OD REDAKCJI: Jubileuszowa X Ogólnopolska Konferencja Fonotek „Gramy dalej!” odbyła się w dniach 23–24 września 2024 roku w Katowicach. Wydarzenie, którego patronem medialnym była MEAKULTURA.pl, relacjonuje Maria Wróblewska. Zachęcamy do lektury!
_____
W dniach 23–24 września w Katowicach odbyła się X Ogólnopolska Konferencja Fonotek „Gramy dalej!”. Ogólnopolskie konferencje fonotek organizowane są co dwa lub trzy lata przez Sekcję Fonotek Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, czasem wspólnie z Sekcją Bibliotek Muzycznych SBP. Przygotowanie spotkania za każdym razem spoczywa na innej instytucji będącej członkiem Stowarzyszenia, najczęściej bibliotece mającej w swoich zasobach nagrania dźwiękowe i muzykalia. Głównym organizatorem X jubileuszowej konferencji była, dzięki uprzejmości dyrektora dr. Artura Madalińskiego, Biblioteka Śląska w Katowicach.
Dzień pierwszy
Konferencję zapoczątkowały dwa referaty poświęcone pracom o charakterze bibliograficznym. W prelekcji pt. Transkrypcje utworów Fryderyka Chopina omówiono część publikacji obejmującą nagrania dźwiękowe (dr Katarzyna Janczewska-Sołomko – przewodnicząca Sekcji Fonotek SBP). Na referat zatytułowany Dyskografia Ignacego Jana Paderewskiego złożyły się nagrania własne, nagrania utworów kompozytora i jego przemówień zebrane w formie materiału przygotowanego do publikacji (Maria Wróblewska – wiceprzewodnicząca Sekcji Fonotek SBP).
Kolejne referaty przedstawione podczas pierwszego dnia obrad dotyczyły prac z zakresu etnomuzykologii:
- budowania cyfrowego archiwum folkloru muzycznego w celu zachowania i udostępnienia prywatnego rodzinnego zbioru nagrań oraz materiałów towarzyszących,
- zadania mieszczącego się w dość powszechnym w ostatnich latach światowym trendzie dokumentowania poprzez małe kolekcje tradycyjnej kultury danego regionu (dr Agata Krajewska-Mikosz z Instytutu Sztuki PAN),
- dość skomplikowanego zadania wypracowania spójnych zasad internetowego opisu katalogowego różnych nagrań muzyki ludowej: terenowych, z festiwali, z publikacji oraz towarzyszącej im dokumentacji tekstowej, fotograficznej itp. (dr Jacek Jackowski – Zbiory Fonograficzne Instytutu Sztuki PAN).
Popołudniowa sesja pierwszego dnia konferencji odbyła się w Galerii Sztuki Muzycznej i Obrazu w Chorzowie – miejscu o wyjątkowym uroku i atmosferze. Organizatorzy prywatnej Galerii, działającej w budynku należącym do Urzędu Miasta, pasjonaci techniki audialnej i nagrań dźwiękowych zgromadzili najwyższej klasy urządzenia wytworzone w różnych miejscach świata i w różnym czasie. W większości należą do powojennej epoki analogowej: gramofony, magnetofony, wzmacniacze, głośniki, radioodbiorniki. Wszystkie aparaty odnowione przez właścicieli doskonale działają, więc są nie tylko do oglądania, ale też do słuchania za ich pośrednictwem głosu i muzyki.
W Galerii odbywają się: pokazy, spotkania z muzykami, koncerty jazzowe, muzyki rozrywkowej i klasycznej. Sesja poświęcona była „fonografii śląskiej”:
- najstarszym wytwórniom fonograficznym, także działającej w pierwszych latach po II wojnie światowej w Katowicach prywatnej firmie Gong (dr Michał Pieńkowski – Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny),
- wydanym na płytach winylowych nagraniom śląskich artystów i śląskiego repertuaru – od Orkiestry Tanecznej Jerzego Haralda do Henryka Mikołaja Góreckiego (Małgorzata Witowska – Biblioteka Śląska),
- muzyce,
- koncertom,
- jubileuszowym publikacjom wyjątkowego na polskiej scenie rockowej zespołu SBB (dr Jacek Kurek – historyk, kulturoznawca, animator kultury).
