Wpływ stymulacji słuchowej na zachowanie różnych gatunków – przegląd naukowy

Poniższa praca jest analizą siedmiu badań naukowych dotyczących wpływu stymulacji słuchowej – jako jednej z form wzbogacenia środowiskowego – na zachowanie różnych gatunków zwierząt (psy, koty, tamaryny, goryle, szympansy oraz słonie).

1. Wpływ stymulacji słuchowej na zachowanie psów schroniskowych

(org. Behavioral Effects of Auditory Stimulation on Kenneled Dogs)

[Kogan L.R., Schoenfeld-Tacher R., Simon A.A., 2018, s. 268–275]

W 2012 roku przeprowadzono badanie na grupie 117 psów (Canis familiaris), przebywających w schronisku oraz pensjonacie dla zwierząt w Północnym Kolorado; do obiektu przynależały dwa wybiegi. W skład grupy badawczej wchodziły 34 jamniki (średnia wieku – 5,27 lat) oraz 83 osobniki różnych ras, przebywających w pensjonacie krótkoterminowo (średnia wieku – 5,92 lat).

Zwierzęta poddano stymulacji słuchowej, która polegała na odtwarzaniu psom ośmiu utworów, należących do trzech różnych gatunków: muzyki klasycznej (3), heavy metalowej (4) oraz kojącej, zmodyfikowanej psychoakustycznie muzyki klasycznej (1). Uwzględniono również okres kontrolny (pozbawiony stymulacji słuchowej). Muzykę klasyczną reprezentowały utwory Beethovena, Strausaa oraz Bacha, natomiast heavy metalową – Motorhead, Slayera oraz Judas Priest. Repertuar „muzyki zmodyfikowanej” stanowił utwór Prelude in C, WTC Bk. 1 No. 1 Bacha – jeden z dziewięciu przearanżowanych utworów fortepianowych z albumu „Music to Calm Your Canine Companion, Vol. 1”. Muzyka ta poprzez zminimalizowaną ilość informacji dźwiękowych, miała wprowadzać psy w stan relaksacji [Leeds i Wagner, 2008]. Wybór utworów z gatunku muzyki klasycznej i heavy metalowej, dodatkowo o różnorodnej wartości BPM (beat per minute), miał pomóc w ustaleniu, czy jakiekolwiek różnice w zachowaniu psów mogły być spowodowane gatunkiem muzycznym, czy też konkretną piosenką/wysokością BPM. W badaniu nie uwzględniono natomiast innych potencjalnie istotnych cech muzyki takich jak: melodia, rytm, harmonia, wysokość oraz interwał [Murrock, 2005]. Aby rozprowadzenie dźwięku do wszystkich biorących udział w badaniu psów było równomierne, głośniki ustawiono na połowie każdego z wybiegów. Poziom hałasu otoczenia oraz tła w hodowli był minimalny.

Badanie trwało cztery miesiące (od lipca do października) i odbywało się we wtorki, środy oraz czwartki. Pozostałe dni tygodnia były wyłączone z badań ze względu na większą aktywność w schronisku. Muzyka rozbrzmiewała w godzinach od 9:00 do 12:00. Jedna sesja trwała czterdzieści pięć minut, po niej miała miejsce piętnastominutowa przerwa. Kolejność utworów była losowa.

Obserwacje pokazały, że muzyka klasyczna wpłynęła najkorzystniej na ilość czasu spędzonego na spaniu u psów z obu grup (bez znaczących różnic między poszczególnymi utworami), w przeciwieństwie do muzyki heavy metalowej. W przypadku wokalizacji ustalono, że zwierzęta zachowywały się najciszej w czasie odtwarzania utworu klasycznego Moonlight Sonata, natomiast najgłośniej podczas okresów kontrolnych. Reakcja na poszczególne utwory była dość różnorodna. Dodatkowo, okazało się, że psy z grupy pierwszej spędzały znacznie więcej czasu śpiąc oraz przebywając w ciszy, w porównaniu do psów krótko przebywających w pensjonacie, jednak nie odnotowano zależności między typem psa (1. lub 2. grupa), a rodzajem działającej na niego muzyki. Zaobserwowano także, że obie grupy psów reagowały na wszystkie utwory heavy metalowe znacznie bardziej wzmożonym drżeniem ciała w porównaniu z resztą utworów. Badania ukazują pewne analogie w zachowaniu ludzi oraz psów, jakie wynikają ze słuchania muzyki, tj. zmniejszenie pobudzenia, niepokoju oraz stresu, poprawę nastroju, a także sprzyjanie snu. Wskazują na relaksujące działanie muzyki klasycznej, w przeciwieństwie do muzyki heavy metalowej, która wpłynęła u badanych psów na nasilenie zachowań, mogących być efektem stresu, tj. mniejsza ilość snu, zwiększenie wokalizacji oraz drżenie ciała, i/bądź też zwiększenie samego poziomu stresu [Kogan i in., 2012]. U ludzi – w przypadku muzyki heavy metalowej – zaobserwowano podobne trendy [Becknell i in., 2008]. Ostatni ze stymulantów – muzyka zmodyfikowana psychoakustycznie, stworzona dla psów w celach relaksacyjnych – z nieznanych powodów – wpłynęła na zachowanie badanych zwierząt w stopniu minimalnym, co wskazuje na zasadność większej ilości badań nad tym rodzajem muzyki [Kogan i in., 2012].

