. Krenzer, muz. I. Lotz) |
|
Piosenki te są jak bajka z morałem – opisują historię z udziałem dziecka, która mogła źle się skończyć lub źle się skończyła. Mamy zatem i oddalenie od domu wbrew zakazom: „Wprawdzie matka coś mówiła, żeby sama nie chodziła” (Na jagody), które na szczęście kończy się wyrzutami sumienia i powrotem do domu: „Aber Mutter weint so sehr… [er] läuft nach Haus geschwind” (Hänschen klein). Mamy też przestrogi dotyczące zdrowia: „Po łąkach chodziła… Nóżki zamoczyła… kataru dostała i jak bury kotek, tak głośno kichała” czy bezpieczeństwa na drodze: „Grün heißt gehen, wenn wir vor der Ampel stehen”. |
|
X wędrówka, wycieczka, podróż
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
Jawor, jawor, jaworowi ludzie Zielony mosteczek ugina się |
Es regnet auf der Brücke und ich ward nass |
|
Jedzie pociąg z daleka |
Eisenbahn, Eisenbahn, fahre nicht so schnell davon! Auf der schwäbischen Eisenbahne |
|
Maszerują dzieci drogą, raz, dwa, trzy Jadą, jadą dzieci drogą, siostrzyczka i brat (sł. M. Konopnicka, muz. trad.) |
Das Wandern ist des Müllers Lust (sł. Wilhelm Müller, muz. Karl Zöllner) Wir reisen nach Jerusalem und wer will mit? |
|
Nieodłącznymi elementami podróżowania wydają się na podstawie tekstów piosenek mosty i pociągi (oprócz własnych nóg, oczywiście, które z czasem zaczynają boleć – pewnie dlatego istnieją piosenki o wycieczkach i wędrowaniu w charakterze rymowanek-zachęcanek). Most występuje jako symbol drogi, trudności, które trzeba pokonać, i symbol oddalenia pary zakochanych (bo most – to i rzeka-granica), ale też miejsce ich spotkania. Pociąg zaś to bardzo atrakcyjny dla dziecka środek lokomocji: piosenki traktują o prędkości, kolejnych stacjach i przybywających pasażerach. |
|
XI zdrowy styl życia
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
Pan Katarek |
Ding, dong, die Katz‘ ist krank |
|
Urodziny marchewki Witaminki, witaminki (wyk. Fasolki) Zając marchewka (Podskakując i kicając przez polanę pędzi zając) (sł. A. Grabowski, muz. K. Kwiatkowska) |
Gemüseball |
XII radość życia
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
Pięknie żyć (muz. A. Bernat, muz. K. Kwiatkowska) |
Froh zu sein, bedarf es weinig |
XIII morze
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
Hej, żeglujże żeglarzu |
Winde wehn, Schiffe gehn Eine Seefahrt, die ist lustig |
XIV rekwizyty do zabawy w kole
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
Mam chusteczkę haftowaną |
Taler, Taler, du musst wandern |
XV szkoła
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
Na jasnem niebie słoneczko świeci, biegną do szkoły wesołe dzieci |
In unsrer Schule wohnt ‘ne Kuh auf dem Dach (sł. i muz. Thomas Koppe) |
XVI folklor góralski
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
Krakowiaczek jeden W murowanej piwnicy Górol ci ja |
Wenn wir fahrn mit der Bahn in das schöne Land Tirol am See Die Tiroler sind lustig |
XVII członkowie rodziny
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
A ja wolę moją mamę (sł. J. Cygan, muz. M. Jeżowska) Rosną sobie kwiatki |
Meine Mama ist die Beste (sł. i muz. S. Janetzko) |
|
Siostrzyczka (Śpij, siostrzyczko moja mała) (sł. i muz. H. Bojarska) |
Komm, Schwesterchen, tanz mit mir |
|
Po domu chodzi babcia (sł. L. Mariańska) U babci jest słodko (sł. W. Chotomska) |
Meine Oma fährt im Hühnerstall Motorrad (muz. R. Steidl) Eine Oma geht spazieren |
|
Stary Abraham Ojciec Wirgiliusz |
Vater Abraham |
XVIII krasnoludki
|
piosenki polskie |
piosenki niemieckie |
|
My jesteśmy krasnoludki Krasnoludki (sł. M. Konopnicka, muz. autor nieznany) |
Es tanzt ein Bi-Ba-Butzemann Es geht eine Zipfelmütz‘ in unserm Kreis herum |
4. Zakończenie
Z sześciu analizowanych przeze mnie śpiewników wypisałam łącznie 169 przykładów piosenek (87 tytułów polskich i 82 niemieckie)[5], które pogrupowałam w 18 kategorii. W zbiorze tym zdecydowanie największą grupę stanowią piosenki opisujące różnego rodzaju dziecięce aktywności (łącznie 37 utworów) – od zasypiania i wstawania (18 tytułów) przez mycie zębów i rąk (5) aż do różnorakiej pomocy dorosłym w domu i gospodarstwie (14). Bardzo liczne są piosenki o zwierzętach (34). Dużą grupę stanowią utwory dotyczące upływu czasu (łącznie 29 piosenek tematyzujących pory roku, miesiące i dni tygodnia). Nie brakuje autotematycznych piosenek o zabawach i wycieczkach (20). Znajdziemy także teksty o najważniejszych dla dzieci osobach, czyli członkach rodziny (12). Ponadto śpiewa się o pogodzie (7) oraz szkole (2); odbicie w piosence znajduje też zagadnienie rozwoju dziecka, a konkretnie jego wzrostu (2 przykłady). Z perspektywy dorosłych ważnymi tematami poruszanymi w analizowanych przeze mnie piosenkach jest bezpieczeństwo (różne przestrogi – 4 tytuły), dobre wychowanie (sposoby godzenia się po kłótni – 4 tytuły) oraz propagowanie zdrowego stylu życia (6 tytułów). Inspirujące dla twórców piosenek dziecięcych okazują się krasnoludki (4 utwory) oraz folklor góralski (5) i morze (3).