Ponadto poruszono tematykę niezwykle bogatej działalności Mediateki w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Jastrzębiu Zdroju, takiej jak:
- spotkania ze współczesnymi muzykami rozrywkowymi,
- kursy nauki gry na gitarze,
- zajęcia muzyczne dla dzieci,
- Winyl Giełda,
- Radio Przystanek Jastrzębie-Zdrój (Kora Jasionek – bibliotekarka Mediateki).
Po zakończeniu sesji współwłaściciel Galerii Łukasz Gliński zaprezentował, także dźwiękowo, wybrane urządzenia i połączył to z minikoncertem z płyty winylowej, odtwarzając wykonania Tria Kasi Pietrzko wydane w serii Polish Jazz.
Dzień drugi
W drugim dniu konferencji Tomasz Jagłowski z UMFC w Warszawie przedstawił dylematy towarzyszące planowanemu wydaniu nagrań lekcji pianistycznych z lat 1960–1962 prof. Zbigniewa Drzewieckiego, odbywających się w jego domu. Problemy konieczne do rozwiązania przed opublikowaniem unikatowego i niezwykle ciekawego materiału obejmują takie kwestie, jak: prawa autorskie do nagrań, słabą jakość materiału dźwiękowego i wybór sposobu przygotowania go do publikacji – poprawienia jakości dźwiękowej lub pozostawienia niektórych nagrań w nie do końca czytelnej postaci, za to z dodatkowym wyjaśnieniem tekstowym. O południowoafrykańskiej muzyce kwela opowiedziała także dr Ewelina Grygier z Instytutu Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego. Dla powstania nowego gatunku muzycznego kluczowe były jako jego pierwowzór płyty gramofonowe z amerykańskim jazzem. Muzykę kwela w początkowym jej okresie można rozpatrywać jako przykład folkloru miejskiego.
Typowo bibliotekarsko-archiwistyczne kwestie omówiły autorki trzech referatów wygłoszonych podczas drugiego dnia konferencji:
- opracowanie nowych formatów nagrań archiwalnych (Izabela Zymer – Biblioteka Naukowa Związku Kompozytorów Polskich),
- inwentaryzacja dokumentacji Przedsiębiorstwa Państwowego „Polskie Nagrania” (Katarzyna Plewka – Narodowe Archiwum Cyfrowe),
- omówienie zbiorów muzycznych Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gliwicach (Izabela Kochańczyk).
Drugi dzień konferencji był też okazją do zaprezentowania dwóch publikacji książkowych Fundacji MEAKULTURA:
- Sto lat muzycznej emigracji,
- Muzyka dla myślących,
- najnowszego Instrumentownika.
Był to nie tylko ukłon w kierunku patrona medialnego konferencji, ale też próba zwrócenia uwagi uczestników na wydawnictwa bardzo potrzebne w bibliotekach, szczególnie o profilu muzycznym.
Szczególnie oczekiwane przez uczestników konferencji były dwa wykłady. Oba zaprezentowane jako efekt pozazawodowych pasji naukowców, zajmujących się na co dzień innymi zakresami pracy badawczej. Pierwszy referat zaprezentował dr hab. Paweł Kowalczyk z IFZZ Polskiej Akademii Nauk, którego zainteresowania obejmują wykorzystanie muzyki w medycynie. Opowiedział o współczesnych badaniach oddziaływania słuchanej muzyki na człowieka, m.in. wpływie na proces starzenia się i poprawę stanu zdrowia w różnych zaburzeniach funkcjonowania organizmu, a także o praktycznym wykorzystaniu muzyki podczas operacji kardiochirurgicznych i innych zabiegów medycznych. Doktor inż. Bogusław Ziębowicz z Politechniki Śląskiej pokazał, jak można „zobaczyć” dźwięk. W czasie pokazu zdjęć płyt winylowych powiększonych przez różne rodzaje mikroskopów kilkaset, a nawet parę tysięcy razy widoczne były nie tylko zanieczyszczenia i uszkodzenia płyt winylowych, wpływające na jakość odtwarzanego dźwięku, ale też miejsca odwzorowania w krawędzi rowka płyty „wejścia” konkretnego instrumentu w utworze.
