Projekcja w operze

Tuż przed przerwą obiadową w trakcie pierwszego panelu Studencko-Doktoranckiej Konferencji Naukowej Elementi 8: EKRAN mieliśmy okazję wysłuchać referatu Pauliny Zglinieckiej Projekcja w Operze. Poruszona została problematyka ekranu w operze i wszystkiego, co z nim związane. Swoje korzenie ekran ma w sztuce wideoartu przechodzącej złoty wiek w latach 70. i 80. Zgodnie z tradycją i tematyką sesji nacisk został położony na współczesną twórczość, w tym wypadku – Aleksandra Nowaka. Doktorantka w trakcie swego wystąpienia przedstawiła licznie zgromadzonym słuchaczom dwie opery polskiego kompozytora:

1. Space Opera;
2. Drach. Dramma per musica.

Zaprezentowane zostały zdjęcia oraz nagrania ze spektakli, całość została opatrzona szczegółowym komentarzem. Na podstawie wyżej wymienionych utworów sformułowane zostały następujące wnioski:

Projekcja wideo:

1)      Stanowi scenografię lub jej element, uzupełniający i spójny z sensem utworu;

2)      Zastępuje scenografię, pozornie lub świadomie abstrahuje od treści, mając przy tym wymiar symboliczny albo retoryczny.

Ryszard W. Kluszczyński, medioznawca i kulturoznawca pisze: „We współczesnym krajobrazie sztuki coraz więcej miejsca zajmują dzieła, które zawdzięczają technologiom elektronicznym swoje powstanie, jak i charakterystykę”[1]. Dzieje się tak zwłaszcza w operze, do której przychodzimy nie tylko słuchać muzyki, lecz także oglądać akcję sceniczną z całą jej fabułą. Gatunek ten wydaje się więc być predysponowany do wykorzystania wizualnych zdobyczy technologii. Warto także zwrócić uwagę, że ekran można wykorzystać nie tylko jako scenografię. Krzysztof Szwajgier na wykładzie inaugurującym tegoroczne Elementi powiedział: „projekcja w operze ułatwia zrozumienie tekstu, zwłaszcza jeśli jest ona w języku obcym”. Mamy tu więc do czynienia z projekcją symultanicznie podążającą za akcją sceniczną; dzięki temu widz może bardziej świadomie partycypować w wykonaniu dzieła, przeżyć głębszą jego recepcję. Wykonanie dzieła, którego częścią jest projekcja wideo, wykorzystuje dwa zmysły: słuch i wzrok. Karolina Dąbek podczas swojego wystąpienia Słucham, to znaczy obserwuję. O korelacji zmysłów w doświadczaniu muzyki zaliczyła te zmysły do kategorii „wyższych”, jednocześnie pozostałym (zmysłom dotyku, smaku, powonienia) przypisując kategorię „niższych”. Paulina Zgliniecka w swoim referacie dochodzi do moim zdaniem znaczącego wniosku: Ekran to tło pomagające widzowi w przeżyciu dzieła. Technologia z biegiem lat po prostu dopasowała się do wymagań słuchaczy. Dlatego współcześni kompozytorzy wychodząc naprzeciw słuchaczom, tak chętnie wykorzystują projekcję. Cały referat był bardzo pouczający, wnoszący wiele wiedzy i co moim zdaniem najważniejsze – wywołujący u słuchaczy liczne refleksje. Poniżej jedna z nich – moja własna.

Ekran i projekcja wideo jest obecna nie tylko we współczesnej twórczości operowej. Oglądając podczas konferencji fragmenty wspomnianej Opery kosmicznej, przyszedł mi na myśl inny utwór – który zapewne wszyscy znamy – Czarodziejski Flet W. A. Mozarta i jego jedna szczególna interpretacja. 25 listopada 2012 w berlińskiej Komische Oper miała miejsce jego premiera w reżyserii Suzanne Andrade i Barrie Kosky. Scenografia w całości była oparta na projekcji wideo (wyświetlanej na wielkiej białej ścianie), na której w różnych miejscach pojawiają się aktorzy. Pojawia się tu dodatkowa trudność, gdyż z projekcją muszą zsynchronizować na raz dyrygent wraz z orkiestrą i aktorzy. Całość inspirowana jest m.in. filmem Nosferatu. Symfonia Grozy. Tę niebanalną inscenizację z wykorzystaniem ekranu można obejrzeć w Teatrze Wielkim Operze Narodowej, który kupił prawo do stałego wykorzystywania.

Tegoroczna edycja Elementi bogata była w wykłady, z których można było wynieść wiele informacji. Miejmy nadzieję, że ten trend zostanie utrzymany także za rok.