FAKTURA
1. BAROK
Często spotykane są: faktura chorałowa, improwizacyjna (preludia, toccaty), polifoniczna. W ramach tych faktur następstwa harmoniczne powstają dopiero z połączenia różnych głosów, na ich styku.
2. KLASYCYZM
Faktura homofoniczna – bardziej czytelna, uproszczona, właśnie w ramach tej faktury mogą znaleźć zastosowanie bardzo szybkie tempa (bez ryzyka „utraty orientacji” słuchowej przez odbiorcę). Melodia w utworach homofonicznych często zawiera w sobie pełną informację na temat zwrotów harmonicznych, które jej towarzyszą. Można je odczytywać z jej struktury, zanim jeszcze uwzględnimy akordowy akompaniament.
PRZEBIEG FORMY
1. BAROK
Snucie tematyczne.
2. KLASYCYZM
Schematyczność, symetryczność, powtarzalność oraz repryzowość (to samo prezentowane w nieco inny sposób).
TONALNOŚĆ
1. BAROK
Każda z tonacji ma swą charakterystykę wyrazową. Często właśnie ona decyduje o doborze określonej tonacji w danym utworze. Dobór tonacji nie ma jednak jeszcze zbyt dużego wkładu w kształtowanie formy.
W utworach barokowych występuje raczej swobodny przepływ tonacji, progresje (zmiany tonacji w arii Haendla, chorały Bacha- zdarza się w nich, że każda kolejna fraza niesie ze sobą zmianę tonacji).
2. KLASYCYZM
Tonalność jest ściśle związana z przebiegiem i spójnością formy, w szczególności formy sonatowej. Następuje większa hierarchizacja tonacji, zwłaszcza silne przeciwstawienie dominanty i toniki.
Modulacje służą dwóm odrębnym zadaniom. W ekspozycji formy sonatowej występuje ukierunkowana modulacja, prowadząca od jednego tematu do drugiego, która ma służyć zarysowaniu kontrastujących płaszczyzn tonalnych.
W przetworzeniu modulacje są już bardziej swobodne, przynoszą niespodzianki, odcinki niejednoznaczne tonalnie. Modulacje nie tyle utwierdzają wybrane tonacje, ile od nich „uciekają”, próbują ciągle kierować ku nowym obszarom.
KLASYCYZM to epoka, która następuje po BAROKU (koniec baroku = śmierć Bacha w 1750 roku), apogeum klasycyzmu przypada na lata 1770- 80, kiedy tworzą trzej klasycy wiedeńscy – Haydn (1732 – 1809), Mozart (1756 – 1791), Beethoven (1770 – 1827). Dp wykształcenia stylu przyczynił się najwcześniejszy z klasyków Haydn, modele klasyczne przejął Mozart, a twórczość Beethovena graniczy już z ROMANTYZMEM, którego pierwsza faza przypada na pierwsze 30-lecie XIX wieku.
Styl klasyczny cechuje się:
Ø Wykorzystaniem systemu tonacji dur i moll na gruncie systemu równomiernie temperowanego (tj. takiego, w którym najmniejszą odległością między dźwiękami jest półton)
Ø Polaryzacją funkcji toniki i dominanty, gdzie dominanta wprowadza zakłócenie i napięcie, a tonika oznacza powrót do równowagi
Ø wykorzystaniem idei sonatowości jako wzorca formy oraz sposobu komponowania (dramatyczny charakter)
Podstawową formą, wykorzystywaną w klasycyzmie jest forma sonatowa.
Forma ta złożona jest z trzech ogniw:
EKSPOZYCJI
PRZETWORZENIA
REPRYZY
Ponadto na początku może pojawić się wolny wstęp (tzw. introdukcja), a na końcu – coda.
Ekspozycja to ogniwo, w którym prezentowane są tematy (często dwa o kontrastowym charakterze np. energiczny- spokojny, ale może być ich także więcej). W tej części zawiązuje się też konflikt tonalny między tonacją durowej toniki i durowej dominanty, albo molowej toniki i jej durowej paraleli (tonacji równoległej, o tej samej ilości znaków)
Przetworzenie to ogniwo, które wykorzystuje tematy ekspozycji, albo wprowadza nowy materiał. Jego cechą są liczne modulacje oraz tzw. praca przetworzeniowa, polegająca na wykorzystaniu tematów, dzieleniu ich na mniejsze fragmenty, powtarzaniu w rożnych tonacjach, na różnych wysokościach.
Repryza – to ostatnie, podsumowujące ogniwo formy sonatowej. Następuje w nim powrót materiału ekspozycji, tym razem następuje jednak uzgodnienie tonalne. Polega ono na tym, że tematy, które w ekspozycji występowały w różnych tonacjach, teraz oba występują w tonacji toniki.