2. Wpływ muzyki klasycznej na zachowanie psów w schronisku

[Cyroń S., Czyż K., Patkowska-Sokoła B., 2018, s. 137-147]

W 2015 roku w schronisku „Cichy Kąt” zlokalizowanym w Tarnowskich Górach (woj. śląskie), przeprowadzono pięciomiesięczne badanie (lipiec– listopad) na grupie 22 nierasowych psów (16 samców oraz 6 samic; 3 z nich to tzw. psy towarzyszące, których nie objęto badaniem, ale uwzględniono w analizie wyników ze względu na przebywanie we wspólnym kojcu z psami problematycznymi). Psy były w wieku od 1,5 do 14 lat.

Użyty w badaniu sprzęt nagłaśniający, złożony z ośmiu głośników oraz wzmacniacza, uruchamiał się za pomocą programatora czasowego codziennie o godzinie 10:00, a muzyka rozbrzmiewała przez 5 godzin. Badanie polegało na odtwarzaniu zwierzętom utworów muzyki klasycznej, skomponowanych przez Chopina, Vivaldiego, Mozarta, Beethovena, Bacha czy Czajkowskiego. Głośniki zamocowano w lub przy kojcach. Przed rozpoczęciem badania pracownicy oraz wolontariusze schroniska zostali poproszeni o uzupełnienie ankiety dotyczącej psów biorących udział w doświadczeniu. Jej celem był krótki opis poszczególnych osobników. Następnie, po zakończeniu badań, opiekunowie odpowiedzieli na kilka pytań podsumowujących efekty pięciomiesięcznej terapii, oceniając wybrane aspekty zachowania oraz widoczność efektów.

Do doświadczenia wybrano psy przejawiające największe problemy behawioralne
w schronisku: u 72% z nich, zaobserwowano problem z chodzeniem na smyczy. Połowa, z uwagi na głęboki lęk oraz brak pewności siebie, niechętnie wychodziła poza teren schroniska, a podczas spaceru – pozostawała w tyle. Natomiast u 27% psów sytuacja była odwrotna – zwierzęta ciągnęły w przód, co z kolei świadczy o dużych pokładach niespożytej energii, brakach wychowawczych oraz zbyt dużej pewności siebie [Meadows i Flint, 2012].

Wyniki przeprowadzonych badań ukazują korzystne działanie muzyki klasycznej, wskazując na poprawę zachowania aż u szesnastu psów (u dziesięciu osobników była to niewielka poprawa, u sześciu widać było znaczną różnicę). U piętnastu psów zaobserwowano znacznie większą chęć do współpracy z człowiekiem oraz łatwiejsze nawiązywanie z nim kontaktu. U jedenastu osobników zauważono poprawę zachowania podczas spaceru. Widoczne były również postępy w kwestii zmniejszenia: agresji wobec człowieka (9), lękliwości wobec pracowników i odwiedzających (8) – z czego u trzech psów w znacznym stopniu; agresji wobec innych psów (6) oraz agresji podczas karmienia (3). U 14% psów nie odnotowano żadnej różnicy w zachowaniu, natomiast pozostałe 14% stanowiły psy towarzyszące. Analiza efektów terapii nie wykazała wpływu muzyki klasycznej na wokalizacje psów.

W przeciwieństwie do badania przeprowadzonego w Północnym Kolorado, w którym obserwacją objęto zachowanie zwierząt podczas odtwarzania muzyki, uchwytując reakcje natychmiastowe, doświadczenie przeprowadzone w schronisku dla zwierząt „Cichy Kąt” w Tarnowskich Górach miało na celu określenie długofalowych efektów terapii. Z uwagi na różnice osobnicze między psami biorącymi udział w badaniu, czas trwania doświadczenia, dla większości osobników odpowiedni, aby dostrzec korzystne zmiany w zachowaniu, dla pozostałych mógł być niewystarczający [Cyroń i in., 2018].