Na recepcji fonografu Thomasa A. Edisona w ostatnich latach XIX wieku na ziemiach polskich skupił się w swoim referacie Bartosz Nowak, reprezentujący Instytut Kultury Uniwersytetu Warszawskiego. Autor umiejscowił przejawy zainteresowania szerokiej rzeszy odbiorów urządzeniem w okresie pierwszych lat od jego opatentowania w tzw. kulturze atrakcji. W tym czasie wynalazek nie był utożsamiany z jego późniejszą funkcją obcowania z muzyką i zachowania nagrań.
Konferencję zakończył pokaz najciekawszych muzykaliów z Działu Zbiorów Specjalnych Biblioteki Śląskiej. Wśród nich znalazły się:
- muzyczne rękopisy i starodruki,
- libretta operowe przywiezione po wojnie z Teatru Muzycznego we Lwowie,
- pamiątki po urodzonym w Sosnowcu Janie Kiepurze,
- najstarsze zachowane płyty gramofonowe tzw. „berlinerki” z przełomu XIX i XX stulecia z nagranym polskim repertuarem.
Spotkania, takie jak opisana konferencja fonotek, są ważne dla osób, które zawodowo lub z racji swoich zainteresowań zajmują się daną dziedziną, w tym wypadku fonografią.
Wydaje się, iż dyrekcje bibliotek, archiwów, muzeów w ostatnich latach marginalizują znaczenie tego rodzaju spotkań. Coraz więcej pracowników skarży się na niemożność uczestniczenia w wydarzeniu, podając jako główną tego przyczynę trudności finansowe macierzystej instytucji.
Warto docenić, że konferencja jest nie tylko sposobem poznania działań podejmowanych w innych pokrewnych instytucjach, okazją do zorientowania się w aktualnych trendach i badaniach naukowych, ale też pozwala na wymianę myśli, rozstrzygnięcie problemów merytorycznych nie tylko podczas dyskusji, ale także podczas swobodnej rozmowy kuluarowej i w czasie mniej formalnych okazji. Pozwala nawiązać nowe kontakty, które mogą być pomocne w codziennej pracy, pozyskać informacje merytoryczne nie zawsze łatwe do odnalezienia w publikacjach.
Często większą wiedzę o fonografii mają kolekcjonerzy i pasjonaci niż ciągle dość skromna literatura przedmiotu. Bezpośrednia rozmowa, uczestniczenie na żywo w wykładach i prezentacjach dają zastrzyk energii tak bardzo potrzebnej w codziennej żmudnej pracy bibliotekarza czy archiwisty. Czy zatem nie warto rozważyć, co przyniesie większe korzyści: niewielkie oszczędności w budżecie czy rozwój pracownika?
Organizatorzy, biorąc powyższe pod uwagę, tym razem dali możliwość śledzenia obrad na żywo na kanale YouTube. Referaty zostaną także opublikowane w „Książnicy Śląskiej” (2025), wydawanym w cyklu półrocznym czasopiśmie naukowym Biblioteki Śląskiej w Katowicach.
Sekcja Fonotek w przyszłym roku będzie współorganizatorem kolejnej konferencji, która planowana jest na listopad w Krakowie. Zakres tematyczny również będzie obejmował zagadnienia związane z bibliotekarstwem muzycznym. Drugim organizatorem będzie Sekcja Bibliotek Muzycznych Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich. Zarządy obu Sekcji już zapraszają do udziału w konferencji, zarówno referentów, jak i słuchaczy!
Honorowym patronem konferencji był Marszałek Województwa Śląskiego, a patronem medialnym MEAKULTURA.pl. Na organizację otrzymano dofinansowanie z Urzędu Marszałkowskiego oraz z KPO.