Po wyróżnieniu cech wspólnych tematów piosenek polskich i niemieckich można by spróbować przyjrzeć się różnicom. I tak z łatwością można stwierdzić, że w polskim repertuarze nie występują na przykład piosenki o św. Marcinie, tak liczne w Niemczech ze względu na żywy kult tego świętego i barwne obchody jego święta 11 listopada (np. Laterne, Laterne, Sonne Mond und Sterne czy Ich gehe mit meiner Laterne). Różne są też piosenki „streszczające” popularne w danym kraju baśnie lub do nich się odnoszące: podczas gdy niemieckie dzieci śpiewają na przykład o królewnie Śnieżce (Dornröschen war ein schönes Kind), polskie nucą o Panu Twardowskim (Pan Twardowski, sł. E. Polak). Wymienienie dalszych różnic wymagałoby jednak bardziej wnikliwej analizy. Ciekawym pytaniem badawczym mogłaby też okazać się próba – dla przeciwwagi – wyróżnienia uniwersaliów w piosence dla dorosłych. Tymczasem praca ta w obecnym kształcie niech pozostanie ciekawostką i – albo zachętą do śpiewania z maluchami, albo ciepłym wspomnieniem piosenek z własnych lat przedszkolnych.
Bibliografia
Gałęska-Tritt Jadwiga, Dzieci lubią śpiewać, a my razem z nimi! Mały poradnik metodyczny dla wychowawców i rodziców, il. Elżbieta Krygowska-Butlewska, Poznań, Wydawnictwo Mila 2007.
Karpowiczowa Maria, Kruszewska Zofia, Kilka uwag metodycznych, [w:] tychże, Pieśń w szkole. Wybór piosenek dla dzieci i młodzieży, ułożony metodycznie dla klas siedmiu, Warszawa, Wydawnictwo M. Arcta 1924.
Wieman Maria, Zabawy ze śpiewem dla dzieci od lat 3 do 8, Warszawa, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych 1953.
Źródła piosenek:
niemieckich
Freche Lieder – liebe Lieder, pod red. Jürgena Schöntgensa, il. Rotraut Susanne Berner, Weinheim, Beltz und Gelberg 2000.
Kinderlieder aus der guten alten Zeit, [b.red.], il. Joanna Hegemann, Fränkisch-Crumbach, Sammüller kreativ 2010.
Weidinger Gertrud, Die schönsten und beliebtesten Kinderlieder. Zum Singen, Tanzen und Mitmachen, il. Susanna zu Knyphausen, wyd. 7, München, Cormoran 2001.
polskich
Co babcia i dziadek śpiewali, kiedy byli mali, wybór i oprac. Katarzyna Zachwatowicz-Jasieńska, il. Kazimierz Wiśniak, wyd. 6, Kraków, Oficyna Wydawnicza Impuls 2008.
Pieśń w szkole. Wybór piosenek dla dzieci i młodzieży, ułożony metodycznie dla klas siedmiu, wybór Maria Karpowiczowa i Zofia Kruszewska, Warszawa, Wydawnictwo M. Arcta 1924.
Wesołe nutki: piosenki naszego dzieciństwa, wybór i oprac. piosenek oraz grafika nutowa Wojciech Wojakowski, il. Jarosław Żukowski, Warszawa, P.H.W „Arystoteles” 2010.
[1] Przy czym pamiętać należy, że, analizując piosenki polskie i niemieckie, pozostajemy w obrębie jednego kręgu kulturowego – niewykluczone, że w piosenkach japońskich czy mongolskich pojawiają się elementy tematyczne nieznane piosence europejskiej.
[2] M. Karpowiczowa, Z. Kruszewska, Kilka uwag metodycznych, [w:] tychże, Pieśń w szkole. Wybór piosenek dla dzieci i młodzieży, ułożony metodycznie dla klas siedmiu, Warszawa 1924, s. 8.
[3] J. Gałęska-Tritt, Dzieci lubią śpiewać, a my razem z nimi! Mały poradnik metodyczny dla wychowawców i rodziców, il. E. Krygowska-Butlewska, Poznań 2007, s. 8-9.
[4] M. Wieman, Zabawy ze śpiewem dla dzieci od lat 3 do 8, Warszawa 1953, s. 5.
[5] Nie były to wszystkie piosenki zawarte w śpiewnikach, nie uwzględniałam bowiem utworów, którym nie mogłam przypisać tematycznego odpowiednika w drugim języku.
