Jest to pierwsza monograficzna praca poświęcona muzyce elektroakustycznej, opublikowana przez wydawnictwo Akademii Muzycznej w Krakowie i jedna z niewielu, która zajmuje się tym obszernym nurtem muzyki na gruncie polskim. W pierwszych dwóch częściach omawia historię muzyki elektroakustycznej, jej media (elektrofony), nurty, poetykę, estetykę oraz wyjaśnia wiele pojęć, a w części ostatniej skupia się na twórczości elektroakustycznej wybranych kompozytorów polskich, wśród których nie zabrakło również twórców związanych z Akademią Muzyczną w Krakowie, czyli Magdaleny Długosz i Marka Chołoniewskiego. Książka została wzbogacona o liczne fotografie, diagramy i przykłady nutowe oraz indeks nazwisk. Warto też nadmienić, że będąca podstawą książki praca doktorska Andrzeja Mądro otrzymała w 2016 roku prestiżową Nagrodę Związku Kompozytorów Polskich im. Księdza Profesora Hieronima Feichta.
Ze wstępu:
Słowo „media” weszło w dyskurs kulturowy przede wszystkim dzięki Marshallowi McLuhanowi – pionierowi współczesnego medioznawstwa. Jego praca Understanding Media: The Extensions of Man (1964)[1] radykalnie zmieniła rozumienie i podejście do nowych technologii komunikacyjnych, zarówno w odniesieniu do popkultury, jak i sztuki. Wraz z rozwojem elektroniki zakres pojęciowy terminu „media”, tak jak i one same, uległy daleko idącym przemianom[2]. Dlatego pod koniec XX wieku, by odróżnić „stare” – analogowe i „nowe” – cyfrowe technologie, wprowadzono termin „nowe media”. Okazuje się jednak, że obecnie i to pojęcie nie jest jednoznaczne. Tym bardziej, że technologie analogowe i cyfrowe współistnieją i swobodnie się przenikają, tworząc coraz to nowe, integralne konfiguracje.
W niniejszej pracy pojęcie „nowe media” rozumiane jest możliwie najszerzej, tak jak definiuje je Ryszard Kluszczyński, czyli jako „środki techniczne i związane z nimi procesy oraz specyficzne materiały opracowywane w działaniu twórczym nie bezpośrednio, a jedynie za pomocą owych mediatyzujących środków technicznych”[3]. Za muzykę nowych mediów można wobec tego uznać wszelką twórczość elektroakustyczną.
Nowe media zmieniły świat sztuki, również muzycznej, niemal w każdym jego aspekcie i na każdym polu. Elektronika oparta na technologiach analogowych, a później cyfrowych, zrewolucjonizowała sposoby komponowania, zapisu, nagrywania, wykonywania, słuchania oraz rozpowszechniania muzyki. Ten „epokowy fenomen” – piszą autorzy Wprowadzenia do problematyki nowych mediów – stał się elementem „szerszej, a nawet globalnej przemiany historycznej, niezależnie od tego, czy postrzega się ją jako jej przyczynę, czy jako skutek”[4]. Fakt ten w polskiej refleksji muzykologicznej został niemal przemilczany. Głównym celem pracy jest zatem zainicjowanie teoretycznych badań w zakresie obecności i problematyki nowych mediów dźwiękowych w sztuce, ze szczególnym uwzględnieniem najżywiej rozwijającego się obecnie nurtu muzycznego – twórczości elektroakustycznej. Twórczość ta zaistniała dzięki nowym technologiom i ewoluowała wraz z nimi. Stopniowo asymilowała szereg cech charakterystycznych dla sztuki nowych mediów, wykazując jednocześnie silne tendencje do przekraczania dźwiękowości[5]. Nie bez powodu pojawił się termin „sound art”, który prócz tzw. utworów elektroakustycznych objął szereg nowych dla sztuki form i zjawisk, m.in. live electronics, performanse, instalacje i ekologię akustyczną. Na gruncie teorii muzyki nie powstało dotąd całościowe ujęcie tej problematyki. Tymczasem nowe media stają się wszechobecne, cała bowiem współczesna kultura nabiera charakteru medialnego. Zamierzeniem pracy jest zatem wstępne rozpoznanie techno-estetycznych obszarów sound artu – „muzyki nowych mediów” – oraz próba uchwycenia najistotniejszych cech powstającej w jej ramach twórczości, która pretenduje do miana sztuki przyszłości.
Przypisy:
[1] Marshall McLuhan, Understanding Media: The Extensions of Man, McGraw-Hill, New York 1964 (tłum. pol.: Zrozumieć media. Przedłużenia człowieka, przekł. Natalia Szczucka, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 2004).
[2] Na gruncie niemieckiego medioznawstwa rozpowszechniła się czterostopniowa klasyfikacja mediów wyróżniająca: – media „ludzkie”, korzystające wyłącznie z dyspozycji człowieka i jego zmysłów na wszystkich etapach procesu komunikacji: wytwarzania, transmisji i odbioru; – media drugiego stopnia, w których proces wytwarzania i transmisji wspomagają środki techniczne (druk, fotografia, fonografia); – media trzeciego stopnia, w których technologia obecna jest na każdym etapie komunikacji; – media czwartego stopnia, które opierają się na cyfrowych, konwergentnych technologiach komputerowych, scalających proces komunikacji. Zob. Łukasz Guzek, Sztuka instalacji. Zagadnienie związku przestrzeni i obecności w sztuce współczesnej, Neriton, Warszawa 2007, s. 51
[3] Ryszard W. Kluszczyński, Sztuka interaktywna. Od dzieła-instrumentu do interaktywnego spektaklu, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2010, s. 15.
[4] Martin Lister, Jon Dovey, Seth Giddings, Iain Grant, Kieran Kelly, Nowe media. Wprowadzenie, przekł. Marta Lorek, Agata Sadza, Katarzyna Sawicka, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009, s. 17.
[5] W ramach sztuki mediów dochodzi do paradoksalnych sytuacji, w których artyści wizualni produkują artefakty w większym lub mniejszym stopniu dźwiękowe, podczas gdy kompozytorzy sięgają po wizualne środki wyrazu.
Publikacja Muzyka a nowe media. Polska twórczość elektroakustyczna przełomu XX i XXI wieku została uhonorowana Nagrodą Publiczności IV edycji Konkursu Kropka za najlepszą książkę o muzyce wydaną w 2017 roku.
Dziękujemy autorowi za udostępnienie fragmentu książki.
Spis treści numeru IV edycja Konkursu Polskich Krytyków Muzycznych KROPKA
Felietony:
Łucja Siedlik, Dobrze jest, czy źle? Kilka słów o dzisiejszej krytyce muzycznej
Olga Drenda, The Future Sound of Poland
Wywiady:
“Teza o istnieniu cyfrowych tubylców i cyfrowych imigrantów jest trafna”. Wywiad z Andrzejem Mądro
Recenzje:
Karolina Dąbek, Trans jesieni – zmierzch awangardy. Warszawska Jesień 2017
Publikacje:
Rafał Wawrzyńczyk, Ciemne centrum
Edukatornia:
Przemysław Górecki, Posłuchajmy, co tak gra. Sześć razy Maryla Rodowicz
Kosmopolita:
Dirk Wieschollek, Egotycy z piętą achillesową (Ego-Shooter mit Achillesferse)
Rekomendacje:
Andrzej Mądro, “Muzyka a nowe media. Polska twórczość elektroakustyczna przełomu XX i XXI wieku”
Numer dofinansowano ze środków Instytutu Muzyki i Tańca
