Publikacja zbiorowa pod redakcją dr Bożeny Lewandowskiej i dr Anny Piotrowskiej z Instytutu Muzykologii Uniwersytetu Jagiellońskiego to przykład interdyscyplinarności w najlepszym wydaniu. Interdyscyplinarność owa była zresztą zamierzona, jako że książka jest efektem paneli dyskusyjnych organizowanych w Instytucie Muzyki UJ w ramach działalności Zakładu Antropologii i Teorii Muzyki od 2007 roku. A w owych panelach udział brali nie tylko pracownicy, doktoranci i studenci Instytutu Muzykologii, ale i etnologii, historii czy kulturoznawstwa. Nie dziwi więc, że powstały tom zawiera rozdziały poświęcone np. strojom, kulturze, czy historii poszczególnych regionów, a nie wyłącznie muzyce. Nie jest to bynajmniej wada – dzięki temu czytelnik ma możliwość spojrzeć na omawiane wątki wieloaspektowo i umieścić wiedzę o muzyce w szerszym kontekście społeczno-kulturowym. Jak wspominają autorki we wstępie, cechy charakterystyczne publikacji, a więc interdyscyplinarność ujęcia problematyki i różnorodność podejmowanych tematów mogą być traktowane jako propozycja metodyczna antropologii muzyki[1].
Poszczególni badacze zgłębiają w książce wiele różnych aspektów – zarówno pod kątem geograficznym (Karpaty, Skandynawia, Ameryka Północna, Węgry), grup etnicznych (Romowie, Indianie Amerykańscy, górale podhalańscy, węgierscy Romowie), jak i konkretnych zagadnień (stroje górali podhalańskich, motywy zbójnickie w Harnasiach Szymanowskiego, idea szkół narodowych w muzyce skandynawskiej czy propagowanie idei amerykańskiej muzyki narodowej na początku XX wieku). Właściwie więc niezależnie od posiadanego zaplecza wiedzy i zainteresowań, wielu czytelników może pod różnym kątem z owego tomu korzystać. I to jest jedna z jego największych zalet. Ponadto poszczególne artykuły oparte są na niezwykle szerokiej bazie bibliograficznej, w tym w większości obcojęzycznej oraz wzbogacone zostały fotografiami, rysunkami i innego rodzaju ciekawymi pomocami. Z książki korzysta się wiec przyjemnie – w większości zwięzłe, bogate w informacje i przystępnie napisane części nie nastręczają zbędnych trudności ale i nie przyniosą zawodu osobom zainteresowanym poszczególnymi kwestiami.
Warto opisać bliżej każdą z czterech części tomu, o tytułach: (tutaj znajdziemy teksty: O polsko-słowackim muzykowaniu na karpackich szlakach Bożeny Lewandowskiej, Historia ubiorem pisana. Rzecz o stroju górali podhalańskich Stanisławy Trebunii-Staszel oraz Motywy zbójnickie w balecie Karola Szymanowskiego Anny G. Piotrowskiej), Wokół idei skandynawizmu (teksty: Koncepcja skandynawizmu. Kraje nordyckie czyli jedność kulturowa w różnorodności Moniki Banaś, Idea szkół narodowych i stylu narodowego a kwestia muzyki skandynawskiej Anny G. Piotrowskiej oraz Przeciw europejskim wpływom. Synteza klasycznej formy i norweskiej slått w II Symfonii Eivinda Grovena Dagmary Łopatowskiej-Romsvik), Dawno temu w Ameryce… (teksty: Muzyka amerykańskich Indian Bożeny Lewandowskiej, Amerykańska fascynacja muzyką Indian Anny G. Piotrowskiej oraz tej samej autorki Propagowanie idei amerykańskiej muzyki narodowej na początku XX wieku), Romowie i ich muzyka (teksty: Wprowadzenie do historii i kultury Romów Joanny Talewicz-Kwiatkowskiej, Miejsce Romów i muzyki romskiej w historii i kulturze Węgier Małgorzaty Kołaczek oraz Muzyka polskich Romów Bożeny Lewandowskiej).
Część pierwsza, Karpaty, Karpaty, rozpoczyna się bogatym opisem słowackich stylów muzycznych (m.in. magiczno-rytualnego, rolniczego, pasterskiego czy harmoniczno-melodycznego) w ramach spojrzenia historycznego oraz perspektywy wyróżniającej w repertuarze dialekty muzyczne i ich rozmieszczenie geograficzne[2]. Co więcej, dowiadujemy się wielu szczegółów o różnych rodzajach pieśni z Orawy czy też o podobieństwach na polsko-słowackim pograniczu. W dalszej części odnajdujemy tekst nie-muzykologiczny, który zabiera nas w nietypową podróż po podhalańskich wzgórzach – rzec by można „modową”. Mowa oczywiście o historii strojów z Podhala. Na koniec zaś mamy okazję poznać wszelkie szczegóły inspiracji zbójnickich u Karola Szymanowskiego, które okazują się być niezwykle specyficzne i powinny być wyraźnie wyodrębnione w ramach ogólnie rozumianego folkloru góralskiego. Choć niezwykle ciekawe szczegóły dotyczące powstania libretta, mitu który zainspirował kompozytora czy samej historii zajmują wiele miejsca, to nie zabrakło go na wyczerpujące informacje muzykologiczne – dowiadujemy się gdzie mamy do czynienia z cytatami z autentycznych melodii ludowych Podhala, jakiego rodzaju motywy, interwalistykę i skale stosuje Szymanowski w swoim balecie, czy z jaką manierą wykonawczą się tu spotykamy.
Część druga, Wokół idei skandynawizmu, rozpoczyna się teoretycznym wprowadzeniem w problematykę i specyfikę skandynawizmu, w tym opisem grup i mniejszości etnicznych. Daje to solidne podwaliny pod kolejny fragment, w którym rozważana jest idea szkół narodowych i narodowego stylu (każdy z tych terminów jest niezwykle dokładnie wyjaśniony z pomocą wielu definicji). Z kolei doskonałego przykładu dostarcza tekst ostatni, w którym uwidacznia się idea opisywanego wcześniej skandynawizmu w postaci włączenia norweskiej slått w klasyczną formę symfonii.
Część trzecia, Dawno temu w Ameryce… eksploruje kulturę i muzykę Indian Amerykańskich pod każdym możliwym kątem – od opisu rejonów i zwyczajów łowiecko-pasterskich, po określenie funkcji kulturowej i społecznej muzyki. Dowiadujemy się także kiedy pojawiło się zainteresowanie rdzenną muzyką Indian w USA, oraz jak propagowano jej idee w wieku XX.
Część czwarta, ostatnia, opowiada nam historię Romów. Nie dziwi wiec, iż rozpoczyna się opowieścią o ich kulturze, by następnie przybliżyć czytelnikom muzykę Romów węgierskich i polskich.
Książka ta jest różnorodna, ciekawa i dobrze napisana. Zdecydowanie polecam.
—————–
W kręgu tradycyjnej kultury muzycznej. Materiały z antropologii muzyki, red. Bożena Lewandowska, Anna G. Piotrowska, Kraków 2010, 125 stron, Wydawnictwo Instytutu Muzykologii UJ Musica Iagiellonica, ISBN 978-83-7099-171-5
