Beniamin Vogel – biografia
Beniamin Vogel skończy w tym roku 73 lata, a więc można opisywać go już z perspektywy nowego pokolenia. Urodził się w roku zakończenia wojny na terenie Kazachstanu, w miejscowości Biała Woda. Edukację jednak odbył już w Polsce – w Świdniku bowiem ukończył szkołę średnią, a w Wałbrzychu drugi stopień szkoły muzycznej. Potem zdecydował się na podjęcie starań by dołączyć do grona polskich muzykologów. Studia w tym zakresie rozpoczął i zakończył w Warszawie, w tamtejszym Instytucie Muzykologii. W czasach gdy studiował na Uniwersytecie, miał okazję uczyć się pod okiem osób uznawanych dziś za autorytety w swoich dziedzinach, w związku z tym uznać należy, że odbył gruntowne wykształcenie w dziedzinie muzykologii. Jego profesorami byli m.in. Zofia Lissa, Anna Czekanowska, Józef Chomiński i Andrzej Chodkowski, który był również promotorem jego pracy doktorskiej. Jako że Vogel nie chciał rozstać się z pracą naukową, kontynuował współpracę z Uniwersytetem Warszawskim najpierw jako doktorant, a potem jako wykładowca (nieprzerwanie do połowy lat dziewięćdziesiątych). Jego kariera jako wykładowcy nie skończyła się jednak na pracy w stolicy. Do 2010 roku, kiedy to przeszedł na emeryturę, wykładał w Szwecji, w Instytucie Muzykologii i Historii Sztuki w Lund oraz w Katedrze Edukacji Artystycznej Uniwersytetu Szczecińskiego. Ponadto zwrócić uwagę należy na fakt, że pełnił funkcję kierownika Stacji Naukowo – Badawczej Instytutu Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego w Bydgoszczy, przebywał dwukrotnie na stypendiach zagranicznych w Szkocji (w Advanced Studies in the Humanities w Edynburgu) i w Stanach Zjednoczonych (w Polish Studies Center na Indiana University). Ponieważ w centrum zainteresowań badawczych Vogla znalazła się instrumentologia, badacz współpracował jako specjalista w zakresie instrumentów historycznych z instytucjami takimi jak Ministerstwo Kultury i Sztuki (Ośrodek Dokumentacji Zabytków), Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku (Kustosz Działu Fortepianów), Muzeum Instrumentów w Poznaniu, czy Filharmonia Pomorska (gdzie konsultował Kolekcję Zabytkowych Fortepianów). Ponadto przez kilka lat był członkiem Rady Programowej Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina, a do dziś swoją osobą zasila szeregi stowarzyszeń takich jak Związek Kompozytorów Polskich (Sekcja Muzykologów), Stowarzyszenie Polskich Stroicieli Fortepianów, Stowarzyszenia Polskich Artystów Lutników, American Musical Instrument Society i Svenska samfundet för musikforskning.
Dorobek
Opisana powyżej biografia daje już czytelnikowi minimum wyobrażenia o ogromnej skali dorobku tego muzykologa. Jednakże warto zwrócić uwagę na kilka aspektów jego działalności – z jednej strony tych, które ukazują rozległość wpływu jego pracy na spuściznę polskiej muzykologii, z drugiej zaś tych, które uszczegóławiają jego zainteresowania i stanowią swego rodzaju wizytówkę międzynarodowej marki, jaką stał się dziś Beniamin Vogel. Rozpocząć należy od stwierdzenia, że poza instrumentologią, badacz ten zajmował się w swojej karierze również socjologią muzyki i ogólnie rozumianymi procesami historycznymi kształtującymi kulturę muzyczną. Ciekawe są jego prace dotyczące zagadnień socjologicznych, ponieważ jako badacz tej wąskiej dziedziny nauki na własnej skórze doświadczył jej trudnych metodologicznych początków w ogóle, a w szczególności na terenie Polski. Jednak centrum jego zainteresowań zawsze, a przynajmniej od czasów dysertacji doktorskiej, oscylowało wokół zagadnień związanych z instrumentologią, przemysłem muzycznym, a co za tym idzie także z muzyką dawną i wykonawstwem na instrumentach historycznych. Szczególnie w zakresie historii instrumentów klawiszowych na ziemiach polskich, bez chwili zastanowienia Vogla można nazywać pionierem. Kiedy bowiem zabytkowe instrumenty Europy (zarówno jeszcze istniejące, jak i te, o których istnieniu dawno zapomniano by, gdyby nie katalogi) stanowiły szeroko dyskutowane w środowiskach naukowych tematy, w Polsce niewiele było wiadomo o tym wąskim zagadnieniu. Prace doktorska i habilitacyjna Vogla są jednymi z pierwszych, jakie w ogóle poruszały temat przemysłu muzycznego na terenie kraju. Ich tytuły brzmią kolejno: Instrumenty muzyczne w kulturze Królestwa Polskiego 1815-1914 i Budownictwo fortepianów na ziemiach polskich od połowy XVIII wieku do II wojny światowej. Szczególnie ostatnia wymieniona tu praca jest dowodem niezwykłego zaangażowania Vogla w uzupełnienie luki, jaką w literaturze specjalistycznej stanowiła dziedzina budownictwa fortepianowego – jest to bowiem praca o charakterze wyjątkowo syntetycznym, a ponadto pierwsza taka monografia. Za prekursroski