3. Koty preferują muzykę dostosowaną do swojego gatunku

(org. Cats prefer species-appropriate music)

[Snowdon C.T., Teie D., Savage M., 2015, s. 106–111]

W 2015 roku Snowdon i Teie wzięli pod lupę grupę 47 kotów domowych (Felis catus; 20 samic i 27 samców), zarówno rasowych, jak i mieszanych, w wieku od 5 miesięcy do 19 lat.
Kotom zaprezentowano dwa rodzaje bodźców muzycznych, były to: utwory stworzone specjalnie dla tego gatunku oraz przedstawiające muzykę „ludzką” (Elegie – Gabriela Fauré oraz Air on a G String – J.S. Bacha). Łącznie odtworzono cztery utwory (oddzielone 3-minutowym okresem ciszy) – każdy z nich jedynie jeden raz. Muzyka zaprojektowana dla kotów była o oktawę wyższa od górnego zakresu częstotliwości ich podstawowej wokalizacji [Brown i Bradshaw, 2014], nie imitując jej. Średni ton prezentowanych utworów był o około dwie oktawy wyższy niż
w muzyce ludzkiej. Z uwagi na to, iż sesje odbywały się w domach, w obecności właścicieli, kompozycje kocie zostały dostosowane również do ludzkiego ucha dzięki zachowaniu elementów muzyki ludzkiej, cechującej się niższym zakresem częstotliwości, będącym poniżej standardowego zakresu wokalnego kotów (55-200 Hz). Muzyka zaprojektowana dla kotów, oprócz wzbudzenia w nich zainteresowania, miała również na celu zwiększenie zachowań afiliacyjnych (stąd zawierała czyste tony oraz spółgłoskowe harmonie). W doświadczeniu posłużono się dwoma (oddalonymi od siebie o 3 metry) zewnętrznymi głośnikami, po jednym na użyty w badaniu bodziec muzyczny. Natężenie dźwięku wynosiło około 70 dB.

Badanie, oprócz wokalizacji, oceniało również zachowania, polegające na kierowaniu się
w stronę źródła dźwięku (tj. ruch głowy i ciała, ocieranie się o głośnik, wąchanie go lub miałczenie) oraz zachowania przeciwne – unikające (tj. wychodzenie z pokoju, syczenie, warczenie, piloerekcja – stroszenie sierści czy też wygięcie w tył). Autorzy badania założyli wpływ tych samych cech muzyki na stany emocjonalne zarówno u ludzi, jak i u innych gatunków.

Analiza wyników wykazała, że muzyka zaprojektowana dla kotów wpłynęła na znacznie większą orientację w kierunku źródła dźwięku (głośników) u badanych osobników niż w przypadku muzyki ludzkiej, co świadczy o większym zainteresowaniu tym rodzajem muzyki.

Dodatkowo, oprócz znacznie krótszych opóźnień odpowiedzi na kocią muzykę, stwierdzono również wpływ wieku kotów na tę cechę. Nie zaobserwowano zależności między wiekiem kota a jego reakcją na muzykę ludzką. Związane ze strachem zachowania unikające występowały rzadko i w równym stopniu dla obu rodzajów muzyki.

4. Odpowiedzi afektywne tamaryn na muzykę dostosowaną do swojego gatunku

(org. Affective responses in tamarins elicited by species-specific music)

[Snowdon C.T., Teie D., 2010, s. 30–32]

Ci sami badacze w 2010 roku przeprowadzili badanie na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Wisconsin w USA. Wzięło w nim udział 14 osobników (7 par) tamaryn bawełnianych (Saguinus Edyp). Zwierzęta przebywały w klatkach zaopatrzonych w liny oraz liście, mające symulować środowisko nadrzewne.

Doświadczenie składało się z dwóch faz, oddzielonych od siebie trzymiesięczną przerwą. Podczas każdej z nich zaprezentowano zwierzętom cztery bodźce muzyczne. Były to: dwa utwory reprezentujące muzykę ludzką oraz dwa utwory zaprojektowane specjalnie dla tamaryn, bazujące na afiliacjach lub lęku/zagrożeniu; uwzględniono również próbę kontrolną. Muzyka stworzona dla tamaryn uwzględniała zakres częstotliwości dźwięków oraz tempa właściwe dla komunikacji u osobników tego gatunku. Zaprojektowano ją z użyciem głosu oraz wiolonczeli Andrea Castagneri z 1738 roku. Dźwięki wiolonczeli zostały przetransponowane o trzy oktawy w górę, z wyjątkiem sztucznych harmonicznych, które przetransponowano o jedną oktawę. Pary poddawane były działaniu jednego bodźca tygodniowo; każdy z utworów poprzedzony był pięciominutową obserwacją zachowań zwierząt (brak stymulacji słuchowej). Kolejna, także pięciominutowa obserwacja, odbywała się po wyłączeniu muzyki. Ustalono, że zachowaniem wskazującym na zainteresowanie danym utworem była orientacja głowy oraz ciała w kierunku głośników.

Obserwacje pokazały, że muzyka zaprojektowana dla tamaryn była znacznie bardziej efektywna niż muzyka ludzka. Muzyka ta – w wersji afiliacyjnej – wpłynęła na zwierzęta uspokajająco, zmniejszając ich aktywność; zaobserwowano także znaczny wzrost żerowania oraz tendencję w kierunku zmniejszonej orientacji na źródło dźwięku i rzadsze zachowania socjalne w porównaniu z okresem, w którym nie odtwarzano zwierzętom muzyki.