Forma sonatowa występuje na pierwszym miejscu cyklu sonatowego. Charakteryzuje ją szybkie tempo, stąd nazwa allegro sonatowe. Cykl sonatowy składa się z 3 lub 4 części i jest podstawą takich gatunków jak:
symfonia (obsada =cała orkiestra),
sonata (obsada = instrument solowy),
kwartet (obsada = skrzypce I, skrzypce II, altówka, wiolonczela),
koncert (obsada = instrument solowy + orkiestra).
Cykl trzyczęściowy:
Allegro sonatowe
Część wolna ( ABA lub wariacje )
Finał (często rondo sonatowe lub zwykłe rondo).
Znalazł zastosowanie w najbardziej znanych sonatach fortepianowych Beethovena (Księżycowa, Patetyczna), wczesnych symfoniach Haydna i Mozarta, wczesnych kwartetach Mozarta, koncertach fortepianowych Mozarta i Beethovena.
Cykl czteroczęściowy:
Allegro sonatowe
Część wolna ( ABA lub wariacje )
Menuet lub scherzo
Finał (Rondo sonatowe ew. forma sonatowa).
Kwartety Haydna i dojrzałe kwartety Mozarta, dojrzałe symfonie klasyków, część sonat fortepianowych Beethovena.
ROMANTYZM w muzyce obejmuje cały wiek XIX-ty. W tym okresie zmienia się pojmowanie roli artysty. W klasycyzmie i wcześniejszych epokach artysta był rzemieślnikiem. Począwszy od Beethovena zaczyna się to zmieniać. Artysta jest jednostką wyjątkową, natchnioną. Podkreślany jest też indywidualizm twórczy. To, co osobiste, subiektywne, uczuciowe i nieracjonalne, jest teraz w centrum uwagi.
WARSZTAT KOMPOZYTORSKI
Pod względem środków kompozytorskich romantyzm stanowi kontynuację klasycyzmu. Nadal obowiązuje system dur-moll, jest on cały czas rozwijany i wzbogacany, głównym modelem kształtowania formy jest wciąż sonata.
GATUNKI
Kompozytorzy tworzą gatunki przejęte z klasycyzmu – symfonie, sonaty, utwory kameralne, takie jak trio czy kwartet. Nowością jest jednak POEMAT SYMFONICZNY (Franciszek Liszt) – gatunek o charakterze programowym (tytuł lub dołączony opis odwołuje się do pozamuzycznych inspiracji, może ich dostarczać literatura, wydarzenia historyczne, przemyślenia filozoficzne itp.) o swobodnej, jednoczęściowej budowie. Wzrasta rola PIEŚNI SOLOWEJ (Franciszek Schubert, Robert Schumann) gatunku lirycznego, osobistego. Ważny jest też gatunek SYMFONII PROGRAMOWEJ (Hector Berlioz, Franciszek Liszt, Gustaw Mahler), w której wskazówką dla słuchacza jest tytuł bądź literacki opis dołączony do symfonii. Rozpowszechnia się też MINIATURA FORTEPIANOWA (Fryderyk Chopin. Robert Schumann, Franciszek Liszt), co wiąże się z unowocześnieniem fortepianu oraz kultem artystów-wirtuozów. Utwory takie jak etiuda, preludium, impromptus, nokturn, fantazja czy intermezzo zyskują teraz rangę samodzielnych, często rozbudowanych artystycznych całości, sprzyjają romantycznemu zamiłowaniu do oddawania nastrojów ulotnych i indywidualnych.
ORKIESTRA zachowuje klasyczny skład, ale jest rozbudowywana – dochodzą nowe instrumenty (np. harfa, flet piccolo, perkusja) lub zwiększa się ilość tych, które występowały do tej pory. Najbardziej monumentalną obsadę wprowadził w VIII Symfonii (tzw. Symfonii Tysiąca) Gustaw Mahler,
W klasycyzmie podkreślano uniwersalny, międzynarodowy charakter języka muzycznego, w romantyzmie ważne stało się zróżnicowanie narodowe. Powstają SZKOŁY NARODOWE – rosyjska (Michał Glinka oraz tzw. Potężna gromadka, w niej m.in. Modest Musorgski, Mikołaj Rimski-Korsakow, Aleksander Borodin) skandynawska (Jean Sibelius – Finlandia, Edward Grieg – Norwegia), czeska (Bedrich Smetana, Anton Dvorak). Każda z nich reprezentuje specyfikę muzyki tego narodu, z którego się wywodzi.
