Muzyka artystyczna i ludowa stanowią odrębne rodzaje tej sztuki, inni badacze się nią zajmują, ale także różnią się samymi odbiorcami. Taka może być pierwsza myśl melomana, natomiast jak się okazuje, czasem jest im bliżej do siebie niż może nam się wydawać. Kompozytor może szukać inspiracji wszędzie, jak chociażby w literaturze, naturze, czy nawet innych kulturach. Dlatego staje się nią również muzyka ludowa. Można to zauważyć w utworach Fryderyka Chopina, którego uznaje się za najbardziej znanego polskiego kompozytora, ponieważ wielokrotnie odwoływał się np. do takich tańców narodowych jak kujawiak i mazur. Warto zauważyć, że nie jest on jedynym twórcą, co można zaobserwować w muzyce polskiej XX w.
Jednym z takich kompozytorów był Karol Szymanowski. Żył on w latach 1882-1937. Jego twórczość była niezwykle zróżnicowana, na co niewątpliwie miało wpływ wiele czynników jak np. wychowywanie się w muzykalnej rodzinie, ówczesne style europejskie pojawiające się w tej dziedzinie sztuki oraz liczne podróże. Dlatego też można ją podzielić na trzy okresy. Pierwszy związany był z wpływem muzyki romantycznej, drugi – orientalnej i zachodnioeuropejskiej oraz trzeci – z folklorem i kulturą narodową[1]. Ten ostatni datuje się na lata 1920-1937. Kompozytor połączył wówczas cechy europejskiej muzyki modernistycznej z polską, zarówno artystyczną, jak i ludową. Szczególnie zainteresował się twórczością Podhala. Jako przykład można podać przede wszystkim balet-pantomimę „Harnasie”, który zawiera zarówno cytaty z muzyki ludowej, jak i fragmenty nią inspirowane[2]. Ponadto czerpał on także inspirację z innego regionu czego rezultatem stały się m.in. 12 Pieśni Kurpiowskie op. 58, czy 6 pieśni kurpiowskich na chór a cappella[3]. Dodatkowo można przytoczyć II Koncert skrzypcowy, II kwartet smyczkowy, czy IV symfonię, gdzie są nawiązania to m.in. tańców, oberka i kujawiaka[4].
Sześć pieśni kurpiowskich Karola Szymanowskiego w wykonaniu Chóru Filharmonii Narodowej
Inspiracje muzyką ludową odnotowuje się także w twórczości Grażyny Bacewicz. Żyła ona w latach 1909-1969. Ona również, podobnie jak Karol Szymanowski pochodziła z muzykalnej rodziny. Warto zauważyć, że w pierwszej kolejności została skrzypaczką, co wiązało się z licznymi podróżami po Polsce i Europie. W międzyczasie także komponowała, co później sprawiło, że porzuciła karierę solistki. W jej twórczości można znaleźć wiele różnych źródeł inspiracji, od wpływów muzyki klasycyzmu i baroku po współczesne style takie jak np. aleatoryzm, serializm, czy sonoryzm. Jednakże można odnotować także wpływ muzyki ludowej na jej utwory[5]. Takimi przykładami są III Koncert skrzypcowy oraz Koncert fortepianowy. W obu z nich kompozytorka przytacza cytaty melodii zaczerpniętych z muzyki ludowej, jak np. „Ej idzie se Janicek, ej pod wierchowiny” w pierwszym, czy „Pije Kuba do Jakuba” w drugim, oraz w ostatnich częściach prezentuje oberka[6].
Także Wojciech Kilar zainteresował się muzyką ludową. Żył on w latach 1932-2013[7]. Biorąc pod uwagę cały dorobek kompozytora można odnotować różne nurty i źródła inspiracji, jak np. sonoryzm (m.in. „Diphtongos”)[8], czy minimalizm, gdzie kompozytor odwoływał się zarówno do muzyki dawnej, religijnej i ludowej. W przypadku tego ostatniego rodzaju korzystał on przede wszystkim z dorobku twórczości podhalańskiej. Dotyczyło to zarówno harmonii, budowy utworu, czy zastosowania skali charakterystycznej dla tego regionu. Jako przykłady tej inspiracji wskazuje się m.in. takie utwory jak „Orawa”, „Kościelec 1909”, czy „Krzesany”[9]. Ostatni z nich można w pewnym sensie porównać z „Harnasiami” Karola Szymanowskiego. Kilar także prezentuje słuchaczowi cytaty zaczerpnięte z muzyki góralskiej, tutaj także wzbogacone o nowocześniejsze rozwiązania np. improwizację aleatoryczną[10].
Orawa Wojciecha Kilara w wykonaniu Młodzieżowej Orkiestry Symfonicznej im. K. Szymanowskiego w Katowicach
Kompozytorów inspirujących się twórczością ludową można wskazać jeszcze więcej. Należeli do nich m.in. Bolesław Szabelski, Henryk Mikołaj Górecki, Kazimierz Serocki, Andrzej Panufnik[11]. To pokazuje, że mimo tego, iż mogłoby się wydawać inaczej, muzyka ludowa stanowi zarówno inspiracje dla kompozytorów muzyki artystycznej w zakresie np. wykorzystania skal, czy harmonii, jak i staje się integralną częścią większych form muzycznych, jak chociażby symfonii.
[1] J. Paja-Stach, Muzyka polska od Paderewskiego do Pendereckiego, Kraków 2009, s. 82-83.
[2] Ibidem, s. 94-95.
[3] B. Mika, Cytaty w muzyce polskiej XX wieku, Katowice – Kraków 2008, s. 278.
[4[ J. Paja Stach, op. cit., s. 98.5 J. Paja-Stach, op. cit., s. 139-141.
[6] B. Mika, op. cit., s. 282.
[7] https://wojciechkilar.pl/index.php
[8] J. Paja-Stach, op. cit., s. 202.
[9] Ibidem, s. 270.
[10] B. Mika, op. cit., s. 292-295.
[11] Ibidem, s. 280.
Dofinansowano ze środków Narodowego Centrum Kultury w ramach Programu Kultura – Interwencje 2018