Z kolei wersja oparta na strachu/zagrożeniu, zwiększyła u zwierząt orientację na źródło dźwięku. Dodatkowo, badania pokazały, że tamaryny po ekspozycji na ten rodzaj muzyki reagowały wzmożonym ruchem
i niepokojem oraz częstszymi zachowaniami socjalnymi niż miało to miejsce w przypadku muzyki afiliacyjnej. Bazująca na afiliacjach muzyka ludzka wpłynęła na zmniejszenie niepokoju u objętych badaniem zwierząt, z kolei ta oparta na strachu/zagrożeniu – znacznie zmniejszała ich pobudzenie, ukazując tym samym duży kontrast w porównaniu do muzyki o tym samym charakterze, lecz stworzonej dla tamaryn.

Podobnie jak w przypadku badań z udziałem kotów [Snowdon i in., 2015], doświadczenie przeprowadzone na tamarynach również wykazało bardziej efektywne działanie muzyki dostosowanej gatunkowo na badane zwierzęta. Ta o podłożu afiliacyjnym zadziałała na nie uspokajająco, natomiast druga, bazująca na wokalizacjach związanych ze strachem/zagrożeniem, zwiększyła u nich pobudzenie. W porównaniu do wokalizacji afiliacyjnych oraz tych wydawanych podczas zagrożenia w jakim się znajdują, okrzyki tamaryn w sytuacjach strachu są krótkie,
z elementami dysonansu, często powtarzalne. Wszystkie powyższe rodzaje wokalizacji cechuje rosnąca częstotliwość. W przypadku wołań afiliacyjnych z malejącą amplitudą, a w okrzykach zagrożenia/strachu – z rosnącą. U ludzi nie występuje zbyt dużo nasyconych emocjonalnie wokalizacji powolnie wznoszących dźwięk (na kształt glissando), podobnie jak
u tamaryn nie występują wokalizacje z powolnym opadaniem – co stanowi między nami różnicę gatunkową [Snowdon i Teie., 2010]. Sytuacja ta pokazuje – podobnie jak w przypadku badań na kotach – że przy tworzeniu muzyki oraz wykorzystaniu jej jako elementu wzbogacenia, istotne może być dostosowanie wokalizacji do będącego odbiorcą konkretnego gatunku [Snowdon i Teie., 2010; Snowdon i in., 2015]. Reakcje tamaryn na – bazujące na wokalizacjach – zaprojektowane dla nich utwory, mogą być efektem uwarunkowania afektywnego [Owren i Rendall, 1997]. Jak wskazują wyniki badań, sygnały wydawane przez zwierzęta mogą bezpośrednio oddziaływać na odbiorcę, wywołując u niego podobne sobie emocje oraz wpływając na jego zachowanie [Snowdon i Teie., 2010]. Zdaniem Snowdon i Teie [2010], wyniki powyższych badań są szczególnie istotne w przypadku hodowli zwierząt naczelnych w niewoli, u których wzbogacenie środowiskowe często stanowi muzyka radiowa.

5. Skutki wzbogacenia słuchowego u goryli: wzbogacenie słuchowe u goryli

(org. The effects of auditory enrichment on gorillas: Auditory Enrichment in Gorillas)

[Robbins L., Margulis S.W., 2014, s. 1-7]

Obiektem badań przeprowadzonych w Ogrodzie Zoologicznym w Buffalo na przełomie roku 2011/2012 (wrzesień-styczeń) były zachodnie goryle nizinne (Gorilla gorilla gorilla) – samiec Kongo oraz dwie samice: Sidney oraz Lily. Zwierzęta przebywały na liczącej 185 m² ekspozycji wewnętrznej, zaopatrzonej w konstrukcję do wspinaczki, wodospad i sztuczne skały; w górnej, niedostępnej dla zwierząt części ekspozycji umieszczono naturalną roślinność.

Dwugodzinne obserwacje goryli podczas odtwarzanej im muzyki odbywały się cztery razy
w tygodniu – we wtorki, piątki, soboty oraz niedziele (wtorek/piątek: 14:00-16:00; sobota/niedziela: 10:00-12:00). W badaniu zastosowano trzy bodźce słuchowe: dźwięki natury, muzykę klasyczną oraz rockową; uwzględniono również okres kontrolny (pozbawiony stymulacji słuchowej). Pierwszy z bodźców obejmował dźwięki afrykańskiego lasu deszczowego, znajdujące się na płycie „Sounds of the African Rainforest” (African Rainforest— Sounds of Nature by Various Artists). Muzyka klasyczna obejmowała kilka wybranych kompozycji Chopina, z kolei muzykę rockową reprezentowały utwory zespołu Muse. Poszczególne sesje dźwiękowe odbywały się z cotygodniowymi przerwami. Głośniki umieszczono w górnej – niedostępnej dla goryli – części wybiegu.

