OD REDAKCJI: Artykuł powstał na podstawie badania Rola muzyki w codziennym życiu Polaków przeprowadzonego przez Dorotę Peretiatkowicz oraz Katarzynę Krzywicką-Zdunek z IRCenter dla Fundacji MEAKULTURA, sierpień 2025. Zachęcamy do zapoznania się z pełnym raportem Muzyka (TUTAJ). Więcej o autorkach badania na stronie socjolozki.pl.
Wstęp
Muzyka jest jedną z najbardziej powszechnych praktyk kulturowych w Polsce – aż 80% badanych uznaje ją za ważną część swojego życia, a połowa za bardzo ważną. Tylko niewielki, marginalny odsetek (4%) deklaruje brak jej znaczenia. Z perspektywy socjologii oznacza to, że muzyka nie jest aktywnością elitarną ani marginalną, lecz niemal uniwersalnym doświadczeniem społecznym. Jej rola różnicuje się jednak ze względu na wiek: największe znaczenie przypisuje jej pokolenie Z (86% uznaje ją za ważną, 53% – za bardzo ważną), najmniejsze – pokolenie baby boomers. Różnice te wskazują, że muzyka pełni funkcję szczególnie istotną w procesie socjalizacji i budowania tożsamości w okresie młodości.
1. Muzyka jako praktyka egalitarna
Badania pokazują, że muzyka jest egalitarna zarówno pod względem płci, jak i wieku. Choć natężenie słuchania spada wraz z wiekiem, niemal wszyscy respondenci deklarują regularny kontakt z muzyką. Co więcej, jej rola nie zależy od miejsca zamieszkania ani wykształcenia – w każdej grupie społecznej stanowi element codzienności. Dane te obalają stereotyp, że muzyka należy głównie do sfery młodych czy uprzywilejowanych kulturowo.
2. Największe znaczenie w grupie 18–24 lata
Grupa wiekowa 18–24 lata wyróżnia się największym zaangażowaniem. To właśnie w tym przedziale muzyka staje się kluczowym narzędziem budowania osobowości, więzi rówieśniczych i społecznych. Fakt, że ponad połowa przedstawicieli pokolenia Z uznaje muzykę za bardzo ważną, wskazuje na jej rolę w procesie kształtowania tożsamości i poszukiwania miejsca w społeczeństwie. Z wiekiem ta funkcja słabnie, co odzwierciedla przesunięcie akcentów – od konstruowania nowej tożsamości ku jej stabilizacji i utrwalaniu.
3. Wiedza a wolność wyboru
Raport zwraca uwagę, że wiedza muzyczna jest warunkiem wolności estetycznej. W jej braku odbiorca staje się biernym konsumentem mainstreamu. To potwierdzają dane o dominacji muzyki rozrywkowej (70% słuchaczy), podczas gdy mniej popularne gatunki, jak folk, są marginalne.
Bez przewodników – mediów, instytucji, nauczycieli – trudno o poszerzanie horyzontów, stąd kluczowa rola edukacji i dostępu do informacji o muzyce alternatywnej i klasycznej, które wymagają większych kompetencji kulturowych.
4. Funkcje muzyki
Już 83% wskazuje, że muzyka pełni rolę relaksacyjną i redukuje stres. Dla kobiet szczególnie istotna jest jej funkcja emocjonalna i motywacyjna, dla odbiorców młodych – komunikacyjna i rozwojowa. Muzyka ma więc wymiar zarówno instrumentalny (odprężenie), jak i symboliczny (wyrażanie siebie, komunikacja). Socjologicznie rzecz ujmując, funkcje te odzwierciedlają podwójny charakter muzyki: egalitarną dostępność i aspiracyjność wymagającą kapitału kulturowego.
5. Kapitał kulturowy a dostęp do gatunków
Choć nurty muzyki rozrywkowej są powszechne, gatunki bardziej wymagające, jak muzyka klasyczna czy jazz, pozostają domeną osób o wyższym kapitale kulturowym. To starsze pokolenia częściej deklarują kontakt z nimi, co można interpretować jako efekt wcześniejszych wzorców edukacyjnych. Teza „czym skorupka za młodu nasiąknie” znajduje tu potwierdzenie: kompetencje i nawyki muzyczne kształtują się we wczesnym okresie życia i trwale wpływają na przyszłe preferencje.
6. Tożsamość i przemiany subkulturowe
Dawniej muzyka była kluczowym wyróżnikiem subkultur. Dziś badania pokazują jej unifikację – przestała być podstawowym wyznacznikiem tożsamości zbiorowej. Zamiast silnych grupowych identyfikacji obserwujemy tworzenie mikroenklaw: niszowych koncertów, wydarzeń jazzowych, alternatywnych spotkań. Muzyka pełni tu rolę aspiracyjną – pozwala wyrazić indywidualność i poczucie odrębności w świecie zunifikowanych gustów.
7. Funkcje emocjonalne i społeczne
Oprócz pełnienia funkcji relaksacyjnej muzyka staje się narzędziem redukcji stresu i emocjonalnej autoregulacji. Badani, zwłaszcza młodsi, wskazują ją jako sposób komunikacji i rozwijania pasji. Muzyka sprzyja także integracji – wspólne koncerty czy potańcówki tworzą więzi społeczne, a wspólne przeżywanie dźwięku staje się narzędziem budowania wspólnot.
Zakończenie
Analiza wyników badań IRCenter pokazuje, że muzyka jest jednym z najważniejszych zasobów kulturowych współczesnych Polaków. Jest praktyką egalitarną – niemal każdy ma z nią kontakt – ale jednocześnie różnicującą, ponieważ pełne korzystanie z jej bogactwa wymaga kapitału kulturowego. Najsilniej oddziałuje na młodych dorosłych, gdzie pełni funkcję formacyjną: kształtuje tożsamość i więzi. W dalszym życiu jej rola zmienia się, staje się przestrzenią wspomnień, emocji i stabilizacji. Kluczowe znaczenie ma jednak fakt, że muzyka – niezależnie od wieku – pozostaje podstawowym narzędziem wyrażania siebie, budowania relacji i radzenia sobie z wyzwaniami współczesności. Z socjologicznego punktu widzenia jest nie tylko rozrywką, lecz także mechanizmem wzmacniającym spójność społeczną i poszerzającym horyzonty kulturowe.