charakter tych prac, Beniamin Vogel został zresztą uhonorowany nagrodami kolejno: Rektora Uniwersytetu Warszawskiego na poziomie doktoratu, a na poziomie habilitacji Nagrodą Ministra Edukacji Narodowej III Stopnia. Szczególne zainteresowanie Vogla fortepianami historycznymi funkcjonującymi na ziemiach polskich stało się przyczynkiem do popełninia kilku publikacji. Ponadto, w dorobku Vogla znajdują się również słownik lutników polskich i dwie monografie poświęcone zbiorom muzeów, z którymi był związany. Efektem pracy naukowej tego muzykologa jest ponadto bogaty katalog artykułów, publikowanych zarówno w wydawnictwach okolicznościowych, jak i w prasie specjalistycznej tj. Ruch Muzyczny. Na przekładzie katalogu tychże, wyraźnie zarysowuje się najściślejszy krąg zainteresowań Vogla. Są to oczywiście fortepiany polskie, ale przede wszystkim te, funkcjonujące na terytorium Gdańska. Poza samymi instrumentami, muzykolog pisał również o rodzinie Wiszniewskich, którzy na terenie Gdańska zajmowali się produkcją fortepianów oraz o innych niż fortepiany historycznych instrumentach muzycznych Pomeranii. Zainteresowaniem cieszy się u Vogla również przemysł muzyczny Szwecji, w której aktualnie mieszka muzykolog. Ciekawym i nieco niebanalnym zagadnieniem, jakim zajął się swego czasu Vogel były również instrumenty kultury żydowskiej, czego efektem jest artykuł “Na wierzbach zawiesiliśmy nasze… skrzypce”. Rzecz o dawnych instrumentach, macewach, synagogach i klezmerach, opublikowany w czasopiśmie Muzyka w 2007 roku.
Jak wielokrotnie już wspominano, Beniamin Vogel jest przede wszystkim pionierem polskich badań nad przemysłem muzycznym. Podkreślić należy fakt, że jego monografia Fortepian polski: budownictwo fortepianów na ziemiach polskich od poł. XVIII w. do II wojny światowej stała się dziesiątym tomem w najnowszym wydawnictwie dotyczącym historii muzyki polskiej, przygotowanym pod redakcją Stefana Sutkowskiego. Już sam fakt, że w ramach tej opasłej publikacji znalazł się specjalny wolumen poświęcony fortepianowi w historii muzyki naszego kraju stanowi dowód na wpływ, jaki praca Vogla wywarła na polskie środowisko muzykologiczne – na stałe bowiem w świadomości naukowej zaszczepiona została myśl, według której przemysł instrumentów stanowi istotną część kultury muzycznej w holistycznym jej ujęciu. Beniamin Vogel odegrał też wyjątkową rolę w procesie kształtowania kadry polskich specjalistów w dziedzinie instrumentologii – wielokrotnie bowiem był promotorem lub recenzentem szanowanych dziś naukowców zajmujących się tą dziedziną. Nawiasem mówiąc, ci wspominają swoje spotkania z Profesorem Voglem bardzo ciepło, podkreślając jego rzeczowość i predyspozycje do prowadzenia badań naukowych. Ponadto wspomnieć warto, że Beniamin Vogel jest muzykologiem bardzo opiniotwórczym – refleksje z jego referatów są do dziś pamiętane i przytaczane w środowisku naukowym. Co istotne – wśród tych refleksji znajdują się myśli bardzo rozsądne, nienaznaczone brzemieniem zatwardziałego, skostniałego myślenia o historii instrumentów muzycznych, czy też o wykonawstwie historycznym. Przykładem tego niech będzie pewna myśl zaczerpnięta z jednego z wykładów Profesora Vogla – nie każdy instrument może jeszcze grać. Dlatego choćby należy rozróżnić renowację instrumentu według wskazań okresu z którego pochodzi, a jego rekonstrukcję. Wymienić w fortepianie możemy struny, czy też inne elementy standardowo wymieniane podczas jego eksploatacji. Jednak gdy wnikamy zbyt brutalnie w zabytkową strukturę instrumentu, na przykład wymieniamy płytę rezonansową, dokonujemy nieodwracalnych zmian, które zaburzają zabytkowy charakter fortepianu. Dlatego też, zdaniem Vogla, lepiej oszczędzić dobro kultury jako instrument nie nadający się już do gry, ale zachowany w dokładnie tym stanie, który prezentuje część historii, do której należał.
Spis treści numeru Przybysze z Italii. Pierwsze fortepiany:
Maurycy Raczyński, Wstęp redakcyjny – Przybysze z Italii. Pierwsze fortepiany
Felietony
Katarzyna Drogosz, Oryginał czy kopia?
Dominika Maszczyńska / Agnieszka Porzuczek, Pianoforte. Adaptacja. Refleksja
Wywiady
Recenzje
Iwona Granacka, Partnerstwo historyczne. Drogosz, Thiel i Beethoveen
Publikacje
Edukatornia
Dorota Relidzyńska, Narodziny króla. O włoskich początkach fortepianu
Paweł Miczka, Sonaty na pianoforte z akompaniamentem skrzypiec
Kosmopolita
Karol Furtak, Nie każdy instrument musi grać – słów kilka o Beniaminie Voglu
Maurycy Raczyński, Martyna Kaźmierczak i fortepian stołowy Broadwood
Rekomendacje
Aleksandra Bliźniuk, I Międzynarodowy Konkurs Chopinowski na Instrumentach Historycznych
Publikacja powstała dzięki Funduszowi Popierania Twórczości Stowarzyszenia Autorów ZAiKS