Przedmiotem badania była ocena wpływu wzbogacenia słuchowego na częstotliwość występowania stereotypii (tj. wyrywanie włosów, regurgitacja – cofanie się pokarmu z ponownym zjadaniem go) oraz poziom aktywności u objętych doświadczeniem goryli.

Zaobserwowano, że u samca Kogi, u którego wyrywanie włosów miało miejsce znacznie częściej niż u Lily oraz Sydney, wystąpiło znaczne zwiększenie częstości występowania tej stereotypii podczas odtwarzania muzyki klasycznej oraz rockowej. U Lily nie zaobserwowano znaczących różnic w zachowaniu. W przypadku drugiej ze stereotypii – choć nie jest to istotne statystycznie – dźwięki natury wykazały wpływ na zmniejszenie częstości regurgitacji i ponownego zjadania pokarmu u wszystkich goryli. Inaczej było w przypadku muzyki klasycznej oraz rockowej, pod wpływem których zwierzęta wykazywały tendencję wzrostową, nasilającą to zachowanie.
U Sidney muzyka rockowa spowodowała dwukrotnie częstsze występowanie tej stereotypii niż
w okresie kontrolnym.

Zaobserwowano, że na zwiększenie aktywności u badanych zwierząt wpłynęła muzyka rockowa. Goryle zwracały się najczęściej w kierunku źródła dźwięku podczas serwowanych im dźwięków lasu deszczowego.

Badania te potwierdzają wcześniejsze ustalenia odnośnie muzyki rockowej, jednak nieco odbiegają od publikacji wskazujących na pozytywny wpływ muzyki klasycznej na zachowanie zwierząt. Sugerują, że zwierzęta na bodźce mogą reagować zmiennie, w zależności od typu bodźca oraz indywidualnych preferencji osobniczych [Robbins i Margulis, 2014]. Najbardziej pozytywny wpływ na zachowanie zwierząt wywarły dźwięki ich naturalnego środowiska, dzięki którym stereotypie występujące u badanych osobników były rzadsze.

6. Wpływ dwóch typów i dwóch gatunków muzycznych na społeczne zachowania przebywających w niewoli szympansów (Pan troglodytes)

(org. Effects of Two Types and Two Genre of Music on Social Behavior in Captive Chimpanzees (Pan troglodytes))

[Videan E.N., Fritz J., Howell S., Murphy J., 2007, s. 66-70]

W okresie od czerwca do listopada 2001 roku przeprowadzono badania na szympansach zwyczajnych (Pan troglodytes), mieszkających w Primate Foundation w Arizonie. Wzięło w nich udział 31 osobników płci żeńskiej (w wieku od 3,8 do 47,8 lat) oraz 26 osobników płci męskiej
(w wieku od 5,7 do 34,8 lat), przebywających w 10 grupach społecznych (męskie/żeńskie/haremowe).

Zwierzęta poddano ekspozycji na dwa rodzaje muzyki: instrumentalną i wokalną; z tej drugiej dodatkowo wyodrębniono dwa gatunki muzyczne: wokal klasyczny, z tempem od 95 do 170 uderzeń na minutę (obejmował głównie utwory operowe, np. Pavarottiego) oraz wokal easy-listening, z tempem od 50 do 90 uderzeń na minutę (utwory np. Doris Day, Enyi). Utwory wykorzystane w badaniu zostały wybrane ze znanego już szympansom repertuaru; nadawano je za pomocą mikrofonu domofonu, a odtwarzano przy użyciu jego głośników o mocy 45 ohmów.

Rejestracja zachowania zwierząt odbywała się na godzinę przed włączeniem muzyki, podczas jej trwania oraz przez godzinę po wyłączeniu muzyki. Czas trwania sesji muzycznej wynosił od 10:59 min. do 81:06 min. W doświadczeniu oceniano zachowania społeczne: agonistyczne (związane z walką; wyładowania, ataki, wokalizacje zwierząt) i afiliacyjne (zabawy społeczne, skubanie innych osobników) oraz inne – niespołeczne. Jak ustalono, zachowania afiliacyjne wywierają korzystny wpływ na reakcje immunologiczne u naczelnych innych niż ludzie [Gust i in., 1996; Schapiro, 2002], a u gryzoni spowalniają postęp choroby oraz przyspieszają proces gojenia [Glasper i DeVries, 2005; McCabe i in., 2002].

Badanie wykazało pozytywny wpływ, zarówno muzyki instrumentalnej, jak i wokalnej na zwiększenie częstotliwości zachowań afiliacyjnych u samic oraz samców szympansów.
W przypadku muzyki instrumentalnej – u obu płci – oraz wokalnej – u samic – zwierzęta wykazywały te zachowania, zarówno podczas odtwarzania muzyki, jak i po jej zakończeniu. U samców korzystny wpływ muzyki wokalnej na zachowania afiliacyjne zaobserwowano po wyłączeniu muzyki. Mniej pożądane – zachowania agonistyczne – u samic podczas całego badania występowały bardzo rzadko (brak wpływu muzyki na tę cechę). U samców zaobserwowano korzystne działanie muzyki wokalnej na zmniejszenie częstości tych zachowań; bardziej efektywna okazała się tutaj muzyka easy-listening, a jej pozytywne efekty zauważalne były u samców, zarówno podczas sesji, jak i po jej zakończeniu. W przypadku wokalu klasycznego tendencja do spadku zachowań agonistycznych widoczna była po wyłączeniu muzyki. Nie odnotowano natomiast wpływu muzyki instrumentalnej na zachowania agonistyczne u samców.

Z uwagi na fakt, iż muzyka wokalna zwiększa rozproszenie uwagi podczas zadań angażujących pamięć wzrokową – odpowiadającą za zachowanie kształtów i kolorów – oraz pamięć przestrzenną – informującą o położeniu i ruchu [Crawford i Strapp, 1994; Iwanaga i Ito, 2002] – możliwe, że muzyka ta niejako „odwróciła uwagę” szympansów od bieżącej interakcji, dzięki czemu przejawiane zachowania agonistyczne zostały wyciszone, a same zwierzęta stały się bardziej zrelaksowane [Videan i in., 2007]. Doświadczenie to pokazuje, że muzyka wokalna może być wykorzystana w celu zmniejszenia występowania zachowań agresywnych u naczelnych innych niż ludzie [Bloomsmith i Else, 2005; Honess i Marin, 2006]. Szczególnie korzystne może być połączenie wolnej muzyki wokalnej z muzyką instrumentalną; stosowane w okresie zwiększonej aktywności lub stresu, wynikającego z codziennych prac opiekunów, tj. sprzątanie czy karmienie, może zmniejszyć zachowania agresywne oraz zwiększyć afiliacyjne, poprawiając przy tym samopoczucie psychiczne zwierząt [Videan i in., 2007].

7. Stymulacja słuchowa jako wzbogacenie u słoni azjatyckich (Elephas maximus) przebywających w ogrodach zoologicznych

(org. Auditory stimulation as enrichment for zoo-housed Asian elephants (Elephas maximus)) 

[Wells D.L., Irwin R.M., 2008, s. 335-340]

W maju 2005 roku przeprowadzono badanie na czterech samicach słoni azjatyckich (Elephas maximus) w wieku od 9 do 45 lat, przebywających w Ogrodzie Zoologicznym w Belfaście w Irlandii Północnej. Codziennie, pomiędzy godziną 8:00 a 14:00, zwierzęta mogły swobodnie przemieszczać się pomiędzy stodołą a wybiegiem, po godzinie 14:00 zamykano je w kwaterach wewnętrznych – w tym czasie przeprowadzano obserwacje.

Zwierzęta poddane zostały dwóm warunkom stymulacji słuchowej: próbie kontrolnej (pozbawionej stymulacji słuchowej) oraz próbie „eksperymentalnej”, podczas której odtwarzano słoniom muzykę klasyczną ze składanki „The Very Best of the Classic Experience” (EMI Virgin Records); znajdowały się na niej utwory m.in. Bacha, Mozarta czy Beethovena. Odtwarzacz muzyki ulokowano pośrodku stodoły, w odległości od 4 do 6 metrów od zwierząt – w zależności od ich rozmieszczenia. Amplituda dźwięku wynosiła od 47 do 65 dB. Obserwacje zwierząt podczas każdej z prób trwały pięć dni i odbywały się w godzinach od 14:00 do 18:00. Próby oddzielała dwudniowa przerwa. Zachowania słoni rejestrowano co minutę za pomocą próbek skanujących. We wrześniu, cztery miesiące po zakończeniu badań, przeprowadzono kolejne, tym razem trzydniowe, a każda próba trwała jeden dzień i oddzielona była dwudniowym okresem przerwy.

Wyniki obu badań wykazały, że muzyka klasyczna wpłynęła na znaczne (prawie dziesięciokrotne) zmniejszenie częstości niepożądanych zachowań stereotypowych, u wszystkich badanych słoni. W przypadku pozostałych analizowanych zachowań ustalono, że przeprowadzone wzbogacenie słuchowe nie wpłynęło na nie w znaczący sposób.

Powodem tego – podobnie jak w przypadku badania na psach ze schroniska „Cichy Kąt” [Cyroń i in., 2018] – może być zbyt krótki czas ekspozycji na użyty w doświadczeniu bodziec muzyczny, stąd dalsze badania o dłuższym czasie trwania stymulacji są zasadne, zwłaszcza – z uwagi na umiejętność słoni do porozumiewania się ze sobą za pomocą infradźwięków – z uwzględnieniem zakresu częstotliwości dźwięków [Payne i in., 1986; McComb i in., 2003].

8. Wnioski

Spokojna muzyka – jak pokazują badania – może zmniejszać poziom stresu i pobudzenie oraz wpływać na poprawę nastroju, zarówno w przypadku ludzi, jak i zwierząt [Tabloski i in., 1995; Ragneskog i in., 1996; Wells i in., 2002, 2006]. Stymulacja słuchowa wydaje się zatem efektywną formą wzbogacenia środowiska zwierząt, wpływającą na poprawę ich dobrostanu [Robbins
i Margulis, 2014]. Może być praktykowana w miejscach, w których zwierzęta są szczególnie narażone na stres. Należy mieć jednak na uwadze, że efekty stymulacji mogą przedstawiać się inaczej w przypadku miejsc o wyższym poziomie hałasu oraz w zależności od wieku, płci, rasy [Kogan i in., 2012] czy też gatunku zwierząt oraz preferencji osobniczych [Robbins i Margulis, 2014]. Jak pokazują badania przeprowadzone na tamarynach [Snowdon i Teie, 2010] oraz kotach [Snowdon i in., 2015], na lepszy efekt wzbogacenia wpływa również zastosowanie muzyki dostosowanej gatunkowo. Autorzy tych prac wskazują na kilka aspektów, istotnych podczas planowania wzbogacenia słuchowego. Pierwszym z nich jest system komunikacji akustycznej danego gatunku; należy ustalić najskuteczniejszy zakres częstotliwości dźwięków, tempa oraz inne wybrane cechy (np. wysokość tonu, względny czas trwania okrzyków, czyste/hałaśliwe tony i inne, właściwe dla gatunku cechy). Muzyka zaprojektowana dla konkretnego gatunku powinna być właściwa dla jego systemów sensorycznych oraz komunikacyjnych ze względu na fakt, iż wśród zwierząt systemy komunikacji opierają są na różnych zakresach częstotliwości, tempa i innych cech [Snowdon i in., 2015]. Jeśli częstotliwość utworu jest wyższa bądź niższa od zakresu częstotliwości, na jakiej komunikują się między sobą przedstawiciele danego gatunku, prawdopodobnie nie wywoła on u nich reakcji emocjonalnej [Akitama i Sutoo, 2011; Deutch i in., 1990]. Drugim istotnym aspektem jest efekt behawioralny (cel), jaki zamierzamy osiągnąć poprzez zastosowane wzbogacenie (np. uspokojenie lub pobudzenie zwierząt).

Dla przykładu, efekt pobudzenia można uzyskać dzięki muzyce opartej na wokalizacji zagrożeń oraz dźwiękach środowiska związanych ze stanem aktywności zwierzęcia. Z kolei muzyka z linią melodyczną bazującą na afiliacyjnych wokalizacjach oraz dających satysfakcję dźwiękach, zadziała na zwierzęta uspokajająco.

Należy mieć świadomość, iż takie elementy w muzyce jak głośne rozmowy, krótki czas trwania nut oraz dysonans, mogą objawiać się u zwierząt strachem lub agresją [Snowdon i in., 2015]. 

Istnieje również prawdopodobieństwo, że korzystne działanie muzyki może wynikać z jej „maskującego” efektu, zagłuszającego inne, negatywne dźwięki, które wpływają na zwierzęta stresująco, a są częścią ich środowiska, tj.: hałas wydawany przez gości, dźwięki pojazdów/sprzętów wykorzystywanych w obiekcie. Z drugiej jednak strony, gdyby muzyka pełniła rolę jedynie zagłuszającą, obserwowanie u zwierząt różnych reakcji na poszczególne gatunki muzyczne byłoby dość nieoczekiwane [Wells, 2009].

Bibliografia:

• Akitama K., Sutoo D., Effects of different frequencies of music on blood pressure regulation in spontaneously hypertensive rats, Neu-rosci. Lett., 487: 58–60, 201.
• Becknell M.E., Firmin M.W., Hwang C., Fleetwood D.M., Tate K.L., Schwab G.D., Effects of listening to heavy metal music on college women: a pilot study, Coll. Stud. J., 42: 24-35, 2008.
• Bloomsmith M.A., Else J.G., Behavioral management of chimpanzees in biomedical research facilities: the state of the science, ILAR J., 46: 192–201, 2005.
• Brown S.L., Bradshaw J.W.D., Communication in the domestic cat:within – and between – species [w:] Turner D.C., Bateson P.P.G. (Eds.) The Domestic Cat: The Biology of its Behavior, 3rd edition, Cambridge University Press, 37–59, Cambridge 2014.
• Crawford H.J., Strapp C.M., Effects of vocal and instrumental music on visuo-spatial and verbal performance as moderated by studying preference and personality, Pers. Ind. Diff., 16: 237–245, 1994.
• Cyroń S., Czyż K., Patkowska-Sokoła B., Wpływ muzyki klasycznej na behawior psów w schronisku, Wiadomości Zootechniczne, R. LVI, 3: 137-147, 2018.
• Deutch D., North T., Ray L., The tritone paradox: correlate with thelistener’s vocal range for speech, Music Percept., 7: 371–384, 1990.
• Glasper E.R., DeVries A.C., Social structure influences effects of pair-housing on wound healing, Brain Behav. Immun., 19: 61–68, 2005.
• Gust D.A., Gordon T.P., Wilson M.E., Brodie A.R., Ahmed-Ansari A., McClure H.M., Group formation of female pigtail macaques (Macaca nemestrina), Am. J. Primatol., 39: 263–273, 1996.
• Hetland L., Listening to music enhances spatial-temporal reasoning: Evidence for the Mozart effect, Journal of Aesthetic Education, 34: 105-148, 2000.
• Honess P.E., Marin C.M., Enrichment and aggression in primates, Neurosci. Biobehav. Rev., 30: 413–436, 2006.
• Iwanaga M., Ito T., Disturbance effect of music on processing of verbal and spatial memories, Percept. Mot. Skills, 94: 1251–1258, 2002.
• Kogan L.R., Schoenfeld-Tacher R., Simon A.A., Behavioral effects of auditory stimulation on kenneled dogs, Journal of Veterinary Behavior, 7: 268–275, 2012.
• Leeds J., Wagner S., Through a dog’s ear: using sound to improve the health & behavior of your canine companion, Sounds True, Boulder, CO, 2008.
• McCabe PM., Gonzales JA., Zaias J., Szeto A., Kumar M., Herron AJ., Schneiderman N., Social environment influences the progression of atherosclerosis in the Watanbe heritable hyperlipidemic rabbit, Circulation, 105: 354–359, 2002.
• McComb K., Reby D., Baker L., Moss C., Sayialel S., Long-distance communication of acoustic cues to social identity in African elephants, Animal Behaviour, 65: 317-329, 2003.
• Meadows G., Flint E., Pies – pielęgnacja, zdrowie, żywienie, rasy, RM, Warszawa 2012.
• Murrock C.J., Psychology of moods, Nova Science Publishers, Inc. New York, NY 2005.
• Owren M.J., Rendall D., An affect-conditioning model of nonhuman primate vocal signaling [w:] Beecher M.D., Owings D.H., Thompson N.S (Eds.) Perspectives in ethology, vol. 12, NY: Plenum Press, 329–346, New York 1997.
• Payne K.B., Langbauer W.R., Thomas E.M., Infrasonic calls of the Asian elephant (Elephas maximus), Behavioral Ecology and Sociobiology, 18: 297-301, 1986.
• Ragneskog H., Brane G., Karlsson I., Kihlgren M., Influence of dinner music on food intake and symptoms common in dementia, Scandinavian Journal of Caring Sciences, 10: 11-17, 1996.
• Rauscher F.H., Shaw G.L., Ky K.N., Music and spatial task performance, Nature, 365: 611, 1993
• Robbins L., Margulis S.W., The Effects of Auditory Enrichment on Gorillas, Zoo Biology, 9999: 1-7, 2014.
• Schapiro S.J., Effects of social manipulations and environmental enrichment on behavior and cell-mediated immune responses in rhesus macaques, Pharmacol. Biochem. Behav., 73: 271–278, 2002.
• Snowdon C.T., Teie D., Affective responses in tamarins elicited by species-specific music, Biol. Lett., 6: 30–32, 2010.
• Snowdon C.T., Teie D., Savage M., Cats prefer species-appropriate music, Applied Animal Behaviour Science, 166: 106–111, 2015.
• Tabloski P.A., McKinnon-Howe L., Remington R., Effects of calming music on the rest and activity disturbance in Alzheimer’s disease, American Journal of Alzheimer’s Care, 10: 10-15, 1995.
• Videan E.N., Fritz J., Howell S., Murphy J., Effects of Two Types and Two Genre of Music on Social Behavior in Captive Chimpanzees (Pan troglodytes), Journal of the American Association for Laboratory Animal Science, 46(1): 66-70, 2007.
• Wells D.L., Coleman D., Challis M.G., A note on the effect of auditory stimulation on the behaviour and welfare of zoo-housed gorillas, Applied Animal Behaviour Science, 100: 327-332, 2006.
• Wells D.L., Graham L., Hepper P.G., The influence of auditory stimulation on the behaviour of dogs housed in a rescue shelter, Animal Welfare, 11: 385-393, 2002.
• Wells D.L., Irwin R.M., Auditory stimulation as enrichment for zoo-housed Asian elephants (Elephas maximus), Animal Welfare, 17: 335-340, 2008.
• Wells D.L., Sensory stimulation as environmental enrichment for captive animals: a review, Appl. Anim. Behav. Sci., 118: 1–11, 2009.